دوران گذار از کرونا؛ فرصتی برای معرفی گفتمان اقتصاد مقاومتی

به گزارش پایداری ملی، دومین نشست تخصصی بررسی ابعاد و پیامدهای اقتصادی شیوع ویروس کرونا با حضور سردار دکتر غلامرضا جلالی رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور و جمعی از اساتید اقتصاد دانشگاه‌های کشور و معاونین و مسئولان این سازمان برگزار شد.

حجت الله عبدالملکی، اقتصاددان و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع) در این نشست با بیان اینکه کرونا توانسته است نظریه‌های اقتصادی دنیا را تحت تاثیر قرار دهد، تصریح کرد: در شرایط کنونی که پیش‌بینی می‌شود تئوری‌های اقتصادی تا حدی دستخوش تغییرات شوند این فرصتی برای گفتمان انقلاب اسلامی در حوزه اقتصاد است تا مبانی خود را که برگرفته از عقلانیت دینی است به طور جدی تری به دنیا عرضه کند.

وی با بیان اینکه در شرایط کنونی فرصت مناسبی برای معرفی گفتمان اقتصاد مقاومتی فراهم است، ادامه داد: وقتی ما مفهومی به نام اقتصاد مقاومتی را در دانشگاه‌های خارجی مطرح می کردیم اولین سوال این بود که اقتصاد مقاومتی یعنی چه؟ ما اینطور تعریف کردیم که اقتصاد مقاومتی مفهومی متفاوت و فراتر از تاب‌آوری اقتصادی است و اینگونه تعریف می شود؛ اقتصادی که می تواند با وجود تمام موانع موجود به اهداف خود برسد. 

عبدالملکی موانع را به دو دسته موانع سخت و نرم تقسیم کرد و توضیح داد: موانع سختی مانند جنگ و بلایای طبیعی و یا یک بیماری مانند کروناست که رفاه مردم را دچار چالش می کند. مانع نرم بزرگی به نام سیستم فعلی اقتصاد جهانی هم وجود دارد که در مقابل رفاه کشورهاست.

وی ادامه داد: به عنوان مثال در جریان سلطه دلار، اقتصادهای دنیا سالانه در حدود یک تریلیون دلار به آمریکا باج می دهند و کالاهای خود را در ازای پولی که ارزش ذاتی ندارد به این کشور صادر می‌کنند. 

این استاد دانشگاه با بیان اینکه حاکمیت قدرت‌های معدودی بر اقتصاد دنیا نیز مشکل دیگری بر سر اقتصاد سایر کشورهاست، افزود: یک سوم تولیدات دنیا متعلق به صد برندی است که عمدتا شرکت های آمریکایی و اروپایی هستند؛ یا اینکه سود آورترین صنعت دنیا صنعت اسلحه سازی، فحشا و مواد مخدر است که ره آورد شکل گیری نظام به اصطلاح اقتصاد جهانی هستند.

عبدالملکی تصریح کرد: بر اساس تئوری‌هایی که در دانش اقتصادی غرب مطرح می‌شود توسعه و ایجاد بیماری‌های واگیردار و همه‌گیر یکی از تئوری‌های تقویت اقتصاد کشورهای قدرتمند است یا اگر تاریخ رکودهای اقتصادی آمریکا را بررسی کنید متوجه می شوید که برای خروج کشور از رکود جنگی در دنیا به راه افتاده است. 

این صاحب نظر مسائل اقتصادی تصریح کرد: ولی نظریه اقتصاد مقاومتی جهانی می‌گوید اگر اقتصادها در کشورهایی که هرم قدرت منطقی و مطلوب است و حداکثر قدرت متعلق به جریان اقتصادی خانواده است با هم در اقتصاد جهانی مشارکت کنند سیستم متفاوتی از اقتصاد جهانی خواهیم داشت و این کشور ها باعث ایجاد سیستم اقتصاد جهانی با ثباتی خواهد شد. در چنین شرایطی مسئله مدل و اصلاح الگوی مصرف، بحث تربیت اقتصادی و آموزش اقتصادی اهمیت پیدا می‌کند. همچنین با اهمیت پیدا کردن بهره‌وری اقتصادی در یک خانواده، اقتصاد خانواده باید دانش بنیان شود و از همین رو خانواده‌ها به ملاحظات اقتصاد ملی توجه می کنند و به تبع آن مشارکت سیاسی به حداکثر مقدار خود می‌رسد. 

وی ادامه داد: در سطح محلی و منطقه‌ای نیز مسئله توجه به مزیت های طبیعی مورد توجه قرار خواهد گرفت. مزیت‌های طبیعی لزوما مزیت‌های رقابتی نیستند ولی سیاست اصلی تبدیل مزیت‌های طبیعی به مزیت‌های رقابتی است که هر منطقه و هر محلی چه چیزها و چه کسانی را دارد. در این میان روش‌های تامین مالی محلی نیز باید توسعه پیدا کند. سیاست مالیات باید متناسب با منطقه و شهر تنظیم شود. ملاحظات اقتصادی و اجتماعی مربوط به مناطق باید مورد توجه قرار بگیرد. اقتصاد تولید در مناطق باید در سطح ملی و دانش بنیان باشد و برنامه ریزی به لحاظ فرهنگی و فضایی باید ملی باشد. 

وی با بیان اینکه این همان مسئله الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت است که در ایران مطرح شده است، متذکر شد: اسلامی بودن یعنی متناسب با نظام ارزشی ایران و ایرانی بودن یعنی متناسب با فضای ایران. این برنامه ریزی در مورد تمام کشورها صادق است. در چنین شرایطی اقتصاد ملی باید دانش بنیان و سیاست تجاری باید تقویت کننده تولید باشد. سیاست بخش عمومی و تامین مالی عمومی باید متناسب با تولید و در راستای تقویت تولید حرکت کند. سیاست بانکی و حتی سیاست فرهنگی باید در راستای تقویت تولید باشد.

عبدالملکی متذکر شد: نکته مهم دیگر در اقتصاد مقاومتی توجه به سیاست های نظارتی و پدافند غیرعامل در سطح ملی است. در سطح جهانی نیز نگاهی که کشور ها باید به اقتصاد جهانی داشته باشند مسئله حذف سلطه دلار و شرکای تجاری استراتژیک است. توجه به روش‌های پرداخت بین المللی متنوع که قابل تحریم یک جانبه نباشد و مسئله خودکفایی که در هر کشوری متناسب با کالای استراتژیک آن کشور قابل تعریف است نیز از دیگر مسائل مورد توجه در گفتمان اقتصاد مقاومتی است. این‌ها سیاست هایی است که برای مقاومتی شدن اقتصاد کشورها و ثبات در اقتصاد جهانی اتخاذ می شود. 

به گفته وی به طور خلاصه محور اصلی بحث اقتصاد مقاومتی این است که تولید در محور قرار می گیرد و فرهنگ اقتصادی شبیه به چتری در کل فضای اقتصاد حاکم است و در سیاست‌گذاری ها باید به پنج رکن اصلی توجه شود؛ 1.دانش بنیان بودن 2. مردمی بودن 3. عادلانه بودن یا عدالت محور بودن 4. درون زا 5. برون گرا بودن. اینها طبیعت یک اقتصاد مقاومتی است. 

این اقتصاددان متذکر شد: وقتی به سیاست‌های بیست وچهارگانه اقتصاد مقاومتی در کشور نگاه کنیم می بینیم سیاست‌هایی که مقام معظم رهبری اعلام کرده‌اند عملا ناظر بر این سطوح است و هر سیاستی یک یا چند سطح از این موارد را در خود دارد و متناسب با قواعدی که گفته شد تقویت کننده است و تلاش می‌کند هرم اقتصاد مقاومتی در کشور را شکل بدهد.

وی با بیان اینکه با همکاری اساتید و صاحب نظران مجموعه‌ای به عنوان راهکارهای مقابله با اثرات اقتصادی کرونا مبتنی بر نظریه اقتصاد مقاومتی تبیین شده است افزود: این سیاست‌ها در دو بخش راهکارهای حاکمیتی و مردمی خلاصه شده است. در هر دو دسته ستون تامین و ستون تجهیز داریم. اتفاق اصلی در ستون تجهیز رخ می‌دهد ولی به مقدماتی نیاز دارد که در ستون تامین فراهم می‌شود. در قسمت راهکارهای حاکمیتی در بخش تجهیز دو اتفاق باید رخ بدهد. که حمایت از معیشت و پشتیبانی از صنوف و کسب و کارها است.

عبدالملکی ادامه داد: در مبحث حمایت از معیشت، مسئله ارائه سبد کالا یا کارت هوشمند، پرداخت تسهیلات و ارائه اعتبار، مدیریت یارانه خانواده ها و کمک به تامین مالی نهادهای عمومی و مردمی خدمات رسان و تقویت نظام سلامت در مطالعه و نظر سنجی از حدود 35 نفر از اساتید جمع بندی شد که بخشی از این کارها توسط دولت انجام می‌شود.

به گفته وی در بحث پشتیبانی از تولید چند محور اصلی مطرح است؛ تسهیل تولید، تامین مالی تولید و تامین بازار. در بحث تسهیل تولید یک مسئله توجه بیشتر به بخش کشاورزی است که این بخش حداقل آسیب را در جریان کرونا می‌بیند چون نیاز به تجمع ندارد و مناطق روستایی نیز عموما مناطق سفید هستند. 

این اقتصاددان با بیان اینکه تقویت بخش مسکن به عنوان پیشران اقتصاد می‌تواند در شرایط رکود مفید باشد، تصریح کرد: تقویت تولید اقلام بهداشتی چه برای مصرف داخلی و چه برای صادرات، تسهیل تلخیص کالاها از گمرک و تکمیل زنجیره ارزش مشاغل خانگی که در شرایط کرونا به دلیل عدم احتیاج با تعامل با خارج قابل توسعه هستند، مسئله ساماندهی کارگران فصلی و روزمزد، ورود به ایجاد نظام بیمه‌ای مناسب و ایجاد سامانه های مناسب برای شناسایی و مدیریت آنها که در ارتباط با تسهیل تولید، کارهایی است که باید انجام بگیرد. 

وی با بیان اینکه در ارتباط با تامین مالی پرداخت تسهیلات ارزان قیمت به تولید کننده‌ها و پرداخت یارانه به تولید کنندگان و کمک به کاهش هزینه‌ها، کمک به تامین مالی جمعی و بهره گیری از بازار سرمایه و تبلیغ برای توسعه صادرات باید مورد توجه قرار گیرد، گفت: همانطور که دیدیم چین با وجود اینکه خاستگاه بیماری بود ولی با تغییر چندانی در صادرات روبرو نشد، چون دیپلماسی اقتصادی مدیریت شده ای داشت. ولی ما به دنبال دیپلماسی اقتصادی نرفتیم. شبکه بانکی ما این کارها را نمی‌کند چون بحث تامین مطرح است ما به یک سری تمهیدات پولی و مالی و همچنین به یک سری تمهیدات اداری و زیر ساختی احتیاج داریم. 

عبدالملکی تصریح کرد: در بخش پولی و مالی و در بخش بودجه به اصلاح نظام مالیاتی نیاز داریم. امروز زمان اصلاح نظام مالیاتی است. مسئله فرار مالیاتی همان مسئله فقدان نظام بانک اطلاعات جامع اقتصادی است که مدل و قانون آن وجود دارد. اگر قانون 169 قوانین مالیات های مستقیم اجرا شود این مساله حل می‌شود. اما مالیات‌های بر عایدی سرمایه و مالیات های حقیقی مواردی است که باید بر آن ورودی جدی تر داشت. تا هم مالیات دولت کم نشود و هم مالیات بر مشاغل کوچک و آسیب پذیر فشار وارد نیاورد. از این رو باید پایه مالیاتی را تغییر بدهیم و بر کسب و کارهایی توجه کنیم که ارزش افزوده زیادی ایجاد نمی کنند ولی تراکنش مالی بالایی دارند. در ارتباط با سایر منابع درآمدی بحث افزایش صادرات فرآورده‌های نفتی مطرح است که ما این ظرفیت را داریم. 

وی با اشاره به مسئله نقدینگی توضیح داد: یک مسئله مهار و هدایت نقدینگی است که در چهارچوب سیاست های بانکداری اسلامی به شکل مفصلی مطرح است. همچنین در مورد انتشار اوراق قرضه بسیاری از اقتصاددانان در شرایط موجود اتفاق نظر دارند که تورم زا نبوده و به تولید کمک کند. 

این استاد دانشگاه با بیان اینکه در موارد تامینی به زیرساخت‌های اداری و بانک‌های اطلاعاتی نیاز داریم ادامه داد: همچنین با تکمیل بانک اقتصادی خانوار، کسب و کارها شناسایی شده اند و مدیریت می شوند. ما می توانیم این اقتصاد زیرزمینی را شفاف کرده و مدیریت کنیم. دولت همواره به دلیل وابستگی به اینترنت جهانی زیر بار شبکه ملی اطلاعات نمی رفت و امروز بهترین فرصت برای این کار است. تکمیل تجارت الکترونیک و دولت الکترونیک که بر زمین مانده می تواند به کم کردن فاصله اجتماعی کند.

عبدالملکی خاطرنشان کرد: توسعه زیرساخت های بسیج عمومی یکی از کارهای اصلی است. صندوق هایی که بتوانند منابع مردمی را تجهیز کرده و هم افزایی ایجاد کنند. در ارتباط با بخش مردمی حمایت از عزم ملی و پشتیبانی از تولید و کسب و کارها مسئله مهمی است. اینکه مردم در معیشت به هم کمک کنند نمونه آن در بحث سبد کالا و شکل گرفتن کمک‌هایی به نیازمندان بود به طوری که در کمیته امداد در یک حرکت توانستیم هزار میلیارد تومان تجهیز کنیم که طی آن کمک‌های غذایی به محرومان انجام و 11 میلیون پرس غذا سرو شد. 

استاد دانشگاه امام صادق ادامه داد: شهید صدر بزرگ در بحث تکامل اجتماعی می‌گوید: برای حل مشکلات معیشتی مردم، دولت همانطوری که برای جنگ بسیج عمومی اعلام می‌کند و مشارکت در جنگ را واجب اعلام می‌کند در اینجا نیز می‌تواند کمک را واجب اعلام کند و هر محله پولی بدهند تا نیازهای فقرای محله تامین شود.

وی با اشاره به اینکه در بحث پشتیبانی از تولید یک طرف تولید کننده‌ها و یک بحث مردم مصرف کننده قرار دارد گفت: در مورد تولید کننده‌ها سه محور اصلی مطرح است اینکه نگاه راهبردی داشته باشند، در حوزه تامین مالی نیز خود ورود کنند و در حوزه بازاریابی و فروش نیز فعال باشند. در مبحث نگاه راهبردی راهبرد تولید دوم یا راهبرد تولید جایگزین مطرح می شود یعنی به هر دلیل اگر فردا موفق به تولید محصول خاص خود نشوند. جایگزین چیست؟ این مسئله راهبرد تولید جایگزین است. 

عبدالملکی ادامه داد: تمرکز بیشتر بر کسب و کارهای خانگی که در این شرایط برد خوبی داشتند و بحث تولید محصولات بهداشتی که با نگاه‌هایی راهبردی به بحث تولید از طرف خود تولید کنندگان باید مورد توجه قرار گیرد. 

وی خاطرنشان کرد: در بخش تامین مالی، استفاده از روش‌های مهندسی مالی مثل تامین مالی جمعی و اقدامات نوآورانه در جهت کاهش هزینه های تولید و مساله پیش فروش کالا و خدمات که از طرف تولید کننده ها انجام می‌شود باید مورد توجه قرار گیرد. در بازاریابی نیز می توان از ظرفیت سفیر خرید که تعیین افرادی در محلات و پشتیبانی از آنهاست تا سفارشات را بگیرد مطرح است که شبکه محلی توزیع را فعال خواهد کرد. همچین فروش کالا و خدمات با رعایت بهداشت و فروش اقساطی محصول می‌تواند به بازار کمک کند. 

به گفته وی اینکه مصرف کننده‌ها خود به تولید کننده تبدیل شوند کمکی به بخش تولید است. کمک به پیش خرید محصولات نیز راهکاری برای تامین مالی است. 

این صاحب نظر مسائل اقتصادی تصریح کرد: ما به دلیل نامناسب بودن بخشی از ساختارهای کشور در بحران کرونا آسیب زیادی می‌بینیم. در حالیکه اگر نظام مالیاتی ما درست باشد و تجارت ما به خام فروشی وابسته نباشد و اگر نظام هدایت نقدینگی ما درست باشد و نظام اطلاعاتی کشور درست عمل کند شرایط کرونا ما را زمین گیر نمی‌کند.