این گزارش راهبردی به بررسی و تجزیه‌وتحلیل موضوعاتی نظیر: وضعیت فعلی روابط تجاری و اقتصادی میان این دو کشور، زمینه‌های همکاری‌های بالقوه در مناطق دریای خزر، آسیای مرکزی و خاورمیانه و همچنین نقش آتی روسیه در حل‌وفصل مسئله برنامه هسته‌ای ایران می‌پردازد. نویسندگان این مقاله در این مطالعه حوزه‌ها و زمینه‌های خاصی به منظور همکاری میان ایران و روسیه، پیشنهاد‌هایی برای ایجاد گفتگوهای دوجانبه و همچنین اقداماتی به منظور افزایش سطح همکاری‌های میان این دو کشور را به صورت خلاصه ارائه داده‌اند.
■ حفظ و گسترش تعامل با ایران برای روسیه از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است ■
تیم کارشناسان شورای امور بین‌الملل روسیه تجزیه‌وتحلیل کاملی از روابط کنونی ایران و روسیه تهیه کرده‌اند تا از این طریق بتوانند عوامل و فاکتورهایی که موجب تسهیل روابط میان این دو کشور می‌شود را شناسایی کنند، دلایلی که موجب ایجاد محدودیت در روابط دوجانبه یا عدم همکاری این دو کشور را می‌شود را مورد تأکید قرار دهند و نهایتاً دورنما و چشم‌اندازی از روابط و همکاری‌های آتی این دو کشور را ترسیم کنند.
دلایل بسیار خوبی برای انتخاب موضوع این گزارش وجود داشته است. تاریخچه روابط روسیه و ایران به قرن‌ها پیش بازمی‌گردد. از سوی دیگر نیز مجاورت و نزدیکی این دو کشور به لحاظ جغرافیایی عامل مهمی در افزایش تمایل هر دو کشور برای ایجاد تعامل و همکاری‌های مشترک بوده است. اگرچه از سال ۱۹۹۱ تاکنون (یعنی از زمان انحلال و فروپاشی کامل اتحاد جماهیر شوروی سابق) ایران و روسیه هیچ‌گونه مرز مشترکی با هم ندارند اما این دو کشور همچنان یکدیگر را به عنوان همسایگان و همکاران منطقه‌ای قلمداد می‌کنند که با چالش‌های مشترکی روبرو هستند. هیچ شکی نیست که ایران چه اکنون و چه در آینده تأثیر بسیار زیادی بر سیاست‌های اتخاذی روسیه در منطقه خواهد گذاشت. باید این موضوع را در نظر داشت که حفظ و گسترش روابط با ایران به عنوان یکی از راه‌های حفظ منافع ملی روسیه قلمداد می‌شود. از سوی دیگر نیز روسیه باید موقعیت همسایه بزرگی مانند ایران که در منطقه نیز به عنوان یک بازیگر منطقه‌ای موفق شناخته می‌شود را در نظر داشته باشد. در نظر نگرفتن این موضوع از سوی روسیه، حفظ نفوذ این کشور در تمامی کشورهای همسایه در منطقه آسیای میانه و قفقاز و یا در خاورمیانه را دشوار خواهد ساخت.
■ عوامل داخلی و خارجی تا حد بسیار زیادی بر روابط دوجانبه این دو کشور تأثیرگذار بوده‌اند ■
نویسندگان این گزارش منافع ژئوپلیتیک مشترک میان این دو کشور و همچنین پتانسیل‌های اقتصادی موجود را به تفضیل مورد بررسی و تجزیه‌وتحلیل قرار داده‌اند و با این عمل در واقع زیربنای اصلی و مورد نیاز برای ایجاد روابط و تعاملات عمیق‌تر میان روسیه و ایران را ایجاد نموده‌اند. در ضمن همانطور که در این گزارش عنوان شده، درحال‌حاضر این پتانسیل موجود به صورت کامل مورد بهره‌برداری و استفاده قرار نگرفته است که به دلایل این امر نیز در این گزارش اشاره شده است.
نویسندگان این گزارش با مطرح کردن این پرسش که چرا هیچ‌کدام از این دو کشور از سطح روابط دوجانبه کنونی راضی به نظر نمی‌رسند، عنوان می‌کنند که عوامل داخلی و خارجی تا حد بسیار زیادی بر روابط دوجانبه این دو کشور تأثیرگذار بوده‌اند. آنها تحلیل بسیار گسترده و جامعی را در مورد مهمترین مسائل کنونی یعنی برنامه هسته‌ای ایران، تحریم‌های بین‌المللی و همچنین نقش سازنده و مثبت روسیه در حل‌وفصل این مسئله ارائه داده‌اند. در ادامه این گزارش نیز به بررسی تأثیرات بازیگران مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی به‌ویژه آمریکا، کشورهای عربی و چین در روابط میان روسیه و ایران پرداخته شده است.
■ کاهش چشمگیر سطح تعاملات و همکاری‌های روسیه و ایران در عرصه اقتصادی ■
همچنین در این گزارش راهبردی بررسی و تحلیل دقیقی در مورد همکاری‌های میان روسیه و ایران در عرصه اقتصادی ارائه داده شده است. نویسندگان مقاله در این قسمت به موضوعاتی چون کاهش سطح تجارت میان روسیه و ایران در سال‌های اخیر، محدود بودن انواع کالاهای معامله‌شده، پروژه‌های رهاشده و نیمه‌کاره، خروج شرکت‌های بزرگ و مهم روسیه از ایران و همچنین کاهش چشمگیر میزان خدمات در حوزه تجارت اشاره کرده‌اند. نویسندگان این گزارش بر این باورند که مهمترین دلیل کاهش همکاری‌های میان روسیه و ایران، بحران‌های مالی و اقتصادی ایران هستند که در نتیجه اعمال تحریم‌های بین‌المللی به وجود آمده‌اند. در نتیجه این امر ایران به یک منطقه نامساعد برای تجارت تبدیل شده است.
■ روسیه باید از پتانسیل‌های موجود در جهت همکاری و تعامل بیشتر با ایران استفاده نماید ■
با این حال، همزمان با روی کار آمدن دولت جدید در ایران که به دنبال یافتن راه‌حل مناسبی برای مسئله برنامه هسته‌ای این کشور، حذف تحریم‌ها و همچنین کاهش تنش‌های موجود با غرب است و از سوی دیگر نیز با توجه به تغییرات ایجاد شده در حوزه سیاست خارجی ایران، می‌توانیم در آینده شاهد تغییرات مثبت و پیشرفت‌های چشمگیری در حوزه صنایع، منابع انسانی و دیگر منابع ایران باشیم. این امر می‌تواند روند تبدیل شدن ایران به یک ابرقدرت منطقه‌ای را تسهیل کند. روسیه با داشتن چنین کشور بزرگی در همسایگی خود، باید تمام تلاش خود را معطوف کند تا از پتانسیل‌های بسیار خوبی که در حال حاضر وجود دارد به نحو احسن استفاده نماید. نویسندگان این گزارش در این مقاله بارها و بارها تأکید کرده‌اند که در شرایط کنونی روسیه نباید زمان را از دست بدهد و بهتر است که هر چه سریع‌تر روابط اقتصادی خود را با ایران افزایش دهد، چرا که به محض آنکه تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران لغو شوند، رقابت بر سر ایجاد روابط با ایران آغاز خواهد شد.
■ حوزه‌ها و زمینه‌های موجود برای افزایش تعاملات اقتصادی میان ایران و روسیه ■
در ادامه این گزارش آمده است در حال حاضر روسیه از فرصت‌های رقابتی محدودی در بازارهای ایران برخوردار است (که در این گزارش نیز به آنها اشاره شده است) و از طرفی هم موانعی بر سر راه گسترش و توسعه روابط تجاری میان روسیه و ایران وجود دارد. اما با این حال نویسندگان این گزارش زمینه‌هایی که در حال حاضر امکان ایجاد روابط و همکاری‌های دوجانبه میان این دو کشور وجود دارد را مورد بررسی قرار داده‌اند. یکی از مهمترین زمینه‌های مطرح شده در این گزارش، توسعه زیرساخت‌های هر دو کشور و یا انجام چنین اقداماتی در کشورهای دیگر است. توسعه زیربنایی و زیرساخت‌ها می‌تواند در حوزه‌هایی مانند صنعت نفت و گاز و همچنین حمل‌ونقل در این بخش، کریدورهای حمل‌ونقل بین‌المللی و تمامی گونه‌های حمل‌ونقل ملی و بین‌المللی بار صورت بپذیرد.
روسیه باید این موضوع را در نظر داشته باشد که ایران می‌تواند به یک مصرف‌کننده عمده کالاهای سرمایه‌ای و کشور مناسبی برای ایجاد سرمایه‌گذاری و فن‌آوری‌های روسیه تبدیل شود. تلاش‌های مشترک در این زمینه‌ها و حوزه‌های دیگر می‌تواند برای هر دو کشور بسیار سودمند و مفید واقع شود. همچنین چشم‌اندازهای بسیار خوبی برای همکاری میان روسیه و ایران در زمینه‌هایی چون حوزه‌های سنتی مانند همکاری‌های فنی و نظامی، تولید برق (از جمله انرژی هسته‌ای)، هوافضا، اکتشافات در حوزه زمین‌شناسی، مدیریت آب، منابع فلزات روسیه، مواد و تجهیزات، کاغذ و همچنین غلات وجود دارد. همچنین افق بسیار روشنی در زمینه همکاری‌های اقتصادی میان این دو کشور در سطح منطقه (مناطق جنوبی روسیه، داغستان، تاتارستان و استان‌های ایران) و همچنین پروژه‌های مشترک کشاورزی وجود دارد. از طرفی نیز فرصت‌های بسیار خوبی برای برقراری ارتباط و همکاری‌های مشترک از طریق سازمان‌هایی مانند «سازمان همکاری‌های اقتصادی دریای خزر» و «سازمان همکاری‌های شانگهای» وجود دارد.
■ یک برنامه جامع برای همکاری‌های بیشتر میان ایران و روسیه ضرورت دارد ■
نویسندگان این گزارش در ادامه فهرستی از انواع محصولات و کالاهای با فناوری بالا که ممکن است تقاضا برای آنها در بازارهای ایران زیاد باشد را تهیه کرده‌اند. آنها در ادامه پیشنهادهای ویژه‌ای را به منظور تسهیل ورود تجارت روسیه به بازارهای ایران ارائه داده‌اند. می‌توان گفت که یافته‌های این گزارش به خوبی قابل اثبات هستند و برای آنها دلایل و مستندات قابل قبولی ارائه شده است. همچنین نویسندگان این گزارش به ضرورت تهیه پیش‌نویس برنامه جامعی برای همکاری‌های میان روسیه و ایران اشاره و بر آن تأکید کرده‌اند.
نویسندگان این گزارش بر این باورند که روسیه و ایران می‌توانند همکاری‌های اقتصادی خود را در بسیاری از حوزه‌ها و زمینه‌ها توسعه دهند و با توجه به تمایل و اشتیاق ابرازشده از سوی هر دو کشور، می‌توان گفت که همکاری‌های میان روسیه و ایران می‌تواند به طرز چشمگیری گسترش یابد.
■ رویکردهای کلی پیش‌روی روسیه به منظور گسترش همکاری‌های خود با ایران ■
این گزارش دورنماهای مختلفی را از سطح همکاری‌های میان این دو کشور ارائه داده است. در این گزارش عنوان شده ارتباطات و پیوندهای میان دولت‌های روسیه و ایران می‌تواند در سطوح «مشارکت محتاطانه»، «مشارکت عمل‌گرایانه» و یا حتی «مشارکت ممتاز» گسترش یابد. در این گزارش چندین سناریو بر اساس این سه رویکرد کلی ارائه داده شده است. اگرچه هیچ‌گونه دلیلی برای انتخاب یکی از این سناریوهای نسبت به سایر گزینه‌ها ارائه نشده است، اما نویسندگان این مقاله بر این باورند که اکنون نباید به دنبال سناریوهایی بود که مبتنی بر پروژه‌های ژئوپلیتیک هستند، بلکه زمان آن فرا رسیده است سناریوهایی اجرایی شوند که بر اساس وضعیت و همکاری‌هایی در حوزه فن‌آوری هستند (که برای ایجاد یک گفت‌وگوی مؤثر و سازنده با جهان خارج مورد نیاز هستند) و از طرفی هم به عنوان بخشی از تعاملات منطقه‌ای قلمداد می‌شوند.
■ مطالعه انجام شده بسیار جامع است ■
تجزیه‌وتحلیل‌های کارشناسی از وضعیت روابط ایران و روسیه ممکن است مورد علاقه نهادهای درگیر در معاملات اقتصادی خارجی، کارشناسان و متخصصانی که با ایران همکاری می‌کنند و همچنین بازرگانانی که در جستجوی فرصت‌های جدیدی هستند واقع شود.
قطعاً مطالعه انجام شده جامع و کامل است و دشوار بتوان گفت که یک مطالعه جامع در مورد گسترش روابط میان روسیه و ایران نیازمند بینش‌های عمیق‌تری است. چرا که این گزارش راهبردی می‌تواند محدودیت‌هایی برای دیگر نویسندگان ایجاد کند و آنها را از انجام تحقیق و پژوهش‌های مفصل‌تر درباره عوامل و فاکتورهای تأثیرگذار بر روابط دوجانبه و همچنین پژوهش در زمینه ماهیت متمایز این روابط باز دارد. اما می‌توان توجه بیشتری را به موضوعات دیگر در این حوزه معطوف داشت، موضوعاتی نظیر فرآیندهای ژئوپلیتیک در حال تغییر و آخرین و جدیدترین روندهای جهانی که تأثیر بسیار زیادی بر محیط‌های سیاسی و اقتصادی دارند، محیط‌هایی که تمامی اقتصادهای جهانی از جمله روسیه و ایران در آن کارکرد پیدا می‌کنند.
■ بررسی مسائل و موضوعات مرتبط با ایران نیازمند تحقیقات و پژوهش‌های بیشتری است ■
اما در این زمینه می‌توان عنوان کرد با توجه به چهارچوب کلی موضوع انتخاب شده، می‌توان تحقیقات و پژوهش‌های بیشتری را در زمینه تجزیه‌وتحلیل وضعیت اقتصادی کنونی ایران انجام داد. اما به واسطه فقدان آمار قابل‌قبول در زمان دولت محمود احمدی‌نژاد، آمارها و اطلاعات عنوان شده (حتی با وجود اینکه این آمار از منابع بین‌المللی اتخاذ شده باشند) نمی‌توانند واقعیت را به طور کامل منعکس کنند. لازم به ذکر است که می‌توان توجه خود را در زمینه‌هایی مانند صادرات امکانات موجود به صنایع ایران معطوف کرد.
بررسی مسائل و عوامل مؤثر بر ارزیابی فرآیندهای سیاسی داخلی در این دو کشور نیازمند توجه بیشتری است. این گزارش راهبردی ساختار کلی دولت ایران را منحصراً در ولایت‌فقیه و رهبری ایران تعریف کرده است و سایر عناصر و عوامل دخیل در سیستم سیاسی ایران که در حال حاضر در عرصه سیاسی این کشور حضور قابل‌ملاحظه‌ای دارند و بدون تردید بر فرآیندهای تصمیم‌گیری کشور تأثیر می‌گذارند را نادیده گرفته است.
■ موانع پیش‌روی همکاری‌های گسترده‌تر میان روسیه و ایران ■
بهتر است پژوهش‌ها و تحلیل‌های دقیق‌تری در مورد موانعی که از همکاری‌های گسترده‌تر میان این دو کشور جلوگیری می‌کنند انجام گیرد، موانعی که معمولاً ریشه در موضوعات سیاسی، اجتماعی، ذهنی و یا ایدئولوژیکی دارند. یکی از این پیشنهادات در این زمینه تلاش برای درک این موضوع است که چرا نخبگان ایرانی همواره روسیه را به عنوان یک همکار و شریک غیرقابل‌اعتماد قلمداد می‌کنند، و یا اینکه چرا بسیاری بر این عقیده هستند که سیاست روسیه در قبال ایران از روابط روسیه و آمریکا نشأت گرفته است. یکی دیگر از این موضوعات این است که چرا نخبگان ایرانی روسیه را به خاطر رفتارها و نگرش‌های دوجانبه و ریاکارانه این کشور سرزنش می‌کنند و از طرفی هم رویکرد نسل جوان ایران در قبال این کشور بیش از پیش حالت خصمانه‌تری به خود گرفته و این روند همچنان در حال تشدید است.
■ اهمیت مطالعه عناصر فرهنگی و اجتماعی ■
به نظر می‌رسد باید از تحقیقات و پژوهش‌های موجود که توسط متخصصان و کارشناسان ایرانی در زمینه روابط بین‌الملل انجام شده است استفاده نمود تا از این طریق بتوان به درک بهتری از فرآیندهایی که بر جامعه ایران و ذهنیت آنها در زمان قضاوت در مورد شرکای خارجی و دشمنانشان تأثیرگذار است، دست یافت. فقدان و عدم دسترسی به منابع و اطلاعات در مورد ایران تا حدی از اهمیت این گزارش راهبردی کاسته است، و این امر می‌توانست این مقاله را به یک گزارش کاملاً مستند و قابل اثبات تبدیل کند.
در این میان باید تمرکز بیشتری بر مطالعه عنصر گم‌شده و ناپیدای فرهنگ و تأثیرات گوناگون آن بر شکل و قالب کلی روابط میان این دو کشور معطوف گردد. یکی از موارد بسیار مفید در این گزارش پیشنهاد‌هایی است که به منظور ارتقاء وجهه روسیه در ایران ارائه شده است، امری که بدون آن گسترش روابط دوجانبه غیردولتی میان این دو کشور را غیرممکن می‌سازد.
متن کامل این گزارش را می‌توانید از لینک زیر دریافت نمایید