مبانی طراحی فضای سبز پایدار

 

تالیف:

دکتر سیدجواد هاشمی فشارکی

مهندس علیرضا معروفی

بهار1395

‏

 

 

مقدمه مولفین

  

بنام خداوند خالق نباتات

موضوع دفاع غیر عامل در جهان از قدمتی به اندازه تاریخ حیات موجودات زنده بر خوردار است .موجودات زنده از بدو حیات ، جهت بقاء خود ، قبل از استفاده از چنگ و دندان و نیش وغیره، از شیوه های استتار ، اختفاء وفریب و امثالهم استفاده میکنند ، انسانهای اولیه نیز برای در امان ماندن از تهاجم حیوانات وحشی و دیگر دشمنان همنوع خود به غارها و بالای درختان و دیگر مامن های طبیعی پناه می بردند . وبه مرور زمان که نوع و شدت تهدیدات علیه جوامع افزایش پیدا کرد ، شیوه های دفاع غیر عامل نیز تغییریافت .و استفاده از برج و بارو و قلعه و خندق و ... نیز گسترش یافت . امروزه نیز بدلیل گسترش نا امنی و جنگ در جهان ، بسیاری از کشور ها ی جهان و از جمله کشورمان که تجربه گرانبهای جنگ تحمیلی 8 ساله را بهمراه دارد ،به  ملاحظات دفاع غیر عامل اهتمام ویژه ای دارد . و به یک ضرورت اجتناب ناپذیر تبدیل شده است.

با توجه به افزايش ناامني منطقه و حضور متجاوزان در منطقه پيراموني سرزمين جمهوري اسلامي ايران نشانگر اين واقعيت مي¬باشد که کشورهاي قدرتمند و متجاوز به منظور سيطره بر منطقه حساس خليج فارس با استفاده از نوآوري نظامي قصد تجاوز و چشم طمع به کشورهاي مستقل و غني داشته و براي رسيدن به اهداف پليد خود از هيچ اقدامي روگردان نخواهند بود لذا ضروري به نظر مي¬رسد که بمنظور اجراي فرمان حکيمانه و آينده¬نگرانه فرماندهي کل قوا در رابطه با حفظ صيانت و استقلال کشور اسلامي بايستي با شناخت کامل تهديدات و تهديدگر نسبت به استفاده از روش¬هاي مناسب دفاع  غيرعامل و متناسب با نوع تهديد براي حفاظت از منابع حياتي، تاسيسات و مردم کشور خود و به حداقل رساندن خسارات و تلفات اقدام نماييم. با توجه به تهديدات منطقه¬اي و فرا¬منطقه¬اي موجود در خاورميانه و علي¬الخصوص خليج فارس و جنگ¬هاي متعدد رخ داده در قرن اخير در اين محدوده جغرافيائي و حضور طولاني مدت ارتش ايالات متحده آمريکا و نيروهاي نظامي ناتو، طولاني بودن مرزها و تعداد زياد همسايه¬ها در اطراف خاک کشورمان و تفاوت سطح فن¬آورانه موجود مابين تجهيزات نظامي نيروهاي مسلح ايران و ارتش-هاي مستقر در منطقه، ضرورت بکارگيري روش¬هاي مختلف دفاع  غير عامل اعم از استفاده بهينه از عوارض طبيعي زمين مانند وجود کوه¬ها، جنگل¬ها،  پوشش گياهي و فضاي سبز كاملاً محسوس مي¬باشد.

 نظر به تنوع اقليمی، گونه¬هاي مختلف گياهان و درختان، سازگاری و مقاومت آنها در شرایط متفاوت کشور، با کمي توجه و استفاده از نظر متخصصين مي¬توان از قابلیت ¬های فضاي سبز بويژه استفاده از گياهان بومي منطقه که هماهنگي کامل با محيط اطراف را به طور قابل ملاحظه¬اي افزايش مي¬دهد با ايجاد استتار و پوشش گياهي طبيعي در برابر دسته¬اي از تهديدات به عنوان یک روش مکمل استفاده نمود. نظام¬مند شدن اصول طراحي فضاي سبز تدوين راهبردهاي کاربرد اصول طراحي فضاي سبز در برابر تهديدات دفاع  غير عامل جهت طراحان، برنامه¬ريزان و مديران اجرایی کشور می¬باشد.

كاربردهاي مهندسي در قرن اخير از گياهان و درختان دركنترل و كاهش   فرسايش بادي و آبي و تثبيت خاك (بيابان-زدائي، جنگل¬كاري، آبخيزداري) و كاهش آلودگي¬هاي صوتي و  صداهاي  مزاحم تخفيف سر و صداهاي محيط، كاهش آلودگي هوا و پالايش ذرات آلوده¬كننده محيط، كنترل انعكاس نورهاي مزاحم در خيابان¬ها و محيط¬هاي داراي رفت و آمد، استفاده دو منظوره از فضاي سبز در شرايط طبيعي و استفاده دفاعي و همجنين کاربرد فضاي سبز از منظر دفاع عامل در مراکز مختلف مانند سازه¬هاي امن دفاعي و ساير موارد ديگر، استفاده¬هاي شايان مي¬شود و در احداث تا ميزان چهار برابر بنا، فضاي سبز و تفرجگاه شهري ايجاد مي¬نمايند كه پارک¬ها، كمربند سبز اطراف شهرها و غيره از آن جمله است. استفاده از فضاي سبز در قالب چنين كاركردهايي ولي در جهت دفاع  غير عامل گام موثري در توسعه هر چه بيشتر افزايش توانايي دفاعي كشور مي¬باشد زيرا پوشش گياهي امكان تلفيق با ساير طرح¬ها را داشته و نتايج کاربردي متعدد را ارايه می¬نمايد.

یکی ازمسایل مهم در زندگی انسان از ابتدای خلقت تاکنون، فضای سبز بوده وباتوجه خسارات زیادی که براثر عوامل مختلف به فضای سبزطبیعی وارد شده ، این نیاز فطری از اهمیت بیشتری برخودار است .این نیازدر شرایط بحرانهای طبیعی ونیز بحران انسان ساخت مانند تهدیدات دشمن از اهمیت مضاعفی برخوردارمیگردد.بنابراین ضرورت دارد تهدیدات این حوزه ونیاز قابلیت های فضاهای سبز مورد واکاوی قرار گرفته وسپس ازدرطراحی مراکز ومجموعه های گوناگون لحاظ گردد.

نظر به اینکه مراکز ناجا بایستی ازامنیت کافی در برابر تهدیدات دشمن برخوردار باشد ، لذا یکی از موضوعات اساسی رعایت اصول دفاع  غیر عامل در طراحی فضای سبز این مراکز وهمچنین مراکزی است که امنیت عمومی ان عهده ناجا میباشد.بدین جهت مبانی طراحی فضای سبز ازمنظر دفـاع غیـر عامـل یکی از موضوعات طراحان بایستی قرارگیرد.

دراین کتاب فصول زیر ارایه شده است:

• درفصل اول: تعاریف و اصطلاحات ارایه شده است

• درفصل دوم:  به شناخت تهدید مرتبط پرداخته شده است.

• درفصل سوم: مباحث فضای سبز و پوشش گیاهی  ارایه شده است.

• درفصل چهارم: فضای سبز و دفاع  غیر عامل معرفی شده است

• دربخش پنجم: اصول طراحي فضاي سبز در دفاع  غيرعامل تبیین شده است .

بدیهی است احتمال دارد این اثر با کاستیهایی مواجه باشد ، لذا ضمن پوزش ، از پیشنهادات سازنده شما صاحب نظران استقبال گردیده و نقد شما عزیزان را به دیده منت پذیراهستیم .

با احترام

پاییز1392

سیدجواد هاشمی فشارکی 

علیرضا معروفی

 

فصل اول: تعاریف، اصطلاحات و مبانی

1-2- تعریف مفاهیم 9

1-1-2- دفاع  غيرعامل 9

2-1-2-  اصول دفاع  غيرعامل 9

3-2-1 اهداف کلان دفاع  غيرعامل 10

4-1-2- راهبرد 10

5-1-2- فضاي سبز 10

6-1-2- طراحي 11

7-1-2- طراحي فضاي سبز 11

8-1-2- اصول منظره سازي 11

9-1-2- جغرافياي گياهي 11

10-1-2- استتار 11

11-1-2- اختفاء 12

12-1-2- فريب 12

13-1-2- پوشش 12

14-1-2- پراکندگي 12

15-1-2- موانع 12

16-1-2- مراکز حياتي 12

17-1-2- مراکز حساس 12

18-1-2- مراکز مهم 13

19-1-2- اکولوژي 13

20-1-2- اکوسيستم 13

21-1-2- اقليم 13

22-1-2-  ژئوتروپيسم 13

23-1-2-  ژئوبتانيک 13

24-1-2- فتوتروپيسم 13

25-1-2- درخت 13

26-1-2- درختچه 14

27-1-2- گياهان علفي 14

فصل دوم: تهدید شناسی

1-2-  تهدید 15

2-2 تقسیم بندی کلی تهدیدات 15

3-2-  تهديدات متصور در تحقيق 15

4-2- تهديدات موثر بر عملکرد فضاي سبز 16

الف- تهديدات بيولوژيک (زيست محيطي) 16

ب- تهديدات اگروتروريسم (آفات و بيماريهاي درختان و درختچهها) 17

ج- تهديدات تسلیحات نظامی 17

5-2-  روشها و ابزارهاي شناسايي اهداف توسط دشمن 17

6-2- ابزارهاي جمع آوري اطلاعات 18

1-6-2- حسگرهای الكترومغناطيسي 18

2-6-2 - آشکارسازهاي ماوراء بنفش 20

3-6-2- آشکارسازهاي بصري 20

4-6-2- آشکارسازي مادون قرمز (IR) 21

5-6-2-  رادار (شناسايي و تخمين فاصله راديويي) و انواع آن 24

7-2-  طيف نگاري 26

8-2- ويژگيها و خصوصيات طيفي گياه 27

فصل سوم: مباحث فضای سبز و پوشش گیاهی 

1-3- تاريخچه موضوع 28

2-3- فضاي سبز در جهان 29

3-3- فضاي سبز در ايران 31

4-3- مباني نظري فضاي سبز 33

1-4-3-  رویکردهای فضای سبز 33

2-4-3- انواع فضای سبز 33

5-3-  مفهوم فضاي سبز 33

6-3- ويژگيهاي فضاي سبز 34

1-6-3-  ويژگيهاي کلي گياهان در فضاي سبز 34

7-3-  خواص فنولوژيک گياهان و کاربري آن در طراحي فضاهاي سبز 37

8-3- خصوصيات انواع  درختان 37

9-3- تقسيم بنديهاي عام فضاي سبز (ژئو بتانيکي) 39

10-3- تقسيم بنديهاي پوشش گياهي و فضاي سبز به طور خاص 43

11-3-  نيازهاي طبيعي و درون رويشگاهي فضاهاي سبز (نياز‌هاي بيولوژيكي) 43

12-3- طراحي فضاي سبز 45

1-12-3-  مهندسي طراحي فضاي سبز 45

2-12-3-  ضوابط  طراحي فضاي سبز 45

13-3-  روشهاي نوين در طراحي و ايجاد فضا هاي سبز 47

1-13-3-  بام سبز يا بامهاي زنده 47

2-13-3- تعريف بام هاي زنده 47

14-3-  كاربردهای  فضاي سبز 50

1-14-3- كاربردهاي گياهان در معماري 50

2-14-3- كاربردهاي مهندسي گياهان 51

3-14-3-  کاربرد گياهان به منظور زيبايي  منظر 55

4-14-3-  کاربرد گياهان به منظور بهداشت و سلامت روحي رواني 55

5-14-3- کاربرد اقتصادي گياهان 56

6-14-3-  کاربرد دفاعی گیاهان و فضای سبز: 56

فصل چهارم: فضای سبز و دفاع  غیر عامل

1-4- قابليتها و دلايل اهميت کاربرد پوشش گياهي و فضاهاي سبز در دفاع  غيرعامل 58

2-4- اقليم و تاثير آن بر طراحي فضاهاي سبز در دفاع  غيرعامل 60

3-4- قوانين سازماندهي فضايي از منظر دفاع  غيرعامل 60

4-4- ملاحظات سازماندهي اماکن و تاسيسات از منظر دفاع  غير عامل 64

5-4- اهداف پراکندگي فضاها در طراحي فضاي سبز مجموعهها 65

6-4- تدابير امنيتي و ملاحظات سازماندهي در برنامهريزي، طراحي و اجراي طرحهاي فضاي سبز و پوشش گياهي در  مجتمعها از منظر دفاع  غيرعامل 69

7-4-  مواردي که لازم است جهت استفاده صحيح از پوشش گياهي و فضاي سبز در دفاع  غيرعامل مد نظر قرار گيرد 69

8-4- تمهيدات ايمني لازم در طراحي فضاي سبز در طرح هاي دفاع  غيرعامل.............70

9-4- سوالاتي که قبل از اقدام به طراحي فضاي سبز در طرح هاي دفاع  غيرعامل بايد به آنها پاسخ داد 72

10-4- تجارب کاربرد فضای سبزدر دفاع  غیر عامل  سایر کشورهای جهان 73

11-4-  كاربرد فضاي سبز دراماكن دفاعي 80

1-11-4-  استتار نفرات، تجهيرات، امكانات و محيطهاي نظامي و اماکن دفاعی از ديد افراد غيرنظامي و دشمن 80

2-11-4- كار برد فضاي سبز و طراحي آن در اختفاء اماكن 83

3-11-4- كار برد فضاي سبز و طراحي آن در طرحهاي فريب 86

4-11-4- كاربرد فضاي سبز و طراحي آن در كاهش اثرات مخرب بمباران 90

5-11-4- استفاده از خصوصيات ويژه پوشش گياهي درکاهش بازتابهاي طيفي 92

6-11-4- استفاده از خصوصيات ويژه پوشش گياهي به عنوان مانع حرکت و دید در دفاع 95

7-11-4-  استفاده از خصوصيات پوشش گياهي بعنوان مانع برای عملیات هوا برد و هلیبرد 96

8-11-4- استفاده از خصوصيات ويژه پوشش گياهي درکاهش آثار تهدیدات شیمیایی 98

9-11-4- استفاده از خصوصيات ويژه پوشش گياهي درکاهش آثار تهدیدات میکروبی 98

10-11-4- استفاده از خصوصيات ويژه پوشش گياهي درکاهش آثار تهدیدات تروریستی 99

11-11-4-استفاده از خصوصيات ويژه پوشش گياهي و ترکیب آن با توپوگرافی زمین در دفاع  غیرعامل اماکن دفاعی 101

12-11-4- استفاده از پوشش گياهي مناسب در طراحي فضاي سبز در ايجاد سايه كافي 102

13-11-4- استفاده از پوشش گياهي مناسب در طراحي فضاي سبز در بر هم زدن سايه، شكل و فرم اشياء 103

14-11-4- كاربرد فضاي سبز و طراحي آن در كاهش اختلاف زمينه 104

15-11-4- تعيين حدود و تثبيت املاك به وسيله فضاي سبز 106

16-11-4- استفاده از فضاي سبز در استتار زاغه مهمات 108

17-11-4- استفاده از فضاي سبز و پوشش گیاهی به صورت چند منظوره در دفاع  غیرعامل 112

بخش پنجم: اصول طراحي فضاي سبز در دفاع  غيرعامل

1-5- اصول کلی طراحی 114

2-5-  اصول طراحي  فضاي سبز 114

الف-  انتخاب سرزمين مناسب براي طراحي و ايجاد فضاي سبز 115

ب-مشخصات مدل اكولوژيكي سرزمين 115

ج- انتخاب گونه‌هاي درختي و درختچه‌اي بر اساس توان اكولوژيكي اكوسيستم‌ها 115

د-ويژگيهاي فيزيكي عرصه 116

و- شرايط مكاني از نظر آب و هوا، اقليم، خاك، باد، ديد و منظر 117

3-5-  اصول طراحي فضاي سبز در دفاع  غيرعامل 118