راهبردهای پدافند اقتصادی برای صیانت از تا‌ب‌آوری اقتصادی در برابر تکانه‌ها

جملات کلیدی:

· درصورت تحقق کامل اصول و الزامات پدافند اقتصادی، فشار همه‌جانبه و جنگ اقتصادی علیه ملت ایران بطور کامل خنثی خواهد شد

· از منظر پدافند اقتصادی، سیستم اقتصادی پویاست که مقاوم در برابر فشار و تکانه‌های اقتصادی باشد

· مهمترین ابعاد و ابزارهای جنگ اقتصادی شامل؛ پولی و مالی و تجاری، سایبری، فناورانه، بیولوژیکی، دیپلماتیک و بین‌المللی، اطلاعاتی و جاسوسی، روانی هستند

به گزارش پایداری ملی، مشروح گفت‌و‌گوی وی با نشریه عماد را در ادامه می‌خوانید؛

پدافند غیرعامل و اقتصاد مقاومتی ازجمله مفاهیم مهم و اساسی در ادبیات اقتصاد ایران هستند. این دو مولفه چه نسبتی با یکدیگر دارند؟

پدافند غیرعامل به مجموعه اقدامات غیرمسلحانه که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب‌پذیری، تداوم فعالیت‌های ضروری، ارتقاء پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدات و اقدامات نظامی‌دشمن می‌گردد گفته می‌شود. اقتصاد مقاومتی نیز الگوی اقتصادی بومی ‌و علمی ‌برآمده از فرهنگ انقلابی و اسلامی ‌و دارای ارکان «درون‌زا، عدالت‌بنیان، برون‌گرا، مردم‌محور، دانش‌بنیان و فرهنگ جهادی» است که اهدافی همچون، توانایی مقاومت در برابر عوامل تهدیدزا (تکانه‌های اقتصادی، بلایای طبیعی و تکانه‌های تخاصمی)، استفاده از ظرفیت‌ها حتی در وضعیت تحریم، مقاوم‌سازی و محکم‌سازی پایه‌های اقتصاد، رونق اقتصادی و اصلاح پایه‌های اقتصادی و حل مشکلات مردم، مقابله با جنگ اقتصادی تمام‌عیار، مقابله با مخاطرات و بی‌اطمینانی‌های ناشی از تحولات خارج از اختیارحفظ دستاوردهای کشور، تداوم پیشرفت و تحقق آرمان‌ها و اصول قانون اساسی و سند چشم‌انداز، برطرف‌کردن شکنندگی اقتصاد در برابر تکانه‌ها، ایجاد اقتصاد مستحکم، نفوذناپذیر، تأثیرناپذیر از سوی دشمن را دنبال می‌کند. با توجه به این دو تعریف، مشاهده می‌کنیم که پدافند غیرعامل و اقتصاد مقاومتی، در بسیاری از موارد بدنبال هدف مشترک هستند ولی پدافندغیرعامل بیشتر مختص اقدامات بازدارنده در مورد تهدیدات نظامی ‌است اقتصاد مقاومتی بیشتر مختص شرایط تهدیدات اقتصادی است.

نقش پدافند اقتصادی را در خنثی‌سازی فشار همه‌جانبه و جنگ اقتصادی علیه ملت ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

پدافند اقتصادی به مجموعه اقدامات غیرنظامی‌گفته می‌شود که افزایش توانایی آشکارسازی، ارتقاء سطح مصونیت و بازدارندگی، کاهش آسیب‌پذیری، تداوم تأمین با کیفیت و پایدار نیازهای اساسی و تسهیل مدیریت بحران در مقابل تهدیدهای اقتصادی را به دنبال دارد. تعریف پدافند اقتصادی نشان‌دهندة آن است که درصورت تحقق کامل آن، فشار همه‌جانبه و جنگ اقتصادی علیه ملت ایران بطور کامل خنثی خواهد شد.

مهمترین ابعاد و ابزارهای جنگ اقتصادی دشمن علیه ملت ایران چیست و چه بخش‌هایی از اقتصاد ما را نشانه رفته است؟

مهمترین ابعاد و ابزارهای جنگ اقتصادی شامل؛ پولی و مالی و تجاری، سایبری، فناورانه، بیولوژیکی، دیپلماتیک و بین المللی، اطلاعاتی و جاسوسی، روانی هستند که بخش‌های مختلف اقتصاد از جمله نظام بانکی و ارزی، تجارت خارجی، امنیت غذایی، فروش نفت و ... را هدف گرفته است.

به نظر شما چه راهبردهایی برای قوی‌سازی و جلوگیری از آسیب‌پذیری اقتصادی کشور باید در دستور کار قرار گیرد؟ پیشنهاد سازمان پدافند غیرعامل کشور در این زمینه چیست؟

راهبردهای کلان برای قوی‌سازی و جلوگیری از آسیب‌پذیری اقتصادی کشور را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد؛ نخست؛ ایجاد مرکز پایش و رصد وضعیت اقتصاد داخلی و تهدیدهای اقتصادی دشمن و تهیه طرح­های واکنش هوشمند، فعال، سریع و به­هنگام اقتصادی. راهبرد دیگر ایجاد سامانه جامع آمار و اطلاعات در بخش­های مختلف اقتصادی شامل سه جریان اصلی "مبادلات مالی"، "اسناد و مجوزها" و "کالا و خدمات" و ایجاد هم­افزایی بین آن­ها با اولویت زنجیره تأمین کالاهای اساسی و با تأکید بر استفاده از فناوری­های بومی‌غیرقابل نفوذ است.

تشکیل قرارگاه پدافند اقتصادی با اختیارات و اعتبار لازم ذیل معاون اول ریاست جمهوری با تأکید بر تمهید واکنش سریع، هوشمند و یکپارچه دستگاه­های اجرایی در برابر اقدامات دشمن نیز از جمله دیگر راهبردهاست که می‌توان از آن نام برد. بازبینی، اصلاح و تکمیل محتوای دروس آموزش اقتصاد متناسب با الگوی اقتصاد مقاومتی با تأکید بر ورود ادبیات پدافند اقتصادی در محتواهای آموزشی نیز از جمله دیگر راهبردهاست. بهره­گیری از مدل­های نوین تبادلات اقتصادی در حوزه بین­الملل نظیر تهاتر، پیمان­های تجاری دو یا چندجانبه، پیمان­های پولی دو یا چندجانبه و ایجاد زیرساخت­های جدید پیام‎رسان مالی بین­المللی و همچنین متنوع­سازی منابع درآمدی دولت با تأکید بر فعال­سازی کامل ظرفیت­های درآمدی و تنظیم­گری مالیات و گمرک به ویژه از طریق بهبود و تکمیل زیرساخت­های مالیاتی و گمرکی نیز از جمله راهبردهایی است که برای جلوگیری از آسیب‌پذیری اقتصادی کشور می‌توان از آن بهره گرفت. متنوع‌سازی سبد ارزی کشور و ایجاد سامانه جامع، به­روز و شفاف تخصیص و انتقال ارز، ایجاد سامانه ذخایر راهبردی کالاهای اساسی با تأکید بر پراکنده‌سازی و ظرفیت‌سازی و با توجه به تأمین کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت و ساماندهی نظام تولید غذاهای اساسی با تاکید بر؛ اصلاح الگوی کشت، توسعه متوازن زنجیره‌های تولید (از نهاده تا محصول نهایی) غذاهای اساسی در داخل کشور، ارتقای حفاظت فيزيكي ظرفیت‌های بالقوه توليدات دريايي و مراتع چرای دام در جهت افزایش تولید غذاهای اساسی و شناسایی، حفظ و بهره­برداری اصولی از ذخایر ژنتیکی و منابع طبیعی و پايه کشاورزی نیز از دیگر مواردی راهبردهایی است که می‌توان به آن اشاره کرد.

همچنین تدوین و پیاده­ سازی برنامه جامع حمایت از فناوری ­های راهبردی با مشارکت همه نهادهای ذی‌ربط و با محوریت معاونت علمی ‌و فناوری ریاست جمهوری، افزایش صادرات غیرنفتی با ارزش افزوده بالا با تأکید بر تقویت توان رقابتی تولیدات داخلی، فعال­سازی ظرفیت­های ترانزیتی کشور در حوزه­های حمل بار و مسافر (به صورت ریلی و هوایی)، داده و انرژی با تأکید بر استفاده از ظرفیت­های بخش خصوصی، تدوین چارچوب تعامل با نهادهای بین­المللی و منطقه­ای با تأکید بر کاهش حداکثری اثرپذیری از تصمیم­سازی­های نهادهای بین­المللی و حضور جدی و مؤثر در نهادهای منطقه­ای، ایجاد و توسعه شرکت­های ارائه دهنده خدمات حمل و نقل در سطح بین­المللی مانند بیمه و رتبه‌بندی با تأکید بر همکاری با کشورهای همسو،  روزآمد (مدرنیزه) کردن روش‌های فروش نفت از طریق؛ متنوع‌سازی روش‌های فروش نفت نظیر فروش ریالی نفت، انتخاب مشتریان راهبردی، بهره‌گیری از ظرفیت بخش خصوصی در صادرات نفت و فرآورده­های نفتی، استفاده از ظرفیت تهاتر کالا و نفت و ایجاد توانایی اثرگذاری بر بازار جهانی انرژی است.

در این زمینه تسلط بر ابزارهای نقش‌آفرینی موثر نظیر ایجاد بورس نفت و اثرگذاری رسانه­ای، فعال­سازی ظرفیت ترانزیت (سوآپ) گازی کشور، افزایش صادرات برق کشور، تقویت همکاری با کشورهای تولید کننده انرژی و ایجاد هم‌پیمانی با کشورهای همسو در زمینه انرژی و افزایش ذخائر راهبردی نفت و گاز نقش بسزایی ایفا خواهد کرد.

تأمین پایدار و بهینه­ی انرژی کشور از طریق؛ اصلاح الگوی مصرف انرژی، توسعه انرژی­های تجدیدپذیر، کاهش تلفات تولید، انتقال و توزیع انرژی و تکمیل شبکه ارزش افزوده نفت و گاز از طریق افزایش ظرفیت پالایشی و پتروپالایشی کشور، اصلاح توسعه نامتوازن صنعت پتروشیمی، تقویت نظام تنظیم‌‎گری یکپارچه زنجیره ارزش با تاکید بر اصلاح رابطه مالی شرکت ملی نفت و شرکت‌های مرتبط با تکمیل زنجیره ارزش نیز از جمله دیگر راهبردهاست.

بحران کرونا چه تاثیری بر اقتصاد کشور گذاشت؟ برای کاهش تاثیرات منفی ناشی از بحران‌های مشابه چه تدابیری باید اندیشیده شود؟

شوک ناشي از شیوع ویروس کرونا، اقتصاد را هم با شوک عرضه و هم با شوک تقاضا مواجه ساخت، از یک طرف عرضه نیروی کار کاهش یافته و از طرف دیگر در تأمین مواد اولیه تولید نیز مشکلاتي ایجاد شد )شوک عرضه(. شوک عرضه، شوک تقاضا را به همراه داشت. تعطیلي کسب وکارها، منجر به تعدیل نیرو شده و کاهش درآمد خانوار، کاهش تقاضا را به همراه داشت. از طرف دیگر عدم اطمینان نسبت به آینده، خانوار را به تصمیم برای پس‌انداز بیشتر و به تعویق انداختن خرید اقلام غیرضروری ترغیب کرده است. همین امر کاهش تقاضای کل بیشتری را موجب گردید.

همانطور که مشاهده می‌شود «شیوع ویروس کرونا» مانند جنگ اقتصادی، بعنوان یک عامل خارجی و غیرساختاری بر اقتصاد کشور تحمیل شده و بخش‌های مختلف را تحت تأثیر قرار داده است؛ در اینجا نیز همان راهبردهای کلان ارائه شده در بخش قوی‌سازی اقتصاد، می‌تواند در کاهش تأثیرات منفی ناشی از بحران‌های مشابه بسیار مفید باشد.

به نظر شما تاب‌آوری و مصون‌سازی زیرساخت‌های حیاتی کشور چه تاثیری در شکست راهبرد فشار حداکثری علیه اقتصاد کشور دارد؟

همانطور که می‌دانیم برخی از زیرساخت‌های حیاتی کشور، که در حوزه انرژی، حمل و نقل، نظام بانکی قرار دارند، کارکرد اقتصادی داشته و در صورتی‌که نقاط آسیب‌پذیر و تهدیدزای آنها شناسایی شده و با برنامه‌ریزی دقیق و جامع نسبت به تاب‌آوری و مصون‌سازی آنها اقدام گردد، شاهد بی‌تأثیری و یا کم‌تأثیریِ راهبرد فشار حداکثری دشمن در این حوزه‌ها خواهیم بود، زیرا تاب‌آوری و مصون‌سازی در این زیرساخت‌ها، تمرکز در تداوم کارکرد اقتصادی و مقابله با محدودیت‌های ایجاد شده حاصل از فشار حداکثری دشمن از جمله تحریم‌ها خواهد بود.

از منظر پدافند اقتصادی شاخص‌های یک توسعه اقتصادی پایدار و پویا چیست؟

از منظر پدافند اقتصادی، سیستم اقتصادی پویاست که مقاوم در برابر فشار و تکانه‌های اقتصادی باشد. از قدرت بازدارندگی در برابر فشارهای اقتصادی برخوردار بوده و در بتواند نیازهای اساسی را با کیفیت و به‌صورت پایدار تامین کند. توانمندی در رصد، پایش، تشخیص و هشدار تهدیدات اقتصادی دشمنان به مبادی ذی‌ربط زیر از دیگر مشخصات یک اقتصاد پایدار و پویاست.

در پایان اگر نکته ای باقی مانده است که باید بدان اشاره شود و در سوالات ما نبود لطفا مطرح کنید.

امیدواریم با روی‌کارآمدن دولت جدید، توجه و اهتمام لازم در مقابله با جنگ اقتصادی دشمنان با تمرکز بر راهبرد «خنثی‌سازی تحریم‌ها» در کشور ایجاد شده و بتوان فشار حداکثری دشمنان در زمینه اقتصاد را شکست داده و موجبات رونق اقتصادی فراهم گردد؛ این قرارگاه اعلام آمادگی می‌نماید با دولت جدید، همکاری و تعامل کامل در زمینه مقابله با جنگ اقتصادی داشته باشد.