لزوم تجدیدنظر در ساختار انرژی ایران

اهمیت مسایل زیست محیطی در نزد دولتمردان مالزی در حدی است که علی رغم اینکه این کشور از عمده تولیدکنندگان گازهای گلخانه ای در جهان نیست، طبق قوانین بین المللی به کنترل آن روی آورده است.

 مالزی به طور داوطلبانه در برنامه های کنترل آلاینده های زیست محیطی و استفاده از انرژی های تجدیدپذیر ارایه شده در پرتکل ˈکیوتوˈ شرکت کرده به گونه ای که با وجود نرخ رشد سریع صنعت کشور، آلودگیهای زیست محیطی در این کشور کاملا تحت کنترل قرار گرفته است.

از طرف دیگر دولت مالزی با پیش بینی اینکه در دو دهه آینده کلیه منابع گاز و نفت خام خود را از دست می دهد، به صورتی کاملا برنامه ریزی شده در جهت استفاده روز افزون از منابع انرژی پایدار گام برمی دارد.

براساس برنامه های بلندمدت دولت مالزی، قرار است انرژی های پایدار تا سال 2050 حداقل 73 درصد از کل انرژی مورد نیاز مالزی را تامین کند. استفاده از روغن درخت خرما (Palm Oil) جهت تولید بیوفیول ها (Biofuel)، استفاه از پسماند صنایع جهت تولید بایوگاز(Biogas)، استفاده از فاضلابهای انسانی و حیوانی و زباله های شهری جهت تولید انرژی، انرژی خورشیدی و بادی و انرژی جزر ومد دریا، از عمده حوزه هایی است که دولت مالزی به صورتی کاملا جدی در باره آنها برنامه ریزی و سرمایه گذاری کرده و بدون شک استفاده از تجارب این کشور می تواند نقطه مناسبی برای استفاده از انرژی های تجدیدپذیر در ایران باشد.

تعدادی از مهمترین منابع انرژی پایدار که به نظر می رسد در ایران به اندازه کافی مورد توجه قرار نگرفته است، زیست توده، انرژی خورشیدی و انرژی باد است.

زیست توده (Biomass) شامل زائدات جنگل ها و کشاورزی، زباله های شهری، فاضلاب شهری و فضولات حیوانی است.

در بحش زائد جنگلها و کشاورزی آمار نشان می دهد که در حدود هفت درصد از سرزمین ایران را جنگلها تشکیل می دهند.

همچنین اگرچه بالغ بر 30 درصد از این سرزمین قابل کشت است، محدودیتها باعث شده تنها 12 درصد آن زیر کشت کشاورزی قرار گیرد. از این بین سالانه حدود 20 میلیون تن پسماندهای کشاورزی آتش زده می شود که نه تنها حجم عظیم آلودگی هوا را به همراه دارد بلکه منبع مناسبی از انرژی نیز به هدر می رود.

این مواد زائد قابلیت تبدیل به بایوفیول دارند. در اثر بهره برداری مناسب از زائده های کشاورزی و جنگل ها، امکان تولید سالانه 8.78 میلیون تن انرژی در کشور وجود دارد.

در بخش زباله های شهری نیز در اکثر کشورهای پیشرفته جهان، حجم عظیم زباله شهری منبع مناسبی برای تولید الکتریسیته است. در حقیقت استراتژی تولید ضایعات به انرژی از مهمترین دستاوردهایی است که نه تنها باعث امحاء مواد زائد می شود، بلکه باعث تولید انرژی مطلوب نیز می شود.

در ایران زباله های شهری که منبع تولید گازهای گلخانه ای هستند در گوشه ای خارج از شهر رها شده و یا در بهترین حالت با زباله سوزها نابود می شوند و این در حالی است که تولید بایوگاز (Biogas) از زباله های شهری و در نتیجه انرژی الکتریسته از آن در اکثر کشورها پیشرفته رایج شده است.

فاضلاب شهر نیز از جمله دیگر مواردی است که باید توجه ویژه ای به آن شود. جمع آوری فاضلاب شهری و هدایت آن به مخازن مخصوص جهت تصفیه و تولید آب مناسب کشاورزی شیوه ای است که در اکثر نقاط کشور اجرا شده، اما گازهای خروجی از سیستم های تصفیه فاضلاب بدون هیچ گونه توجهی در فضا رها می شود. این گازها حاوی حجم عظیمی از متان بوده که اثرات مخرب آن بر محیط زیست 23 برابر بیش از دی اکسید کربن است.

در بهترین حالت بنا به توصیه ها و اخطارهای سازمان حفاظت محیط زیست، این گازها جمع آوری شده و به دلیل عدم وجود فناوری احتراق مناسب، بدون استفاده موثر سوزانده می شوند.

کشورهای توسعه یافته از فضولات انسانی برای تولید انرژی بهره گیری می کنند. در کشورهایی نظیر دانمارک، سوئد و نروژ تولید الکتریسیته با استفاده از بایوگاز متصاعد شده از فضولات حیواناتی مانند اسب و گاو روشی متداول در تولید انرژی است.

در ایران برای روستایی با حدود 10 خانوار که در فاصله ای مثلا 60 کیلومتری و یا بیشتر از انشعاب اصلی گاز قرار دارد خط انتقال گاز با هزینه های سنگین اجرا می شود، در حالی که شغل اصلی اهالی آن دیار دامداری است و بیوگاز تولیدی از دام ها با کمترین هزینه قابل بهره برداری برای تولید گرما و سایر مصارف خانگی را دارد.

برای روشن شدن موضوع می توان به کشورهایی نظیر چین و هند با جمعیتی بالغ بر یک میلیارد نفر استناد کرد.

تقریبا پنجاه سال است استفاده از بیوگاز تولید شده از فضولات دام ها در مصارف خانگی روستایی این کشورها نهادینه شده است. گذشته از این موضوع، هیچگونه طرح مدونی در خصوص کنترل گازهای گلخانه ای متصاعد شده از دامداری ها و تولید انرژی از آنها در ایران موجود نیست.

در اثر بهره برداری مناسب از فضولات حیوانات، امکان تولید سالانه 7.7 میلیون تن انرژی در ایران وجود دارد.

استفاده از انرژی های خورشیدی در اکثر کشورهای جهان پیشرفت چشمگیری به همراه داشته است. برغم موقعیت های متفاوت آب و هوایی در ایران، میانگین انرژی خورشیدی در کشور از سطح بالایی نسبت به میانگین جهانی برخوردار است که شرایط مناسبی جهت تامین انرژی خورشیدی بخصوص در مناطق مرکزی کشور را فراهم کرده است.

هم اکنون تولید الکتریسیته از انرژی خورشیدی در استانهای یزد و فارس به صورت جدی آغاز شده و امید است با پیشرفتهای سریع صنعتی، ساخت تجهیزات کلکتورها خورشیدی به طور کامل بومی شده تا زمینه های گسترش روزافزون آن فراهم شود.

یکی دیگر از تمیزترین شیوه های تولید انرژی در جهان استفاده از انرژی باد است که در کشورهایی نظیر آمریکا، چین، آلمان، اسپانیا و هند بشدت توسعه یافته است. موقعیت استقرار ایران در جغرافیای جهان به گونه ای است که از این موهبت الهی نیز برخوردار و لازم است که هوشمندانه از وجود آن استفاده شود.

اگرچه ایران تنها کشوری است که در خاورمیانه مبادرت به نصب توربین های بادی و تولید برق از این طریق کرده است، اما مطالعات نشان می دهد که امکان تولید 15 گیگاوات الکتریسیته بادی در کشور وجود دارد که هنوز فاصله زیادی تا رسیدن به آن وجود دارد.

با این وجود بتازگی امکان سنجی هایی در خصوص نصب توربینهای بادی در یزد، قزوین، سمنان، خراسان شمالی و جنوبی، تهران و توسعه سایت منجیل انجام شده تا از ظرفیتهای موجود استفاده شود.

پیشرفتهای سریع صنعتی و بالا رفتن سطح استانداردهای زندگی بشری مدیون مصرف انرژی است. امروزه بیش از 80 درصد از انرژی های مورد نیاز جهان از طریق سوختهای فسیلی تامین می شود و نظر به توسعه مداوم فناوری جهانی، استفاده از سوختهای فسیلی همچنان در حال توسعه است.

سوختهای فسیلی، سوخت های تجدیدناپذیرند یا به عبارت دیگر زمان مورد نیاز برای شکل گیری مجدد این منابع، بسیار طولانی است به گونه ای که در عمر کوتاه یک نسل بشر نمی گنجد. بنابراین، استفاده بی حد از این منابع باعث زوال آنها شده به گونه ای که مطالعات نشان می دهند اگر روند مصرف سوختهای فسیلی طبق رویه کنونی ادامه یابد در کمتر از 100 سال آینده کلیه منابع این سوختها در جهان پایان خواهد پذیرفت.

از طرف دیگر استفاده روز افزون سوختهای فسیلی با آلایندگی شدید هوا و تخریب محیط زیست همراه است. احتراق سوختهای فسیلی در خودروها و کوره های صنعتی، حجم عظیم آلودگی را وارد هوا کرده که از آثار مخرب آن گرمایش زمین است که امروزه بسیاری از کشورهای جهان با آن دست به گریبانند.

ایران به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان سوختهای فسیلی در دنیا ، سهم عمده ای در تامین انرژی جهان دارد. بعد از ونزوئلا، عربستان و کانادا، ایران با 2.151 هزار میلیون بشکه ذخیره نفت (حدود 9.1 درصد از منابع نفتی جهان) به عنوان چهارمین ذخیره نفتی جهان مطرح است.

از طرف دیگر بعد از روسیه، ایران با حدود 33.1 تریلیون متر مکعب گاز دارای 15.9 درصد از مخازن گاز طبیعی جهان بوده که به عنوان دومین ذخیره گاز طبیعی جهان شناخته شده است.

پیش بینی ها حاکی از آن دارد که میزان تولید نفت خام ایران از 528.07 میلیون لیتر در روز به روزانه 789 میلیون لیتر در سال 2030 و همچنین میزان تولید گاز طبیعی ایران از حدود 110 میلیون متر مکعب در سال به 240 میلیون مترمکعب در سال 2030 افزایش یابد.

به علت فراوانی سوختهای فسیلی در ایران، قیمت نوع سوختها نسبت به سایر کشورهای جهان دارای سطح پایین تری است و لذا ساختار مصرف انرژی در ایران به شیوه ای بیمارگونه به سوخت ها فسیلی وابسته است. آمار ارائه شده در سال 2013 نشان می دهد که حدود 54.4 درصد از کل انرژی مصرفی در ایران از طریق گاز طبیعی و 44.1 درصد آن توسط پالایش نفت خام تامین می شده است.

براساس این آمار بالغ بر 98 درصد انرژی مورد نیاز ایران از طریق مصرف سوخت های فسیلی فراهم می شود که در مقایسه با آمار جهانی که تنها 81 درصد از انرژی مصرفی جهان ازسوختهای فسیلی است، ساختار تولید انرژی در ایران بسیار نگران کننده است.

در حال حاضر مصرف سالانه انرژی الکتریسیته در ایران حدود 50 هزار مگاوات است که بالغ بر 80 درصد آن توسط سوختهای فسیلی تامین می شود. براساس پیش بینی های انجام شده، مصرف انرژی الکتریسیته در کشور تا سال 2030 به 200 هزار مگاوات در سال خواهد رسید که مسلما تداوم تولید الکتریسته براساس ساختار کنونی چالشی بزرگ برای آینده کشور خواهد بود.

ایران کشوری بزرگ و در حال توسعه است که رشد سریع جمعیت و تمایل شدید به صنعتی شدن و زندگی مدرن، پیامد مصرف انرژی بیشتر را در پی خواهد داشت. بنابراین تجدیدنظر در ساختار تولید انرژی در ایران و حفظ منابع فسیلی و رویکرد به انرژی های تجدید پذیر از اساسی ترین و مهمترین سیاستهایی است که نیازمند نگاه ویژه دولتمردان ایران است.

نگاهی به اثرات مخرب زیست محیطی ناشی از استفاده روز افزون منابع فسیلی در کشور، اتخاذ سیاستهای جدید در مصرف انرژی را آشکارتر می نماید. بر اساس آمار ارائه شده در سال 2005 ، ایران از استاندارهای مشخص شده تولید آلاینده های هوا در پروتکل کیوتو عبور کرده و هم اکنون یکی از بیست کشور برتر تولیدکننده گازهای گلخانه ای جهان است که مسئول تولید 75 درصد از کل گازهای گلخانه ای جهان هستند. عمده علت این پیشروی سریع، مصرف بنزین و گاز طبیعی است که حجم عظیمی از دی اکسید کربن را وارد جو می کند.

اگرچه در سال های اخیر بروز مشکلات ناشی از سوختهای فسیلی از جانب دولتمردان ایران رصد شده و تدابیری اندیشیده شده است، اما حجم عظیم مشکلات زیست محیطی و آینده مبهم تامین انرژی در کشور، همتی مضاعف و تلاشی روزافزون می طلبد. بدون شک رویکرد به انرژی های تجدیدپذیر و پایدار که در حقیقت دوستدار محیط زیست نیز هستند راهی مناسب و آزموده شده توسط کشورهای پیشرفته است که سیاستهای تامین انرژی ایران نیز راهی جز سرمایه گذاری در این عرصه نخواهد داشت.