درآمدی بر ساماندهی نظام نوآوری حوزه حجاب و عفاف

با توجه به تاکیدات صورت گرفته از جانب مقام معظم رهبری در خصوص موضوع حجاب و عفاف در یادداشت حاضر، به تبیین ضرورت و ویژگیهای نظام نوآوری به عنوان چارچوب به نسبت کامل و مطرح در تحلیل و سیاستگذاریهای کلان مربوط به حوزه عفاف و حجاب، پرداخته می‌گردد.

ساماندهی نظام نوآوری به عنوان یک چارچوب تحلیلی در سیاستگذاری‌های کلان دانش و نوآوری در حوزه محصولات و صنایع فرهنگی با تاثیرات همه جانبه فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و بخصوص در راستای بحث شکل‌گیری و دستیابی به اقتصاد مقاومتی، اقتصاد دانش‌بنیان، اقتصاد فرهنگ بنیان و موازی‌سازی استراتژی توسعه فرهنگی و اقتصادی، ضرورت می یابد. به عنوان نمونه، بکارگیری دانش مربوط به دانش‌آموختگان رشته های مختلف هنر، علوم انسانی که برگرفته از فرهنگ غنی اسلامی و ایرانی می‌باشد، در کنار دانش سایر دانش آموختگان، در اقتصاد کشور یکی از اقدامات اساسی در این عرصه می باشد تا دانش و علم این گروه نیز تبدیل به ثروت گردد و در مسیر رفاهیات آحاد جامعه بکار گرفته شود و این موضوعات در یک ساختار پیوسته، بهم گره خورده و پیوند یابند و زمینه ساز حرکتی انقلابی و تحول‌آفرین باشند.

افزون بر این،  نظام نوآوری محصولات فرهنگی می تواند در فراهم نمودن بستر حضور کلیه بازیگران و نقش آفرینان و نهادهای مورد نیاز و انجام اقدامات انکوباتوری(پرورشی)،کاتالیزوری(تسریع‌گر) و انواع حمایتها و مشوقهای مالی، حقوقی و اعتباری و تامین زیرساختها و بسترها و شناسایی حلقه‌های مفقوده و تکمیل زنجیره ارزش موثر واقع شود.

البته، به عنوان نمونه، اگر تنها مشکل ناهماهنگی بین متولیان دانش و نوآوری در حوزه محصولات فرهنگی، حل شود با پتانسیل فعلی میتوان انتظار داشت چرخه تبدیل مفهوم حجاب و عفاف به محصولات فرهنگی تاثیرگذار بر مردم، تکمیل گردد و نوعی هم افزایی بین متولیان امر ایجاد شود. زیرا موازی‌کاری منفی در این امر نشان از عدم داشتن رویکرد سیستمی و هندسه یکپارچه است.

نظام نوآوری در محصولات فرهنگی به عنوان یک هندسه یکپارچه، مجموعه‌ای است از محصولات فرهنگی جدید، محصولات فرهنگی موجود برای مصارف جدید و عواملی که برای خلق، تولید و فروش آن محصولات فرهنگی با یکدیگر به صورت تجاری و غیرتجاری تعامل می‌کنند. این تعاملات از طریق فرآیندهای ارتباطی، تبادل، همکاری، رقابت و دستور  صورت گرفته، توسط نهادها شکل داده می‌شود. این نوآوری،  بر ادراکات هنری و حسی تاثیر می‌گذارد و می‌تواند معانی، معیارهای زیباشناسی یا محتوای تولید شده در حوزه فرهنگ را تغییر دهد. این نوآوری می‌تواند از بازترکیب دانش موجود، خلق معنا و نمادها و تصاویر پدید ‌آید. به بیان دیگر، ورودی نظام نوآوری در محصولات فرهنگی، دانشی است که از فهم عمیق عادات، هنجارها و فرهنگ مردم به دست می‌آید، البته دانش مربوط به بستر سخت افزاری ارایه محتوای فرهنگی نمی بایست در این امر مغفول ماند. به عبارتی دیگر، معانی در نمادها، تصاویر، طرح‌ها، مصنوعات، صداها و داستانها گنجانیده شده و اغلب به کمک فناوریهای سخت افزاری منتقل می‌شوند.

توسعه وگسترش و تبدیل مفهوم و معنای عمیق وگسترده حجاب و عفاف به محصولات فرهنگی که حامل این پیام ارزشمند هستند نیز از این امر مستثنی نمی‌باشد. لازمه این امر توجه به یک نگاه سیستماتیک و هماهنگی سیستمی است. هماهنگی بین شبکه بازیگران و کنش¬گران و همچنین بسترسازی و نهادسازی در قالب شبکه سازی و تکمیل نقاط انقطاع شبکه که مانع از شکست سیستمی می‌گردند که این امر می‌تواند منجر به تحول در این حوزه گردد، نگاهی که روابط متراکم شبکه‌ای را تبیین می‌کند و حلقه‌های مفقوده و ضعیف و نقاط اهرمی را شناسایی می‌نماید.

همانطور که در شکل زیر آورده شده است؛ در این نظام، هرآنچه که بین مفهوم حجاب و عفاف از یک طرف و محصولی که حاوی پیام حجاب و عفاف می باشد از سوی دیگر، وجود دارد، به عنوان یک عنصر تاثیر گذار بر نظام در نظر گرفته می‌شود، که از جمله می‌توان به سیاستگذاران، حوزویها، محققین و پژوهشگران فرهنگی، هنرمندان، کارآفرینان، صنعتگران، مهندسین، حمایتگران مالی و پولی، قوانین و مقررات، مراکز رشد و پیوندهای بین دانشگاه و پژوهشگاههای فرهنگی با صنعت، کریدورهای تجاری سازی محصول، شرکتهای دانش‌بنیان محصولات فرهنگی، وب‌گاه ها و وب‌سایتهای فعال در این حوزه، میزان اعتماد در زنجیره ارزش محصولات مرتبط با حجاب و عفاف و سایر افراد و نهادها، نام برد.

این مفهوم، می‌تواند در قالب محصولات فرهنگی چون فیلم، موسیقی، اسباب بازی، بازی رایانه¬ای، مد و لباس و سایر محصولات فرهنگی متبلور گردد و از عرصه نظر به عرصه عمل، درآید و بدین ترتیب فرایند نوآوری را بطور کامل طی نماید.

مطابق با این رویکرد، تلاشهای نوآوری با دیگر سیاستهای کلان کشور (از قبیل سیاستهای آموزشی، سیاستهای پولی و ...) مرتبط می‌شود و این نگاه سیستمی به فرایند سیاستگذاری سبب می‌شود با درک صحیح از نظام نوآوری بتوان نقاط ضعف و ناهماهنگی‌های موجود را شناسایی و رفع نمود؛ لذا در کشور باید با توجه به وضعیت تمام ابعاد و مولفه‌های نظام نوآوری به سیاستگذاری پرداخت و تنظیم نهادی باید با یک دیدگاه سیستمی به موضوع صورت گیرد.

این چارچوب انواع جدیدی از سیاستها، مانند سیاستهای هدایتگر؛ شبکه ساز و بهبود ظرفیت¬ها را ارائه می نماید. چنین سیاستهایی بر نقش فعالیتهای تحقیقاتی مشترک و همکاریهای فنی میان صاحبان صنایع با موسسات تحقیقاتی تاکید دارد.

نظام نوآوری، در حوزه حجاب به مثابه سایر نظام های نوآوری کمک می‌نماید تا تحقیقات پراکنده و سرگردانی که در این حوزه انجام می¬پذیرند هدفمندشده و متناسب با نیازهای واقعی کشور و جامعه انجام شده و با مکانسیم‌هایی مانند شبکه‌سازی، بصورت منسجمی منتشر گردیده و تبدیل به محصول شده و در قالب  محصولات فرهنگی وارد بازار شوند و یا ایده هنرمندان در خصوص مباحث حجاب و عفاف در قالب محصولات فرهنگی مختلفی به بازار عرضه گردد.

بطور کلی، نوآوری به عنوان مجرای تنفسی در نظام تولید محصولات حاوی پیام حجاب و عفاف محسوب می‌گردد که چنانچه این راه باز شود، توسعه نظام محصولات حجاب و عفاف را به دنبال خواهد داشت، به این تعبیر که اگر ایده یک هنرمند یا دانش یک محقق در حوزه حجاب و عفاف بتواند از لایه‌های بروکراتیک به سلامت عبور کند و تبدیل به محصول گردد و مورد استفاده واقع شود، می‌تواند خود منجر به گسترش محصولات فرهنگی گردد.  نظام نوآوری در حوزه حجاب و عفاف بر افزایش تعامل و اعتماد میان بازیگران اصلی فرایند نوآوری بسیار اثرگذار است تا مفهوم و معنای حجاب در قالب طرح تحقیقاتی و یا ایده یک هنرمند، تبدیل به محصول گردیده و به دست مشتری برسد.

لذا، براساس چارچوب نظام نوآوری به عنوان مدل پیشرفته توسعه، که شابلونی جامع در جهت شناسایی موانع شکست سیستمی و تبیین روابط متراکم فعالیتهای شبکه‌ای ارائه می‌نماید، مجموعه سیاستهای سیستمی و اقدامات پیوندی راهبردی زیر به عنوان نمونه پیشنهاد می‌گردد:

شبکه‌سازی و تاسیس شبکه ملی تحقیقات در حوزه عفاف و حجاب به منظور جهت‌مندی تحقیقات سرگردان در این حوزه و تبدیل نمودن تحقیقات به محصولات فرهنگی؛ تقویت فعالیتهای تحقیقاتی مشترک و همکاریهای فنی میان صاحبان صنایع با موسسات تحقیقاتی مرتبط با موضوع؛ راه اندازی مراکز کارآفرینی در حوزه حجاب و عفاف، راه اندازی مراکز رشد و پارک فناوری متشکل از هنرمندان، جامعه شناسان، روانشناسان، مهندسین و صنعتگران در حوزه حجاب و عفاف؛ توسعه پژوهشگاههای حجاب وعفاف؛ برندسازی و تجاری سازی در حوزه عفاف وحجاب، طراحی سیاستهای تقویت کننده نظام‌های انگیزشی و حمایتی مالی و مالیاتی برای فعالیت‌های تحقیق و توسعه در حوزه حجاب و عفاف، تحریک بازار و سمت تقاضا ازطریق گفتمان‌سازی در راستای بکارگیری تولیدات داخلی در حوزه حجاب و عفاف؛ حمایت و مشوق مالی و اعتباری به ایده پردازان در حوزه محصولات فرهنگی حامل پیام حجاب و غفاف؛ حمایت و مشوق مالی و اعتباری به سرمایه گذاران در حوزه تولید محصولات فرهنگی حامل پیام حجاب و عفاف؛ اقدامات انکوباتوری و کاتالیزوری در راستای تبدیل ایده به محصول و فروش در بازار در حوزه محصولات فرهنگی حامل پیام حجاب و عفاف؛ ترویج و تبلیغ محصولات فرهنگی ایرانی از طریق رسانه ها و مراسم ملی و مذهبی محلی و... ؛ بکارگیری سمن‌ها، بسیج و.. در طراحی و تولید محصولات فرهنگی در حوزه حجاب و عفاف؛ راه اندازی نهادهای واسط بین دانشگاه و پژوهشگاههای فرهنگی و صنعت در حوزه حجاب و عفاف؛ بازارسازی و تحریک تقاضا و ایجاد نیاز؛ تشکیل کانونهای تفکر در حوزه حجاب و عفاف؛ ترویج مجلات و کتابهای مربوط به تحقیقات و تولیدات  در حوزه حجاب و عفاف؛ پوشش ضعف زیرساختهای پشتیبانی کننده در حوزه محصولات فرهنگی مرتبط با حجاب و عفاف؛ ایجاد فرصتهای کارآفرینی در حوزه حجاب و عفاف؛ شناسایی و رفع موانع بخشی و فرهنگی برای جلب سرمایه در حوزه حجاب و عفاف؛ راه اندازی مرکز ملی طراحی و نوآوری در حوزه حجاب و عفاف؛ توسعه زیرساخت صنعتی تولید محصولات فرهنگی در حوزه حجاب و عفاف؛ راه اندازی بانک¬های اقتصادی در حوزه حجاب و عفاف؛ توسعه تجارت بین المللی محتوا و طرح در حوزه حجاب و عفاف؛ تقویت و توسعه نظام‌مند همکاری دانشگاههای کشور با دانشگاههای بزرگ و معتبر جهانی، به‌ویژه با دانشگاههای جهان اسلام و با انجام پژوهشهای مشترک حوزه و دانشگاه در حوزه حجاب و عفاف؛ اصلاح سیاستهای واردات در حوزه حجاب و عفاف جهت کنترل سمت  تقاضا؛ راه اندازی کریدورهای تجاری سازی در حوزه محصولات فرهنگی حامل مفهوم حجاب و عفاف؛ تقویت و انسجام بخشی به نظام اطلاعات علمی و فناوری کشور با مأموریت استانداردسازی و اصلاح فرآیندهای تولید، ثبت، داوری و سنجش و ایجاد بانک‌های اطلاعاتی یکپارچه برای رساله‌ها، پایان‌نامه‌ها، طرح‌های پژوهشی و فناوری، مقالات، مجلات و کتب علمی و اختراعات و اکتشافات پژوهشگران در حوزه حجاب و عفاف؛ حمایت از تاسیس و فعالیت مراکز نخبه‌پرور در حوزه حجاب و عفاف؛ طراحی و اجرای مناظرات علمی در رسانه‌های عمومی با موضوعات تخصصی در حوزه حجاب و عفاف و حمایت از کرسی‌های آزاد ‌اندیشی و نظریه‌پردازی و نقد و مناظره؛ تسریع  ساماندهی یارانه اعمال مشوق مالی کارآفرینی فرهنگی در حوزه حجاب و عفاف؛ ایجاد بسترمناسب سیاسی وقانونی برای تشویق فناوران در حوزه حجاب و عفاف؛ تشکیل اتاقهای فکر توسعه محتوای فرهنگی مبتنی بر باور و ارزش اسلامی-ایرانی در حوزه حجاب و عفاف؛ ایجاد فضای رقابتی کسب وکار در حوزه حجاب و عفاف؛ سامان‌بخشی به مراکز تولید و بهره‌برداری تحقیقات مرتبط با حجاب و عفاف؛ هدایت و حمایت های مادی و معنوی برای شکل گیری و توسعه صنایع رقابت پذیر فرهنگی حوزه حجاب و عفاف با تاکید بر نقش بخش خصوصی؛ ایجاد ساز و کارهای حمایت از مالکیت معنوی نوآوری ها و اختراعات فناوری(نرم و سخت) فرهنگی  در حوزه حجاب و عفاف؛ رفع موانع قانونی بخش غیردولتی در حوزه حجاب و عفاف؛ ایجاد و توسعه شبکه های ارتباطی بین پژوهشگاههای فرهنگی با پارکهای علمی و فناوری در حوزه حجاب و عفاف؛ ایجاد مرکز جذب سرمایه و تأمین منابع مالی مورد نیاز توسعه صنایع فرهنگی در حوزه حجاب و عفاف؛ حمایت از شکل‌گیری انجمن‌ها، تشکل‌های فعال در حوزه حجاب و عفاف، ساماندهی وب‌سایتها و وب‌سایتهای فعال در این حوزه و ایجاد اعتماد و  شبکه سازی آنها؛ حمایت از شکل‏گیرى بازارهاىرقابتى و ایجاد ساختارهاى مناسب براى ایفاى وظایف حاکمیتى (سیاستگذارى، هدایت و نظارت)؛ تدوین دیپلماسی فعال علم و فناوری فرهنگی در حوزه حجاب و عفاف؛ سامان‌یابی شبکه توزیع محصولات حوزه حجاب و عفاف، طراحی شبکه تبلیغ محصولات حوزه حجاب و عفاف و سایر موارد.

با این توضیحات در یک جمع بندی کلی می‌توان ادعا نمود ساماندهی نظام نوآوری در حوزه حجاب و عفاف امری ضروری است؛ زیرا با کمک چارچوب مذکور، ذهنیت منسجم و فلسفی سیستم‌ساز و سیستم‌بین در میان سیاستگذاران وکارگزاران توسعه محصولات فرهنگی حامل پیام مقدس حجاب و عفاف، در راستای تدوین سیاستهای سیستمی، ایجاد می‌گردد.