پدافند غیرعامل ، بدنه‌ اجرایی و بازآرایی لایه‌های دفاعی  

 موضوع پدافند غیرعامل مساله بسیار بااهمیت و راهبردی است، به همین خاطر نیز به جد مورد تاکید مقام معظم رهبری است و اساسا تشکیل سازمان پدافند غیرعامل با هدایت و نگاه ایشان شکل گرفته است.

پدافند غیرعامل یک رویکرد و یک مدل تفکر است. دایره اعمال آن بسیار وسیع و حوزه‌های آن بسیار متنوع است. به همین خاطر نیز این سازمان از پدافند سایبری تا شیمیایی، پرتوی، زیستی، کالبدی، شهری و ... طی دو دهه گذشته به دنبال ساختارسازی، تولید دانش بومی، تولید صنایع بومی، توسعه منابع انسانی و... بوده است.

مساله پدافند غیرعامل یک موضوع کاملا دانش‌پایه، علمی و تخصصی است. دانش پدافند غیرعامل یک دانش تحریمی است و هیچ کشوری به ما در این عرصه کمک اثرگذاری نخواهد داشت.

حجم قابل توجهی از زیرساخت‌های کشور در گذشته ایجاد و توسعه داده شده است. این فرایند توسعه چه در گذشته و چه بعد از انقلاب اسلامی به دلیل نبود سازمان مسئول و ناظر در حوزه پدافند غیرعامل، بدون در نظرگرفتن الزامات و ضوابط پدافند غیرعامل احداث شده‌اند.

ناگفته نماند تهدیدات امروز با تهدیدات دیروز متفاوت هستند همانگونه که ممکن است دشمنی دشمنان نیز تفاوت کرده باشد. البته این به معنای این نیست که امکان امن و مصون‌سازی زیرساخت‌های موجود وجود نداشته باشد اما قطعا  امن و مصون‌سازی زیرساخت‌های در حال بهره‌برداری پیچیده‌تر و پر هزینه‌تر از زیرساخت‌هایی است که از مکان‌یابی تا طراحی و احداث با رعایت اصول و ملاحظات پدافند غیرعامل ایجاد می‌شوند. بنابر این موضوع پدافند غیرعامل، اصول، الزامات و ملاحظاتی است که باید در سیاست‌گذاری و مدیریت اجرایی کشور لحاظ شود.

در پدافند غیرعامل در حوزه کشوری زیرساخت‌های کشور از همه ابعاد تا سرمایه‌های زیرساختی کشور می‌بایست حفظ و صیانت شوند و بتواند در هر شرایطی کارکرد خود را ادامه دهند و یا به تعبیری دیگر استمرار کارکرد در هر شرایطی داشته باشند. همچنین این زیرساخت‌ها می‌بایست شرایط غیرنظامی آمادگی مقابله با هر تهدیدی را داشته باشند.

در چنین شرایطی این انتظار وجود دارد دستگاه قانون‌گذاری با دقت و فوریت لازم نسبت به تصویب قانون تشکیل سازمان پدافند غیرعامل کشور اقدام نماید تا روند اجرای اصول و ملاحظات پدافند غیرعامل از پشتوانه قانونی بهره‌مند شود.

متاسفانه طی برخی دوره‌ها، پدافند غیرعامل از فرایند سیاست‌گذاری و اجرای کشور حذف شده است و همین عامل نیز سبب شده برخی آسیب‌پذیری‌ها فضا را برای اعمال تهدید دشمن ایجاد کند.

در مساله سایبری موضوع به شدت پیچیده و تخصصی است. فرایند سایبری شدن زیرساخت‌ها و دارایی‌ها در سطح جهان مساله ایمنی، امنیت و دفاع را به شدت پیچیده و چندوجهی کرده است و حتی آنهایی که خود را مدعی خلق اینترنت می دانند داعیه تضمین امنیت و دفاع را در این حوزه ندارند. به یک تعبیر مساله ایمنی، امنیت و دفاع در فضای سایبری نسبی است.

در مساله مدیریت فضای سایبری متولی اصلی در کشور شورای عالی فضای مجازی و مرکز ملی فضای مجازی است. این مرکز حسب سیاست‌گذاری‌ها یک تقسیم کار ملی صورت داده است. لذا پدافند غیرعامل صرفا می‌تواند در آن نقش و مسیری که مرکز ملی فضای مجازی ارائه می‌کند حرکت کند. برای مثال در داستان حمله به زیرساخت توزیع هوشمند سوخت این سازمان صرفا متولی اجرای رزمایش‌ها آنهم با قید «بدون هرنوع مداخله در بحث امن‌سازی» بود و بر اساس همین منطق نیز این سازمان با برگزاری دو رزمایش آسیب‌پذیری‌ها را کشف و به مسئولین ذی ربط اطلاع داد اما اختیاری برای الزام آنها به رفع آسیب‌پذیری نداشت. در هر زیرساختی سه لایه ایمنی، امنیت و دفاع داریم. پدافند غیرعامل وقتی موفق است که هر سه لایه موفق عمل کنند. نکته اینجاست که بخش عمده ای از رخدادها علیه زیرساخت‌های کشور در لایه امنیتی است که طبق تقسیم کار ملی، متولی آن پدافند غیرعامل نیست.

یک نکته مهم بهره‌مندی از نگاه بصیرت‌مدارانه است. لذا به موضوع حملات سایبری هم باید نگاه عمقی‌تری داشته باشیم. اگر خیلی کوتاه بخواهم بگویم این است که دشمن امروز به دلیل توان نظامی کشور سعی دارد تا از رویارویی نظامی با ما پرهیز کند. به همین خاطر به عرصه‌هایی روی آورده است که اثر و نشانی از خود به جای نگذارد. حوزه سایبری یکی از این بخش‌هاست. دشمن در این عرصه 7 مدل جنگ دارد که مهمترین آن «جنگ سایبری زیرساختی» و «جنگ سایبری شناختی» است. در حوزه جنگ سایبری زیرساختی دشمن حملات متعددی داشته که بسیاری از آنها دفع شده است. به ویژه در زیرساخت های حیاتی کشور. البته این به معنای اینکه وضع در دفاع سایبری مطلوب ماست نیست اما میزان پایداری خدمات حیاتی در کشور می تواند گواهی از کارآمدی و توانمندی سپرهای ترکیبی ایمنی، امنیت و دفاع کشور در لایه‌های مختلف از جمله سایبری باشد. نکته مهم دیگر اینجاست که دشمن بیش از اثر فنی و تکنیکال حملات سایبری به دنبال پیامدهای روانی، رسانه‌ای و اجتماعی است. لذا باید دقت داشت که ضمن دفاع از زیرساخت‌های فیزیکال باید از زیرساخت های معنوی کشور به ویژه امنیت روانی و افکار عمومی هم مراقبت کرد.