کارشناس برجسته سیاسی روسیه "ایگور پانکروتینکو” ضمن یادداشت اختصاصی خود اوضاع فعلی روابط نظامی – فنی باکو- تل آویو و پیامدهای نامطلوب آن برای ثبات و امنیت منطقه‌ای را تحلیل کرده که در ذیل متن آن به مخاطبان گرامی تقدیم میشود.
وزیر دفاع آذربایجان "صفر آبی اف” ضمن سفر اخیر خود به تهران اعلام کرده بود که "هیچ کشوری قادر نخواهد بود که آذربایجان و ایران را در مقابل هم قرار دهد و از قلمرو آذربایجان به منظور تهدید و حمله به جمهوری اسلامی استفاده کند. این موضع قاطع ما است”.
اما آیا بیانیه این مقام رسمی نظامی باکو با آنچه در واقع در آذربایجان می‌گذرد مطابقت دارد؟
"الهام علی اف” رئیس جمهوری آذربایجان همکاری‌های کشورش با اسرائیل را مشابه کوه یخی دانست که ۹۰ درصد آن از چشم تحلیگران پنهان مانده است بطوریکه افزایش همکاری‌ها واقعیت این بیانیه رئیس جمهوری آذربایجان را بیشتر نشان می‌دهد.
برای دریافت پاسخ به پرسش بالا کافی است تا جزئیات قرارداد ۶/۱ میلیارد دلاری ماه فوریه (بهمن ماه سال گذشته) میان باکو و تل آویو برای خرید تسلیحات، مورد توجه قرار گیرد.
*همکاری‌های نظامی- فنی، هسته اصلی همکاری‌های باکو- تل آویو
قرارداد تسلیحاتی میان باکو و تل آویو تقریبا نصف هزینه‌های دفاع ملی آذربایجان در سال ۲۰۱۱ را تشکیل می‌دهد و ۶/۱ میلیارد دلار عملا کل هزینه‌هایی است که در بودجه سال ۲۰۱۲ آذربایجان برای وزارت صنایع دفاعی این کشور در نظر گرفته شده است.
همچنین این رقم معادل بیش از نصف میزان مبادله کالا بین اسرائیل و آذربایجان است که در سال گذشته میلادی فراتر از ۵/۲ میلیارد دلار معرفی شده است.
در پی قرارداد ماه فوریه سال ۲۰۱۲، اسرائیل به یکی از مهمترین شرکای تجاری آذربایجان و این کشور نیز در میان کشورهای شوروی سابق به مهمترین طرف تجاری اسرائیل تبدیل شد.
با این حال همکاری‌های نظامی- فنی، هسته اصلی مبادله بازرگانی ۲ طرف را تشکیل می‌دهد.
یکی از تحلیل‌گران مسائل منطقه، باتوجه به روند همکاری‌های نظامی- فنی باکو و تل آویو، چنین خاطرنشان کرد: آذربایجان به دلیل روابط نزدیک با اسرائیل به سطح جدیدی از تسلیحات در جهت تحکیم ارتش خود دست می‌یابد. زیرا این کشور به دلیل محدودیت‌های قانونی، چنین تجهیزاتی را نه از آمریکا و اروپا و حتی نه از بلاروس و اوکراین نمی‌تواند دریافت کند.
این تحلیل‌گر چنین ادامه می‌دهد: در حالی که باقی کشورهای غربی به دلیل نگرانی از احتمال شیوع تازه درگیری‌ها برای تسلط بر سرزمین‌های اشغالی "قره باغ” کوهستانی، از فروش تجهیزات نظامی زمینی منصرف می‌شوند، اسرائیل در زمینه عرضه قابل توجه تسلیحات و دریافت سود از مشتری پولدار خود، دست باز دارد.
*قرارداد همکاری‌های نظامی- فنی باکو- تل آویو، جواز ورود به ائتلاف ضد ایرانی
با آنکه رسانه‌ها به طور کافی جریان انعقاد قرارداد تسلیحاتی را بازتاب داده بودند باز هم یک مورد جالب از نظر آنها پنهان ماند: بر اساس اعلام برخی از منابع، این قرارداد آنچنان برای آذربایجان دارای شرایط تسهیلات مالی می‌باشد که حتی آن را می‌توان کمک بلاعوض عنوان کرد.
برخی بر این باورند که این قرارداد به معنای جواز ورود آذربایجان به "ائتلاف غربی” است.
ولی به نظر می‌رسد که تعریف مناسب‌تر "جواز ورود آذربایجان به ائتلاف ضد ایرانی” خواهد بود.
این نکته نیز قابل توجه است که قبل از امضای قرارداد جمهوری آذربایجان و اسرائیل، الهام علی اف و "شیمون پرز″ در حاشیه اجلاس جهانی اقتصادی در "داووس″ ملاقاتی انجام داده بودند.
پس از این دیدار بود که رسانه‌های گروهی، اعلام کردند، انتظار می‌رود در سال ۲۰۱۲ بین باکو و تل آویو چندین پروژه در جهت توسعه همکاری‌های بازرگانی و همچنین ایجاد شرکت‌های مشترک به مرحله اجرا درآورده شود.
جالب است که تماس‌های جمهوری آذربایجان و اسرائیل همواره منجر به افزایش هزینه‌های دفاعی باکو میشود.
*پهپادهای اسرائیلی مونتاژ شده در آذربایجان چه می‌کنند؟
در ماه ژوئن سال ۲۰۰۹ در جریان سفر شیمون پرز به آذربایجان قرارداد ساخت کارخانه تولید پهپاد به ارزش ۴۰۰ میلیون دلار به امضا رسید و از سال ۲۰۱۱ کار این مجتمع تولیدی پهپاد اسرائیلی اغاز شد.
این در حالی است که در مقایسه با سال ۲۰۱۰، بودجه نظامی سال ۲۰۱۱ آذربایجان با ۲ برابر افزایش، ۱/۳ میلیارد دلار را تشکیل داد (معادل ۲/۶ درصد مجموع تولید ناخالص ملی این کشور).
در حال حاضر در آذربایجان تولید پهپادهای Orbiter (محدوده عمل تا ۵۰ کیلومتر و هزینه هر فروند، حدود ۶۰۰ هزار دلار) آغاز شده و مونتاژ پهپاد Aerostar (محدوده عمل تا ۲۰۰ کیلومتر و هزینه هر فروند یک و نیم تا ۲ میلیون دلار) در حال انجام است.
تولید این نوع پهپادها از سوی شرکت مشترک وزارت دفاع آذربایجان Azad Systems و شرکت اسرائیلی Aeronautics efense Systems راه اندازی شده است.
*پهپادهای آذربایجانی- اسرائیلی و جاسوسی برفراز کشورهای همسایه
در حال حاضر پهپادهای فوق سبک و تا حدی غیر قابل رویت (با موتور الکتریکی) Orbiter که در آذربایجان با همکاری متخصصین اسرائیلی مونتاژ شدند، در مرزهای آذربایجان با قره باغ و ایران به انجام عملیات مشغولند.
همچنین در امر نظارت و مونیتورینگ، پهپادهای نوع Hermes-450 UAVs استفاده می‌شوند که ۱۰ فروند از آن را آذربایجان طی سال‌های ۲۰۰۹-۲۰۱۲ از شرکت اسرائیلی Israel’s Elbit Systems خریداری کرده است.
برخلاف پهپادهای نوع Aerostar و Orbiter که از ایستگاه زمینی قابل کنترل هستند، مونتاژ Aerostar در آذربایجان در سال ۲۰۱۳ آغاز خواهد شد، پهپاد Hermes-450 UAVs دارای سیستم ناوبری ماهواره‌ای GPS است؛ یعنی از طریق فضا، تمامی تصویربرداری‌های Hermes را ناظر بیرونی (ناظری که فراتر از محدوده پروازی این پهپادها حضور دارد) نیز می‌تواند مورد استفاده قرار دهد.
به علاوه، ناظر بیرونی از طریق فضا می‌تواند حرکت این نوع پهپاد را تنظیم کند. Hermes دارای سیستم خلبان خودکار است. با این حال کنترل بر پرواز این نوع پهپاد از طرف اپراتور آذربایجانی فقط در زمان پرواز و فرود آمدن لازم است (برای پهپاد نوع ۴۵۰S وجود سیستم DGPS امکان می‌دهد تا نشست و برخاست آن به طور خودکار صورت گیرد).
این دستگاه با سنسورهای الکترو نوری، مادون قرمز و لیزر و همچنین سیستم تبادل داده‌ها مجهز بوده که قابلیت انتقال تصاویر به صورت زنده و همزمان را به ایستگاه‌های کنترل از زمین در آذربایجان و در صورت لزوم از طریق فضا به نهادهای اطلاعاتی اسرائیل را دارا است.
در این رابطه، اعلام برخی از رسانه‌های گروهی که در سال ۲۰۰۹ خبر توافقات شیمون پرز با رئیس جمهور آذربایجان برسر استقرار استگاه‌های استقرار اطلاعات الکترونیکی را داده بودند، تایید میشود که آذربایجان و اسرائیل در زمینه سیستم‌های ماهواره‌ای همکاری خواهند کرد.
اخیرا خبر ساخت ماهواره "تیس سار” نیز پخش شد که با راداری مجهز به دستگاه سنتز امکان دریافت تصاویری واضح از سطح بالای زمین بدون در نظر گرفتن شرایط جوی را فراهم می‌کند.
بر اساس نظر نظامیان آذری و یهودی، این سیستم برای اجرای عملیات‌های نظامی در مناطق کوهستانی بی نظیر است.
بنا به ارزیابی‌های کارشناسان، ماهواره‌های اسرائیلی با پهپادهای آذربایجانی همکاری‌های بسیار نزدیک دارند هرچند تا رسیدن به سطح ایده آل، هنوز فاصله زیادی است.
مثلا با وجود آنکه پهپاد Hermes-450 به طور کامل از مواد کامپوزیت ساخته شده و شناسایی آن را توسط سیستم‌های دفاع ضد هوایی مشکل می‌کند، در ماه سپتامبر سال ۲۰۱۱ واحدهای ارتش دفاعی قره باغ موفق به ساقط کردن یک فروند از این نوع پهپاد آذربایجانی-اسرائیلی شدند.
به احتمال زیاد، این امر با استفاده از سیستم سیار موشکی ضد هواییStrela-2M که سیستم هدایت آن از طریق اشعه حرارتی مادون قرمز فعال میشود، صورت می گیرد.
Hermes-450 می‌تواند با سیستم‌های تهاجمی نظیر موشک‌های "هوا به هوا” و یا "هوا به زمین” و همچنین دستگاه‌های جنگ رادیوالکترونیک مجهز شود. ولی شعاع نسبتا محدود (تا ۲۰۰ – ۳۰۰ کیلومتر) استفاده از آنها در سطح عملیاتی و استراتژیک را غیرممکن کرده است. این نقص را آذربایجان و اسرائیل با امضای قرارداد ۶/۱ میلیارد دلاری جهت خرید پهپادهای تهاجمی Heron و Searcher که تا فاصله ۱۰۰۰ کیلومتری امکان انجام فعالیت دارند، جبران کردند.
پیش از این رسانه‌های آذربایجانی گزارش دادند که پهپادهای تهاجمی برای حراست از خطوط لوله و حوزه‌های نفتی در دریای خزر مورد نیاز باکو است. اما با توجه به آنکه آذربایجان با ایران و ترکمنستان مناطق نفتی مورد بحث دارد، وجود پهپادهای تهاجمی می‌تواند یک نوع عامل بازدارندگی به شمار آید.
تحت شرایط خاص، پهپادهای تهاجمی آذربایجانی – اسرائیلی در رابطه با ایران نیز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد که در این مورد کمی بعدتر صحبت خواهیم کرد.
* وجود لابی اسرائیلی در آذربایجان
در ژانویه سال ۲۰۱۲ در مجمع اقتصاد جهانی داووس، رئیس جمهور اسرائیل شیمون پرز "از جانب خود و کل مردم یهود” به الهام علی اف بابت جلوگیری از اقدامات تروریستی در باکو که سفیر اسرائیل در آذربایجان، معلمان و خاخام مدرسه یهودی را هدف قرار داده بودند، عمیقا ابراز سپاس و قدردانی کرد.
باید گفت که جامعه یهودی و تایت ها (یهودی‌های کوهستانی) بخش قابل توجهی از قشر روشنفکر و تجار جامعه آذری و به خصوص ساختارهای مدیریتی را تشکیل می‌دهند که در تصمیم گیری‌های این کشور نقش دارند.
کارشناس اسرائیلی "آری گوت” وضع را اینگونه توصیف می‌کند: "نمایندگان جامعه یهودی به طور مستقیم در همه عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشور، حضور یافته و همزمان به جامعه جهانی برای دریافت اطلاع موثق از واقعیت‌های آذربایجان کمک کرده و همچنین به توسعه روابط بین المللی آذربایجان مساعدت می‌کنند”.
"ایلیا برتمان” کارمند مرکز مطالعات استراتژیک اسرائیلی "بگین- سادات” با بیان نه چندان دیپلماتیک ولی حاوی اطلاعات کافی می‌گوید: "در سال ۱۹۹۲ تحت فشارهای لابی ارمنی در واشنگتن اصلاحیه ۹۰۷ به تصویب رسید که بر اساس آن دولت آمریکا از ارائه هر نوع کمک به آذربایجان تا حل و فصل بحران قره باغ منصرف شد.
این در حالی بود که در دهه ۹۰ کمک آمریکا به ارمنستان بیش از یک میلیارد دلار را تشکیل می‌داد. توسعه روابط با اسرائیل منجر به آن شد که لابی طرفدار اسرائیل در سال ۲۰۰۲ در دوران مدیریت بوش پسر، موفق به لغو اصلاحیه یادشده شود. همچنین در سال ۲۰۰۲ وزارت امور خارجه آمریکا، ممنوعیت فروش اسلحه به آذربایجان را که از سال ۱۹۹۳ اعمال می‌شد، لغو کرد و دولت آمریکا به آذربایجان به میزان ۴/۴ میلیون دلار جهت خرید تجهیزات نظامی کمک مالی بلاعوض واگذار کرد”.
بر اساس سرشماری نفوس شوروی قبل از فروپاشی و آغاز جنگ آذربایجان و ارمنستان، حدود یک درصد جمعیت آذربایجان را یهودی‌ها تشکیل می‌دادند. بسیاری از آنها به اسرائیل مهاجرت کردند و سپس به عنوان متخصصین روسی زبان با تابعیت دوگانه و یا شهروندی اسرائیل به تجارت مشغول بوده و همچنین به عنوان مشاورین نظامی و مهندسین رشته‌های مختلف در آذربایجان ایفای نقش می‌کنند.
اینکه جامعه یهودی تا کجا توانسته است در ساختارهای مدیریتی و سازمان‌های اطلاعاتی آذربایجان سهیم شود ، از آن جا معلوم میشود که تظاهرات ضدیهودی در برابر سفارت اسرائیل در باکو هنوز در مرحله آمادگی به طور بسیار جدی توسط وزارت امنیت ملی آذربایجان سرکوب شده است.
اما سرکوب تظاهرات ضد اسرائیلی به اصطلاح تنها یک ابر مصنوعی است زیرا مقامات آذربایجانی با پوشش مبارزه با دشمنان اسرائیل و "اسلام گرایان”، در واقع به تصفیه میدان سیاسی مشغول بوده و مخالفان خط مشی همکاری استراتژیک با غرب، آمریکا و اسرائیل را از بین می‌برند.
"آریل کوهن” یکی از تحلیل گران بنیاد آمریکایی "میراث” ضمن صحبت با این جانب ( پان کراتنیکو) گفت که بر اساس نظر مقامات عالی آمریکا و اسرائیل "آذربایجان از شرکای استراتژیک کلیدی غرب در منطقه به شمار رفته و اشتراک منافع ایجاب می‌کند تا روابط بیش از پیش گسترش داده شوند.
وی افزود: آمریکا باید حجم همکاری با باکو را افزایش دهد؛ از جمله در زمینه‌های مبارزه با تروریسم، عملیات‌های جاسوسی و تحکیم امنیت مرزی. دولت اوباما باید ابتکار عمل را در دست گیرد و اروپا و ترکیه را به همکاری تشویق کند. به جای استفاده از آذربایجان به عنوان پایگاه پشتیبانی از افغانستان و یا گزینه "سوخت گیری” در خارج از خلیج فارس، این فرصت فراهم شده تا با این کشور به عنوان شریک استراتژیک، همکاری صورت بگیرد. آذربایجان ابزارهای موثر نفوذ را در اختیار دارد که استفاده از آنها می‌تواند به چگونگی رشد مناقشه با ایران تاثیر بگذارد…”.
آمریکا و اسرائیل با هدف تقویت موقعیت خود در میان نخبگان سیاسی و نظامی آذربایجان چنین نقش و جایگاهی را برای این کشور قائل شدند.
سال به سال تعداد برنامه‌های تبادل دانشجویان، روزنامه نگاران و متخصصین در تمامی سطوح افزایش می‌یابد. همچون تامین مالی این برنامه‌ها که بخشی از استراتژی آماده سازی نخبگان جدید غربگرا و اسرائیل گرای آذربایجان است.
اما همین حالا نیز در میان جامعه یهودی آذربایجان به اندازه کافی نظامیان و کارمندان نهادهای امنیتی وجود دارند که در صورت لزوم برخلاف انتظارات برخی رهبران ساده لوح باکو، نه از منافع کشور محل اقامتشان بلکه دقیقا از منافع اسرائیل حمایت خواهند کرد.
*چگونگی کنترل بر پرواز پهپادها؛
برمی‌گردیم به بررسی شرایط قرارداد تسلیحاتی و برخی از جزئیات آن.
تل آویو متعهد شده که یک سری (۶۰ فروند) از پهپادهای Heron و Searcher که دارای امکان پرواز طولانی‌تر و محدوده عمل بیشتر می‌باشند و همچنین تجهیزات اطلاعاتی الکترونیکی، یعنی چند دستگاه رادار "گرین پاین” را به باکو تحویل دهد. این ایستگاه‌ها وابسته به سیستم دفاع موشکی اسرائیل "ARROW 2″ (پیکان) می‌باشند که به تدریج به آذربایجان تحویل داده خواهند شد.
این قرارداد برای چند سال در نظر گرفته شده است اما از همین حالا با توجه به اطلاع موجود می‌توان پیشبینی کرد که به آذربایجان پهپادهای تحویل داده خواهد شد که بر اضافه دستگاه‌های اکتشافی و تجهیزات جنگ رادیو الکترونیکی، امکان سوار کردن موشک‌های "هوا به زمین”، بمب‌های عمقی و… وجود خواهد داشت.
ظاهرا فرا گرفتن Heron از سوی متخصصین آذربایجانی با حمایت مهندسین اسرائیلی زمان زیادی نخواهد برد. Heron دارای فن آوری بالا است این پهپاد همانند پیشرفته‌ترین جنگنده‌های بمب افکن، با سیستم‌های ماهواره‌ای ناوبری، تجهیزات ردیابی و کشف اهداف به صورت نوری، مادون قرمز و رادار و دستگاه‌های کنترل تسلیحات مجهز می‌باشد.
ضمن داشتن سرعت رزم ناو ۲۹۶ کیلومتر / ساعت (حداکثر سرعت ۴۶۰ کیلومتر / ساعت) این پهپاد عملا می‌تواند ۸/۱۴ هزار کیلومتر پرواز داشته باشد و اینجا است که سوال جالبی پیش می‌آید: چنانچه باکو مدعی است که این تجهیزات علیه ایران نبوده بلکه صرفا به منظور حل مشکل قره باغ در اختیار قرار گرفته است، پس چرا پهپادهای خریداری شده و می‌شوند که برد پروازشان پنج شش برابر بیشتر از دور دست‌ترین نقطه ارمنستان می‌باشد؟
با بررسی ویژگی‌های تاکتیکی و فنی پهپادهای که آذربایجان بر اساس قرارداد دریافت می‌کند، به این نتیجه می‌توان رسید که توانمندی‌های این پهپادهای اسرائیلی برای برتری یافتن بر سیستم دفاع هوایی ارمنستان نیست بلکه برای فایق آمدن بر سیستم دفاع هوایی ایران در نظر گرفته شده است.
بحث دیگر این است که هنوز مشخص نیست که آیا در حقیقت کنترل پهپادها واقعا با آذربایجان است یا خیر.
بر اساس شرایط قرارداد، شرکت دولتی اسرائیل Israel Aerospace Industries نحوه استفاده از پهپادهای مجهز با سلاح‌های دقیق را به نظامیان آذربایجانی آموزش می‌دهد. نکته جالب این جاست که برای مرحله معینی (فرا رسیدن چنین مرحله را طرف اسرائیلی تعیین می‌کند) تمامی این پهپادها و تسلیحات در اختیار متخصصین اسرائیلی قرار خواهند داشت.
علاوه بر این آذربایجانی‌ها حق ندارند دستگاه‌ها و تجهیزات پهپادها را نصب، تعویض و یا به مسایل مدیریت و نگهداری فنی آنها مداخله کنند.
عملا طبق این قرارداد، آذربایجان در قلمرو خود پهپادهای اکتشافی و تهاجمی را دریافت می‌کند که کنترل واقعی بر آنها نه با وزارت دفاع این کشور بلکه با متخصصین اسرائیلی می‌باشد.
حالا پشتیبانی از عملیات‌های اسرائیل علیه ایران تنها از قلمرو ۲ کشور می‌تواند صورت گیرد که یکی آذربایجان و دیگری افغانستان است.
در افغانستان حمایت از اقدامات هواپیمایی اسرائیل می‌تواند توسط پهپادهای اسرائیلی که از پایگاه‌های آیساف در هرات، قندهار و شیندند به پرواز در می‌آیند، انجام شود.
منابع مستقل می‌گویند که نمایندگان و واحدهای "فرماندهی عملیات‌های دوردست” وابسته به ارتش اسرائیل در مناطق غربی افغانستان با پوشش کارشناسان فنی نیروهای هوایی آمریکا فعال می‌باشند.
احتمال حضور نمایندگان این فرماندهی اسرائیل در لباس کارشناسان فنی در حال حاضر در آذربایجان بعید نمی‌باشد.
به تائید نماینده ویژه دبیر کل ناتو در امور قفقاز و آسیای مرکزی "جیمز آپاتورا” یک سوم محموله‌های ناتو برای افغانستان از طریق پل هوایی باکو عبور می‌کند. در صورت لزوم اسرائیل نیز از طریق این پل هوایی محموله‌های خود را انتقال خواهد کرد و یا شاید دارد انتقال می‌دهد. و احتمالا در این زمینه باکو با آن هماهنگ است. چرا که در دسامبر سال ۲۰۱۱، آذربایجان جایگزین شرکت هواپیمایی گرجستان Sky Georgia جهت حمل و نقل محموله‌های ناتو برای نظامیان غربی در افغانستان شد.
در رسانه‌های گروهی، بسیاری از کارشناسان آغاز حمله اسرائیل (و احتمالا آمریکا) به ایران را با شروع اقدامات نظامی آذربایجان علیه ارمنستان برای آزادی قره باغ کوهستانی مرتبط می‌دانند. احتمال تحقق این سناریو بعید به نظر نمی‌رسد زیرا در این صورت پشتیبانی از حملات هوایی به ایران می‌تواند از جانب متخصصین آذربایجانی در منطقه درگیری‌های ارمنستان و آذربایجان صورت گیرد که از سوی اسرائیل استخدام شده‌اند.
آیا رهبریت عالی آذربایجان در این زمینه نقش منفی خود را درک خواهد کرد؟ پاسخ این پرسش هنوز روشن نیست.
مطمئنا در سطح مقامات این کشور به اندازه کافی اشخاصی وجود دارند که عمل خودکشی دولتی بودن اقدام علیه ایران را درک می‌کنند.
اما به احتمال بسیار زیاد در این روز (روز اقدام نظامی احتمالی) ستون پنجم آذربایجان به طور پنهانی، پهپادها و نیروهای مسلح این کشور را مورد استفاده خاص خود قرار خواهد داد.