مبانی طراحی و ساخت
فضاهای امن پناهگاهی
مؤلفین:
دکترسيدجواد هاشمی‌فشارکی،مهندس محسن قراباغی
پیشگفتار
لزوم پرداختن به مقولهي فضاهای امن پناهگاهی و تدوین ضوابط، مقرّراتو
الگوهای طراحی پناهگاهها، با توجّه به ضرورت در نظر گرفتن اقدامات پدافند
غیرعامل در طراحی و ساخت مراکز و تأسیسات حیاتی و حساس کشور و حفاظت از
جان مردم در صورت بروز جنگ و بحران، اجتنابناپذیر است. این امر از آن جا
اهمیّت دوچندان مییابدکه تهدیدهای بینالمللی علیه کشور، همواره وجود
داشته و تمهیدات لازم برای مقابله با آنها، باید در برنامههای دفاع
غیرنظامیوپدافند غیرعامل پیش از وقوع تهدیدها وتهاجم نظامی دشمن در نظر
گرفته شود.شاخه‌ای از این تمهیدات،که‌از مهم ترین روش‌ها و راهکارها نیز
به شمار میرود، موضوع پناهگاهها و احداث فضاهای امن پناهگاهی است.در
این کتاب با در نظر گرفتن نیاز مذكور سعی شده‌است،برای دست اندرکاران ،
برنامه ریزان ،طراحان وسازندگان فضاهای امن پناهگاهی، منبع نسبتاً جامعی
تهیه گردد تا در برنامهریزیهای مربوط به طراحی و ساخت این فضاها مورد
استفاده قرار گیرد.
(يك)
شایان ذکر است درزمان جنگ تحمیلی تلاشهای گسترده‌ای از سوی سازمانها و
ارگانهای مختلف در جهت فراهم آوردن زمینه‌های علمی و فنّی موضوع پناهگاه
سازی انجام گرفت و ارگانهایی نظیر دفتر سازه‌های امن وزارت مسکن و
شهرسازی، واحد مهندسی سپاه، پشتیبانی مهندسی و جنگ وزارت جهاد سازندگی،
اقدام به‌انتشار مقاله‌ها و تحقیقاتی در این زمینه نمودندکه در ادامه‌ي
تلاشهای مزبور، در این تحقیق نيز سعی شده است ضمن جمع آوری و جمع بندی
تحقیقات انجام شدهی پيشين، نسبت به‌انسجام بخشی از مدارک و مستندات مذکور
اقدام گردد.
در راستاي اهداف ذكر شده، تكيه بر منابع خارجي و استخراج
اطلاعات جديد نيز در اولويت قرار گرفته و سعي‌گرديده‌است ضمن تكميل تحقيقات
قبلي،بر ميزان دانش فنّي پناهگاه سازي افزوده شود.
از آن جا كه
ريشههاي شكل گيري فضا هاي پناهگاهي در مقولهي معماري دفاعي نهفته‌است در
فصل اوّل اين كتاب، ضمن نگاه مختصر به نحوه‌ي شكل گيري و تكامل معماري
دفاعي، دلايل و ريشههاي تاريخي شكل گرفتن پناهگاهها به صورت امروزي آن
تبيين شده‌است. از آن جا كه‌استفاده‌از پناهگاهها به صورت گسترده در خلال
جنگ جهاني دوم رواج يافته‌است، در اين مجال به بررسي الگو ها و روش هاي
ساخت فضاهاي امن پناهگاهي در اين دوره پرداخته شده و سپس سير تكاملي آن در
طول جنگ سرد نيز مورد بررسي قرار گرفتهاست. در ادامه به پيشينهي ساخت
اين فضاها در ايران و اقدامات انجام شده در اين زمينه در زمان جنگ تحميلي
نيز اشاره گرديده‌است.
(دو)
با توجّه به آنكه فضاهاي امن پناهگاهي، جهت حفظ جان انسان‌ها در برابر
تهديدهاي ناشي از جنگها طراحي و ساخته مي‌شوند، انواع اين تهديدها در
فصل دوم كتاب مورد بررسي قرار گرفته‌ودر اين راستا تهديدهاي موجود به دو
دسته‌ي تهديدهاي متعارف و غيرمتعارف تقسيم گرديده‌است. از آن جا كه فرآيند
انفجار و استفاده‌از مواد منفجره مهمترين تهديد متعارف محسوب مي‌گردد، در
اين فصل ضمن پرداختن به مباني نظري و علمي مقولهي‌انفجار، ابتدا به سطوح
محافظت در برابر انفجار اشاره گرديده، سپس به بحث نفوذ و روشهاي مقابله با
آن پرداخته شده‌است. در بخش تهديدهاي غير متعارف نيز اين تهديدها در سه
دسته‌ي تهديدهاي شيميايي، هسته‌اي و ميكروبي مورد بررسي قرار گرفته و
ويژگي‌ها و روشهاي محافظت در برابر هر كدام از آنها استخراج گرديده‌است.
از
آن جا كه در تصميم‌گيري براي احداث پناهگاه، تعيين نوع پناهگاه و هدفي
كه پناهگاه به منظور آن طراحي مي‌شود،به عنوان مهمترين عامل محسوب
مي‌گردد، در فصل سوم ضمن تشريح مبانيوپايه‌هاي طبقهبندي پناهگاهها، به
تعريف سطوح مختلف حفاظت در انواع فضاهاي پناهگاهي پرداخته شده‌است.
در
فصل چهارم ويژگي‌ها، ضوابط و روشهاي طراحي و ساخت فضاهاي پناهگاهي تبيين
شده و نكاتي را كه در طراحي پناهگاهها بايد لحاظ گردد، مورد بررسي قرار
گرفتهاست؛ اين نكات محدوده‌ي وسيعي از موضوعات طراحي، شامل نحوه‌ي
مكانيابي فضاهاي پناهگاهي تا استفاده‌از تكنولوژي‌هاي روز و معماري داخلي
پناهگاهها را پوشش مي دهند.
با توجه به‌اينكه دفاع در برابر
تهديدهاي غير متعارف، يكي از اهداف كليدي طراحي فضاهاي امن پناهگاهي به
شمار مي آيد،در فصل پنجم، راهكارهاي خاص دفاع در برابر اين تهديدها و
مواردي را كه لازم است طراح جهت ايمن‌سازي فضاي پناهگاه در برابر اين
تهديدها منظور نمايد، تشريح شده‌است.
با عنايت به‌اينكه جهت فراهم
آوردن شرايط زيستي در محيط بسته‌ي پناهگاهي، مواردي نظير تنظيم سطوح
رطوبت، اكسيژن، دي‌اكسيدكربن و ... اهميّت فراوان دارد، در فصل ششم، به
ضوابط تأسيساتي پناهگاهها پرداخته شده‌است. تأسيساتپناه‌گاهي‌از آنجا
اهميّت ويژه‌اي مي‌يابندكه علاوه بر تأمين شرايط زيستي در فضاهاي
پناهگاهي، نقش بسيار مهمي در حفاظت از تهديدهاي غيرمتعارف نيز ايفا
مي‌نمايند.
از آنجا که بیان تجارب کشورهای مختلف در زمینهی ساخت
فضاهای پناهگاهی از یکسو میتواند در شکلدهی تفکّرجامعبرنامههای
پناهگاهسازی كشورمان مؤثر باشد و از سوی دیگر مي‌توان از تجارب سایر
کشورها به عنوان الگو، جهت طراحی و ساخت پناهگاههای جدید استفاده نمود،
در فصل هفتم به برنامههای پناهگاهسازی در تعدادی از کشورهای جهان
پرداخته شده و ضمن تجزیه و تحلیل برنامهها وآیین نامههای پناهگاهسازی
بعضی از این کشورها، نمونههایی از پناهگاههای ساخته شده در جهان بهطور
اجمالي مورد بررسی قرار گرفتهاست.
در فصل هشتم،نحوهی استفاده‌از
امکانات شهری و تأسیسات زیربنایی به عنوان فضای امن بررسی شده و نمونههایی
از امکانات شهری که میتوانند براي اين منظور مورد استفاده قرار گیرند،
بهصورت اجمالي مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتهاست.
با توجه به‌اینکه
یکی از روشهای فراهمآوردنفضاهایامنپناهگاهی برای عموم
مردم،پناهگاههای پیش‌ساخته است،در فصل نهم به‌انواعپناهگاههای
پیش‌ساخته پرداخته شده و مشخّصات کلّیآنها از شکلهای ساده تا انواع بسیار
پیشرفته، مورد بررسی قرار گرفتهاست.
در فصل دهم نیز به روشهای ساخت پناهگاههای اضطراری با امکانات محدود پرداخته شده‌و الگوها و روشهای ساختآنها ارائه گردیده‌است.
در
پایان، امید است که نتایج حاصل از این مطالعه، در کمک به برنامه ریزان
ودست‌اندركاران ساخت فضاهای امن پناهگاهی مؤثّر بوده و به تقویت پایههای
علمی این مقوله در کشور کمک نماید.
سرشناسه : هاشمی فشارکی، سید جواد، ۱۳۴۰ -
عنوان و نام پديدآور : مبانی طراحی و ساخت فضاهای امن پناهگاهی/
مؤلفین سيدجوادهاشمی‌فشارکی،محسنقراباغی/
ویراستار علمی محمدحسین خوشنواز.
مشخصات نشر
:
تهران: نخبه‌سازان، ۱۳۹۰.
مشخصات ظاهری : ۴39ص.: مصور ( رنگی )، جدول، نمودار، نقشه.
شابک : 978-964-5938-0-60
وضعیت فهرست نویسی : فیپا
یادداشت : کتابنامه.
موضوع : پناهگاههای عمومی--طرح و ساختمان.
شناسه افزوده : قراباغی، محسن، ۱۳۴۵ -
شناسه افزوده : خوشنواز، محمد حسین ،۱۳۴۲ -، ویراستار
رده بندی کنگره : TH۱۰۹۷/ھ۲م۲۱۳۹۰
رده بندی دیویی : ۳۶۳/۳