مبانی طراحی و ساخت فضاهای امن پناه¬گاهی

مبانی طراحی و ساخت
 فضاهای امن پناه­گاهی
مؤلفین:
دکترسيدجواد هاشمی‌فشارکی،مهندس محسن قراباغی

پیش­گفتار

لزوم پرداختن به مقوله­ي فضاهای امن پناه­گاهی و تدوین ضوابط، مقرّراتو الگوهای طراحی پناه­گاه­ها، با توجّه به ضرورت در نظر گرفتن اقدامات پدافند غیرعامل در طراحی و ساخت مراکز و تأسیسات حیاتی و حساس کشور و حفاظت از جان مردم در صورت بروز جنگ و بحران، اجتناب­ناپذیر است. این امر از آن جا اهمیّت دوچندان می­یابدکه تهدیدهای بین­المللی علیه کشور، همواره وجود داشته و تمهیدات لازم برای مقابله با آن­ها، باید در برنامه­های دفاع غیرنظامیوپدافند غیرعامل پیش از وقوع تهدیدها وتهاجم نظامی دشمن در نظر گرفته شود.شاخه‌ای از این تمهیدات،که‌از مهم ترین روش‌ها و راه­کارها نیز به شمار می­رود، موضوع پناه‌گاه‌ها و احداث فضاهای امن پناه‌گاهی است.در این کتاب با در نظر گرفتن نیاز مذكور سعی شده‌است،برای دست اندرکاران ، برنامه ریزان ،طراحان وسازندگان فضاهای امن پناه­گاهی، منبع نسبتاً جامعی تهیه گردد تا در برنامه­ریزی­های مربوط به طراحی و ساخت این فضاها مورد استفاده قرار گیرد.
(يك)

شایان ذکر است درزمان جنگ تحمیلی تلاش­های گسترده‌ای از سوی سازمان­ها و ارگان­های مختلف در جهت فراهم آوردن زمینه‌های علمی و فنّی موضوع پناه‌گاه سازی انجام گرفت و ارگان­هایی نظیر دفتر سازه‌های امن وزارت مسکن و شهرسازی، واحد مهندسی سپاه، پشتیبانی مهندسی و جنگ وزارت جهاد سازندگی، اقدام به‌انتشار مقاله‌ها و تحقیقاتی در این زمینه نمودندکه در ادامه‌ي تلاش­های مزبور، در این تحقیق نيز سعی شده است ضمن جمع آوری و جمع بندی تحقیقات انجام شده­ی پيشين، نسبت به‌انسجام بخشی از مدارک و مستندات مذکور اقدام گردد.
در راستاي اهداف ذكر شده، تكيه بر منابع خارجي و استخراج اطلاعات جديد نيز در اولويت قرار گرفته و سعي‌گرديده‌است ضمن تكميل تحقيقات قبلي،بر ميزان دانش فنّي پناه‌گاه سازي افزوده شود.
از آن جا كه ريشه‌هاي شكل گيري فضا هاي پناه‌گاهي در مقوله‌ي معماري دفاعي نهفته‌است در فصل اوّل اين كتاب‌، ضمن نگاه مختصر به نحوه‌ي شكل گيري و تكامل معماري دفاعي، دلايل و ريشه­هاي تاريخي شكل گرفتن پناه‌گاه‌ها به صورت امروزي آن تبيين شده‌است. از آن جا كه‌استفاده‌از پناه‌گاه‌ها به صورت گسترده در خلال جنگ جهاني دوم رواج يافته‌است، در اين مجال به بررسي الگو ها و روش هاي ساخت فضاهاي امن پناه‌گاهي در اين دوره پرداخته شده و سپس سير تكاملي آن در طول جنگ سرد نيز مورد بررسي قرار گرفته‌است. در ادامه به پيشينه­ي ساخت اين فضاها در ايران و اقدامات انجام شده در اين زمينه در زمان جنگ تحميلي نيز اشاره گرديده‌است.
(دو)

با توجّه به آن­كه فضاهاي امن پناه‌گاهي، جهت حفظ جان انسان‌ها در برابر تهديد­هاي ناشي از جنگ­ها طراحي و ساخته مي‌شوند، انواع اين تهديدها در فصل دوم كتاب مورد بررسي قرار گرفته‌ودر اين راستا تهديدهاي موجود به دو دسته‌ي تهديدهاي متعارف و غير­متعارف تقسيم گرديده‌است. از آن جا كه فرآيند انفجار و استفاده‌از مواد منفجره مهمترين تهديد متعارف محسوب مي‌گردد، در اين فصل ضمن پرداختن به مباني نظري و علمي مقوله­ي‌انفجار،  ابتدا به سطوح محافظت در برابر انفجار اشاره گرديده، سپس به بحث نفوذ و روش­هاي مقابله با آن پرداخته شده‌است. در بخش تهديدهاي غير متعارف نيز اين تهديدها در سه دسته‌ي تهديدهاي شيميايي، هسته‌اي و ميكروبي مورد بررسي قرار گرفته و ويژگي‌ها و روش­هاي محافظت در برابر هر كدام از آن­ها استخراج گرديده‌است.
از آن جا كه در تصميم‌گيري براي احداث پناه­گاه، تعيين نوع پناه‌گاه و هدفي كه پناه‌گاه به منظور آن طراحي مي‌شود،به عنوان مهم­ترين عامل محسوب مي‌گردد، در فصل سوم ضمن تشريح مبانيوپايه‌هاي طبقه­بندي پناه‌گاه‌ها، به تعريف سطوح مختلف حفاظت در انواع فضاهاي پناه‌گاهي پرداخته شده‌است.
در فصل چهارم ويژگي‌ها، ضوابط و روش‌هاي طراحي و ساخت فضاهاي پناه‌گاهي تبيين شده و نكاتي را كه در طراحي پناه‌گاه‌ها بايد لحاظ گردد، مورد بررسي قرار گرفته‌است؛  اين نكات محدوده‌ي وسيعي از موضوعات طراحي، شامل نحوه‌ي مكان­يابي فضاهاي پناه­گاهي تا استفاده‌از تكنولوژي‌هاي روز و معماري داخلي پناه‌گاه‌ها را پوشش مي دهند.
با توجه به‌اين­كه دفاع در برابر تهديدهاي غير متعارف، يكي از اهداف كليدي طراحي فضاهاي امن پناه‌گاهي به شمار مي آيد،در فصل پنجم، راه­كارهاي خاص دفاع در برابر اين تهديد­ها و مواردي را كه لازم است طراح جهت ايمن‌سازي فضاي پناه‌گاه در برابر اين تهديدها منظور نمايد، تشريح شده‌است.
با عنايت به‌اين­كه جهت فراهم آوردن شرايط زيستي در محيط بسته‌ي پناه‌گاهي، مواردي نظير تنظيم سطوح رطوبت، اكسيژن، دي‌اكسيدكربن و ... اهميّت فراوان دارد، در فصل ششم، به ضوابط تأسيساتي پناه‌گاه‌ها پرداخته شده‌است. تأسيساتپناه‌گاهي‌از آن­جا اهميّت ويژه‌اي مي‌يابندكه علاوه بر تأمين شرايط زيستي در فضاهاي پناه‌گاهي، نقش بسيار مهمي در حفاظت از تهديدهاي غيرمتعارف نيز ايفا مي‌نمايند.
از آن­جا که بیان تجارب کشور­های مختلف در زمینه­ی ساخت فضاهای پناه­گاهی از یکسو می­تواند در شکل­دهی ­تفکّر­جامع­برنامه­های پناه­گاه­سازی كشورمان مؤثر باشد و از سوی دیگر مي‌توان از تجارب سایر کشورها به عنوان الگو، جهت طراحی و ساخت پناه­گاه­های جدید استفاده نمود، در فصل هفتم به برنامه­های پناه­گاه­سازی در تعدادی از کشورهای جهان پرداخته شده‌ و ضمن تجزیه و تحلیل برنامه­ها وآیین نامه­های پناه­گاه­سازی بعضی از این کشورها، نمونه­هایی از پناه­گاه­های ساخته شده در جهان به­طور اجمالي مورد بررسی قرار گرفته‌است.
در فصل هشتم،نحوه­ی استفاده‌از امکانات شهری و تأسیسات زیربنایی به عنوان فضای امن بررسی شده و نمونه­هایی از امکانات شهری که می­توانند براي اين منظور مورد استفاده قرار گیرند، به­صورت اجمالي مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته­است.
با توجه به‌این­که یکی از روش­های فراهم­آوردن­فضاهای­امن‏‏پناه­گاهی برای عموم مردم،پناه­گاه­های پیش‌ساخته است،در فصل نهم به‌انواعپناه­گاه­های پیش‌ساخته پرداخته شده و مشخّصات کلّیآن­ها از شکل­های ساده تا انواع بسیار پیشرفته، مورد بررسی قرار گرفته­است.
در فصل دهم نیز به روش‌های ساخت پناه‌گاه‌های اضطراری با امکانات محدود پرداخته شده‌و الگوها و روش‌های ساختآن­ها ارائه گردیده‌است.
در پایان، امید است که نتایج حاصل از این مطالعه، در کمک به برنامه ریزان ودست‌اندركاران ساخت فضاهای امن پناه­گاهی مؤثّر بوده و به تقویت پایه­های علمی این مقوله در کشور کمک نماید.

 
              
‏سرشناسه    :    هاشمی فشارکی، سید جواد، ‏۱۳۴۰ -‏‬‬‬      
‏عنوان و نام پديدآور    :    مبانی طراحی و ساخت فضاهای امن پناهگاهی/
مؤلفین سيدجوادهاشمی‌فشارکی،محسنقراباغی/
ویراستار علمی محمدحسین خوشنواز.      
‏
مشخصات نشر   
:
   
تهران: نخبه‌سازان‏، ۱۳۹۰.‬‬‬      
‏مشخصات ظاهری    :    ‏۴39ص.‬: مصور ( رنگی )، جدول، نمودار، نقشه.‬‬      
‏شابک    :    978-964-5938-0-60‬‬      
‏وضعیت فهرست نویسی    :    فیپا      
‏یادداشت    :    کتابنامه.      
‏موضوع    :    پناه­گاه‌های عمومی--طرح و ساختمان.      
‏شناسه افزوده    :    قراباغی، محسن، ‏ ۱۳۴۵ -‏‬‬      
‏شناسه افزوده    :    خوشنواز، محمد حسین‏ ،۱۳۴۲ -‏، ویراستار‬‬      
‏رده بندی کنگره    :    ‏‬TH۱۰۹۷‏‬/ھ۲م۲۱۳۹۰‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬      
‏رده بندی دیویی    :    ‏‬۳۶۳/۳‬‬‬‬‬‬