پدافند کالبدی؛ ساخت زیرساخت‌های پایدار و تاب‌آور برای حفاظت از زندگی مردم

به گزارش پایگاه خبری پایداری ملی، پدافند کالبدی یکی از ارکان اساسی دفاع غیرعامل است که مستقیماً با بقا، پایداری و حفظ عملکرد حیاتی زیرساخت‌های مورد نیاز مردم در شرایط بحرانی یا تهاجم گره خورده است. اگر پدافند سایبری بر امنیت اطلاعات تمرکز دارد، پدافند کالبدی بر حفظ تداوم کارکرد فیزیکی شبکه‌های برق، آب، حمل و نقل، ارتباطات و مراکز خدمات‌رسانی اصرار می‌ورزد. هدف نهایی در این حوزه، ایجاد تاب آوری در برابر انواع تهدیدات، از بلایای طبیعی گرفته تا حملات هدفمند است، تا کمترین اختلال در زندگی روزمره مردم ایجاد شود.

بخش اول: تعریف پدافند کالبدی و زیرساخت‌های حیاتی
پدافند کالبدی شامل مجموعه‌ای از اقدامات فنی، مهندسی و مدیریتی است که به منظور کاهش آسیب‌پذیری و افزایش قابلیت بازگشت سریع به حالت عادی در تأسیسات و مراکز حیاتی کشور انجام می‌گیرد.

۱. زیرساخت‌های کلیدی:
انرژی: شبکه برق و نیروگاه‌ها، خطوط انتقال گاز و سوخت‌رسانی. اختلال در این بخش، زنجیره حیات شهری را به سرعت متوقف می‌کند.
آب و فاضلاب: تصفیه‌خانه‌ها، خطوط انتقال و مخازن آب شرب. دسترسی به آب سالم، اولویت مطلق در هر سناریوی بحرانی است.
ارتباطات: مراکز داده، دکل‌های مخابراتی، و زیرساخت‌های فیبر نوری که ستون فقرات هرگونه واکنش هماهنگ را تشکیل می‌دهند.
حمل و نقل: پل‌ها، تونل‌ها، فرودگاه‌ها و جاده‌های اصلی که مسیر‌های امدادرسانی و تخلیه اضطراری را فراهم می‌کنند.

۲. اصل کاهش آسیب‌پذیری: پدافند کالبدی بر این اصل استوار است که در برابر یک تهدید با انرژی مشخص، آسیب‌پذیری باید به حداقل برسد. این امر از طریق سخت‌سازی فیزیکی، مانند تعبیه سازه‌ها در برابر شوک‌های انفجاری یا افزایش مقاومت حرارتی در برابر آتش‌سوزی‌های احتمالی، محقق می‌شود.
بخش دوم: سویه پایداری و تاب‌آوری در برابر تهدیدات

پایداری به معنای قابلیت حفظ عملکرد در طولانی‌مدت است، اما تاب‌آوری به معنای قابلیت جذب شوک و بازیابی سریع پس از وقوع آن است. در پدافند کالبدی، هر دو مفهوم ضروری هستند.

۱. طراحی تاب‌آور: زیرساخت‌های جدید باید از ابتدا با در نظر گرفتن سناریو‌های بدبینانه طراحی شوند. این شامل استفاده از فناوری‌های نوین سازه‌ای، تنوع‌بخشی به منابع انرژی (مانند استفاده از پنل‌های خورشیدی در کنار شبکه اصلی برق برای تأمین انرژی اضطراری مراکز حیاتی)، و حذف نقاط تک‌فشاری است. برای مثال، به جای اتکای مطلق به یک خط انتقال آب، ایجاد خطوط موازی و سیستم‌های پمپاژ جایگزین حیاتی است.

۲. مقاوم‌سازی زیرساخت‌های موجود: بخش عمده زیرساخت‌ها قدیمی هستند. تدوین برنامه ملی برای مقاوم‌سازی تدریجی این تأسیسات، با تمرکز بر بخش‌هایی که بیشترین تأثیر را بر تداوم زندگی مردم دارند (مانند بیمارستان‌ها و شبکه‌های توزیع آب)، امری حیاتی است. این امر نیازمند تخصیص بودجه مشخص و اولویت‌بندی بر اساس میزان خطرپذیری است.

۳. مدیریت زنجیره تأمین بحران: پایداری زیرساخت‌ها در گرو دسترسی مداوم به قطعات یدکی، مواد اولیه و تجهیزات تعمیراتی است. ذخیره‌سازی استراتژیک این اقلام و ایجاد ظرفیت تولید داخلی برای اقلام حیاتی، مانع از فلج شدن عملیات بازسازی در پی قطع ارتباط با منابع خارجی می‌شود.

بخش سوم: نقش مردم در پدافند کالبدی

همان‌طور که در حوزه سایبری مردم نقش خط مقدم را داشتند، در پدافند کالبدی نیز نقش حیاتی دارند. مردم تنها مصرف‌کننده این زیرساخت‌ها نیستند، بلکه نگهبانان اولیه آنها محسوب می‌شوند.

۱. حفاظت از تأسیسات شهری: آگاهی عمومی از اهمیت تأسیسات توزیع آب، پست‌های برق محلی و دکل‌های ارتباطی، از تخریب‌های ناخواسته یا هدفمند جلوگیری می‌کند. شهروندان باید آموزش ببینند که آسیب به این دارایی‌ها، مستقیماً بر امنیت خانواده خودشان تأثیر می‌گذارد.

۲. کمک به عملیات بازیابی: در صورت وقوع بحران، اولین نیروی واکنش‌دهنده، مردم محلی هستند. آموزش مهارت‌های اولیه کمک‌های اولیه، مدیریت بحران در سطح محله، و همکاری با تیم‌های امدادرسانی برای تسهیل دسترسی به مناطق آسیب‌دیده، تاب‌آوری کلی جامعه را چندین برابر می‌کند.

پدافند کالبدی با محوریت زیرساخت‌های پایدار، تلاشی بلندمدت برای اطمینان از این است که جامعه بتواند در برابر شوک‌های بزرگ، خدمات اساسی خود را حفظ کند. ایجاد زیرساخت‌های تاب‌آور، صرفاً یک هزینه نیست، بلکه یک سرمایه‌گذاری حیاتی برای تضمین امنیت و آرامش خاطر مردم است. این امر مستلزم تعهد دولت به اجرای طرح‌های مقاوم‌سازی و مشارکت فعال مردم در حفاظت و نگهداری از این شریان‌های حیاتی کشور است.