عربستان هسته‌ای؛ چشم‌انداز ۲۰۴۰

• عربستان سعودی در نظر دارد طی ۲۰ سال آینده ۱۶ رأکتور هسته‌ای  با هزینه‌ بیش از ۸۰ میلیارد دلار تأسیس کند. اولین رآکتور هسته‌ای در سال ۲۰۲۲ شروع به کار خواهد کرد.
• سعودی‌ها قصد دارند تا سال ۲۰۴۰، ۱۷ گیگاوات ظرفیت هسته‌ای برای تأمین ۱۵ درصد از برق مورد نیازشان ایجاد کنند. این کشور همچنین ۴۰ گیگاوات ظرفیت انرژی خورشیدی ایجاد خواهد کرد.

به گزارش پایداری ملی، در دسامبر سال ۲۰۰۶، شش کشور عضو شورای همکاری خلیج [فارس] - کویت، عربستان سعودی، بحرین، امارات متحده عربی،‌ قطر و عمان - اعلام کردند که شورا قصد دارد مطالعاتی درباره استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای انجام دهد. فرانسه اعلام کرد که حاضر است در این پروژه همکاری کند و ایران نیز آمادگی خود برای ارائه تکنولوژی هسته‌ای را بیان داشت.

این کشورها در مجموع سالیانه ۵۲۰ میلیارد کیلووات (۲۰۱۲) برق از نفت و گاز تولید می‌کنند و رشد سالیانه مصرف برق آنها نیز از ۵ درصد الی هفت درصد است. کشورهای حوزه خلیج فارس در مجموع ۹۰ گیگاوات ظرفیت نصب شده و یک شبکه توزیع مشترک، به غیر از عربستان، دارند. تقاضا برای سیستم آب‌شیرین‌کنی نیز در این کشورها که اکنون با سوخت نفت و گاز کار می‌کند، وجود دارد.

در فوریه ۲۰۰۷، شش کشور با آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای به توافقی دست یافتند تا مطالعات امکان‌سنجی برای یک نیروگاه هسته‌ای منطقه‌ای و نیز برنامه آب‌شیرین‌کنی را انجام دهند. عربستان سعودی هدایت این تحقیقات را بر عهده داشته و تخمین می‌زد که برنامه در سال ۲۰۰۹ به سرانجام برسد.

برق در عربستان سعودی

جمعیت عربستان از ۴ میلیون نفر در سال ۱۹۶۰ به تقریبا ۳۰ میلیون نفر در سال ۲۰۱۴ رسید. این کشور بزرگترین تولید کننده و مصرف کننده برق در میان کشورهای عربی حوزه خلیج فارس است. عربستان یک‌چهارم از نفت تولیدی‌اش را در داخل مصرفت می‌کند و در حالیکه انتظار می‌رود تقاضای انرژی به صورت مداومی افزایش کند، تولید نفت در سطح کنونی باقی خواهند ماند و این کشور در سال ۲۰۳۰ بخش بزرگی از تولید نفت خود را در داخل مصرف خواهند کرد.

هم‌اکنون ظرفیت تولیدی بیش از ۳۰ گیگاوات است. تقاضا با نرخ سالیانه ۸ درصد افزایش می‌یابد و انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۰ به ۷۰ گیگاوات و در سال ۲۰۳۲ به ۱۲۰ گیگاوات برسد. بخشی از این افزایش به دلیل رشد تأسیسات آب‌شیرین‌کنی خواهد بود. با این حال، سازمان سازمان «شهر انرژی اتمی و تجدیدپذیر ملک عبدالله» (KA-CARE) در اکتبر ۲۰۱۵ اعلام کرد: «افزایش سالیانه در تقاضای داخلی برای انرژی اکنون بین ۶ درصد تا ۸ درصد است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که عربستان باید قدرت تولیدی خود را تا سال ۲۰۴۰ به ۸۰ گیگاوات برساند.»

عربستان سعودی دارای فرکانس شبکه ۶۰ هرتز در منطقه است و همین امر ارتباط شبکه‌ برق آن با خارج به منظور واردات یا صادرات را به شدت محدود می‌کند. جمعیت کنونی آن تقریبا ۲۹ میلیون نفر بوده و مصرف سرانه آن در سال ۸۰۰۰ کیلووات است که به شدت وابسته به یارانه دولتی است.

این کشور قصد دارد تا سال ۲۰۲۰ ظرفیت برق قابل تجدید را ۲۴ گیگاوات و تا سال ۲۰۳۲، ۵۰ گیگاوات سازد. عربستان در نظر دارد ۱۰ گیگاوات از برق تولید شده را در زمستان، زمانی که بخش اعظمی از برق تولید شده بلااستفاده می‌ماند (تجهیزات سرمایشی بیش از نیمی از ظرفیت تولید در تابستان را مصرف می‌کنند)، به ایتالیا و اسپانیا صادر کند.

از مجموع ۵۰ گیگاوات تا سال ۲۰۳۲ قرار بود ۱۸ گیگاوات آن توسط انرژی هسته‌ای تولید شود البته چشم‌انداز انرژی هسته‌ای تا سال ۲۰۴۰ به تعویق انداخته شده است.

نیروگاه‌های هسته‌ای سعودی: واحدهای بزرگ

دولت عربستان در آگوست ۲۰۰۹ اعلام کرد که قصد دارد برنامه هسته‌ای مستقل خود را ایجاد کند و در آوریل ۲۰۱۰ نیز طی یک فرمان پادشاهی اعلام شد: «توسعه انرژی هسته‌ای برای برآورده کردن نیاز پادشاهی در حوزه انرژی برای تولید برق، آب شیرین و کاهش وابستگی به منابع هیدروکربنی ضروری است.»

«شهر انرژی اتمی و تجدیدپذیر ملک عبدالله» (KA-CARE) در ریاض برای پیشبرد این برنامه به عنوان جایگزینی برای نفت تأسیس شد و مسئول قراردادهایی است که توسط دولت سعودی در حوزه انرژی هسته‌ای امضاء می‌شود. این سازمان همچنین مسئول نظارت بر فعالیت‌های مرتبط با انرژی هسته‌ای و پروژه‌های زباله‌های رادیواکتیو است.

عربستان در ژوئن ۲۰۱۰ شرکت مشاوره‌ فنلاندی-سوئیسی پویری (Poyry) را برای کمک در تعریف «استراتژی سطح بالا در حوزه کاربردهای انرژی‌های هسته‌ای و تجدیدپذیر» در سیستم‌های آب‌شیرین‌کنی، منصوب کرد. در نوامبر ۲۰۱۱ نیز شرکت ورلی‌پارسونز (WorleyParsons) برای تحقیق درباره سایت‌های مناسب و تحلیل‌های منطقه‌ای به منظور شناسایی سایت‌های بالقوه به کار گماردند. سه سایت تاکنون شناسایی شده‌اند:‌ جبیل در خلیج فارس؛ تابوک و جیزان در دریای سرخ. شرکت‌ هولدینگ هسته‌ای در سال ۲۰۱۳ تأسیس شد.

در ژوئن ۲۰۱۱، هماهنگ کننده همکاری‌های اتمی در KA-CARE اعلام کرد که کشورش قصد دارد ۱۶ نیروگاه هسته‌ای را طی ۲۰ سال آتی با هزینه ۳۰۰ میلیارد ریال سعودی (۸۰ میلیارد دلار) بسازد. این نیروگاه‌ها ۲۰ درصد برق عربستان را تأمین خواهند کرد. رآکتورهای کوچکتر به مانند مدل‌های CAREM آرژانتینی برای آب‌شیرین‌کنی به کار گرفته خواهند شد. در آوریل ۲۰۱۳ جدول زمانی مشخص ساخت که ساخت‌وساز از سال ۲۰۱۶ آغاز خواهد شد.

در آوریل ۲۰۱۳،‌ KA-CARE اعلام کرد که ۱۷ گیگاوات از ظرفیت ۱۲۳ گیگاواتی تا سال ۲۰۳۲ توسط انرژی هسته‌ای تأمین خواهد شد. در حدود نیمی از ظرفیت در سال ۲۰۳۲ هنوز هم هیدروکربن باقی مانده، و یک سوم آن را نیز انرژی خورشیدی با سرمایه‌گذاری بالغ بر ۱۰۸ میلیارد دلار تأمین خواهد کرد. علاوه بر این ۹ گیگاوات انرژی بادی نیز در حوزه آب‌شیرین‌کنی به کار خواهد رفت. همانگونه که پیش‌تر نیز گفته شد در ژانویه ۲۰۱۵، چشم‌انداز سال ۲۰۳۲ تا ۲۰۴۰ به تعویق انداخته شد.

در سپتامبر ۲۰۱۳ شرکت‌های « انرژی هسته‌ای جی‌ای‌هیتاچی» (GE Hitachi Nuclear Energy) و توشیبا/وستینگهاوس (Toshiba/ Westinghouse) قراردادی را با شرکت ای‌ان‌پی (ENP) امضا کردند تا قراردادهایی هسته‌ای با KA-CARE منعقد کنند. شرکت جی‌ای‌‌هیتاچی مدل‌های ABWR و ESBWR را پیشنهاد داد در حالیکه توشیبا/وستینگهاوس رآکتورهای مدل AP۱۰۰۰ و ABWR را ارائه کرد.

نیروگاه‌های هسته‌ای سعودی: واحدهای کوچک

«مؤسسه تحقیقات انرژی اتمی کره» (KAERI) در مارس ۲۰۱۵ قراردادی با KA-CARE برای ارزیابی امکان ساخت دستکم دو راکتور مدل SMART امضاء کرد. انتظار می‌رود تحقیقات اولیه سه سال به طول انجامند. در سپتامبر ۲۰۱۵ قراردادهای بیشتری برای همکاری در  ایجاد زیرساخت‌های دانش در حوزه راکتورهای SMART و نیز طراحی، ساخت و نگهداری این راکتورها بین دو کشور به امضاء رسید.

راکتورهای مدل SMART برای تولید برق (تا ۱۰۰ مگاوات) و نیز کارکردهای حرارتی به مانند آب‌شیرین‌کنی طراحی شده‌اند. طول عمر این رآکتورها ۶۰ سال بوده و هر سه سال یکبار سوخت آن باید عوض شود. هزینه ساخت اولین واحد SMART در عربستان ۱ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود.

در مارس ۲۰۱۵، شرکت دولتی اینواپ (INVAP) آرژانتینی و نیز شرکت تقنیه متعلق به عربستان یک شرکت مشترک به نام اینوانیه (Invania) تا تکنولوژی هسته‌ای را برای برنامه عربستان با تمرکز بر راکتورهای هسته‌ای کوچک CAREM با ظرفیت ۱۰۰ مگاوات برای آب‌شیرین‌کنی، ارائه کنند.

عربستان همچنین در ژانویه ۲۰۱۶ نیز قراردادی با «شرکت مهندسی هسته‌ای چین» (CNEC) به امضاء رساند تا یک راکتور دمای بالا (HTR) در این کشور ساخته شود.

توافق‌های هسته‌ای بین‌المللی عربستان

در اوایل سال ۲۰۱۱ عربستان یک توافق همکاری هسته‌ای با فرانسه امضا کرد. در ژوئن ۲۰۱۵، فرانسه قراردادی برای ساخت دو نیروگاه مدل EPR در عربستان به دست آورد. قراردادهای دیگری نیز در حوزه امنیت هسته‌ای و نیز زباله‌های اتمی امضاء شدند.

همانگونه که پیش‌تر نیز اشاره شد عربستان با کشورهای کره جنوبی، آرژانتین و همچنین چین در حوزه ساخت نیروگاههای هسته‌ای کوچک همکاری می‌کند.

عربستان در ژوئن سال ۲۰۱۵، وارد قراردادهایی با روس‌اتم (Rosatom) در حوزه انرژی هسته‌ای شامل طراحی، ساخت، مدیریت و از رده خارج کردن راکتوهای نیروگاهی و تحقیقاتی شامل تأسیسات آب‌شیرین‌کنی و شتاب‌دهنده ذرات؛ ارائه خدمات چرخه سوخت هسته‌ای؛ مدیریت پسماند سوخت هسته‌ای؛ تولید رادیوایزوتوپ و کاربرد آنها در صنعت، پزشکی و کشاورزی؛ و آموزش و تربیت متخصصین در حوزه انرژی هسته‌ای؛ به امضاء رساند.

رسانه‌ها همچنین در اکتبر ۲۰۱۵ گزارش دادند که عربستان سعودی یک توافق همکاری هسته‌ای با مجارستان امضاء کرده است. KA-CARE پیشتر اعلام کرد که در حال مذاکره با جمهوری چک، انگلستان و آمریکا برای «همکاری بیشتر» است. یک توافق همکاری هسته‌ای گسترده با آمریکا برای پیشبرد نقشه‌های هسته‌ای عربستان ضروری قلمداد می‌گردد.