«فلق»؛ ناشناخته‌ترین و مرگبارترین راکت آبی ایران

پیشتر نیز انواع مختلف راکت‌های توپخانه‌ای کارامدی خود را در جنگ‌های متعدد دیگری نیز اثبات نموده‌اند به طوری که در کشورهایی که امکان دستیابی به پیشرفته‌ترین سلاح‌های غربی را نیز دارند همچنان راکت‌های کوچک و بردکوتاه تا بلند در حال استفاده و حتی توسعه است. لازم به ذکر است در این گزارش منظور از راکت‌های برد بلند یا برد کوتاه، بیانی مقایسه‌ای با یکدیگر بوده در حالی که دوربردترین راکت‌ها در مقایسه با موشک‌های بالستیک همانند شهاب-۳، کوتاه‌برد محسوب می‌شوند.

این راکت‌ها در مقایسه با گلوله‌های توپ به دلایلی همچون یکپارچه بودن خرج پرتاب و محموله در یک بدنه، شلیک از پرتابگرهای چند لوله، امکان ایجاد حجم آتش با یک پرتابگر در فاصله زمانی کوتاه و وزن کمتر پرتابگر در مقایسه با توپ‌های کششی و خودکششی مزیت‌های ویژه خود را دارند. در این گزارش ضمن مروری بر راکت‌های مختلف ساخت ایران بیشتر به دو راکت کمتر شناخته شده فلق-۱ و ۲ نیز می‌پردازیم.

کوتاه‌بردترین راکت توپخانه‌ای ایران که از آن با نام‌های مختلف فجر-۱ و حاصب یاد می‌شود ۱۸ کیلوگرم جرم داشته و سرجنگی ۷٫۹ کیلوگرمی خود را به برد ۸٫۳ کیلومتر می‌رساند.بیشترین سرعت این راکت ۳۷۵ متر بر ثانیه بوده و با توجه به نداشتن بالک برای پایدار شدن تنها با بهره‌گیری از دوران با نرخ بسیار بالا حول محور طولی خود، پایدار می‌شود. بیشینه سرعت دورانی نمونه‌های خارجی مشابه این راکت ۲۲هزار دور بر دقیقه معادل حدود ۳۶۶ دور بر ثانیه است.

این راکت در نیروهای مسلح ایران از پرتابگرهای مختلفی شلیک می‌شود که پرکاربردترین آنها پرتابگر ۱۲ فروندی مستقر بر خودروهای راهکنشی و پرتابگر ۱۱ فروندی مستقر بر قایق‌های تندرو است.پس از کالیبر ۱۰۷ میلیمتر انواع راکت‎های ۱۲۲ میلیمتری آرش قرار دارند. در گذشته مشخصات راکت‌های آرش-۱ تا ۴ منتشر شده بود اما در آخرین اطلاعات منتشر شده این راکت‌ها در سه نوع معمولی، برد کاهش یافته و برد افزایش یافته معرفی شده‌اند که در این گزارش به همین اطلاعات استناد نموده‌ایم. به جز برد، در طول، وزن، سرعت و سرجنگی نیز بین این نمونه‌ها اختلاف وجود دارد که کاربرد آنها برای اهداف مختلف را توجیه می‌کند.

برد این راکت‌ها از ۱۲ کیلومتر برای آرش بردکوتاه تا ۴۰ کیلومتر برای آرش با برد افزایش یافته است. نمونه معمولی این خانواده نیز برد ۲۱ کیلومتر دارد که مشابه نمونه‌های خارجی راکت‌های ۱۲۲ میلیمتری است.بیشینه سرعت این راکت‌ها نیز به ترتیب برد آنها ۵۳۰، ۷۱۰ و ۱۱۰۰ متر بر ثانیه بوده و همگی آنها قابلیت شلیک از پرتابگرهای معمولی راکت‌های ۱۲۲ میلیمتری را دارند.

 پرکاربردترین پرتابگر این راکت‌ها یک سامانه ۴۰ لوله مستقر بر کامیون است. همچنین پرتابگر ۸ لوله مستقر بر خودروی تاکتیکی نیز دیگر پرتابگر شناخته شده این سلاح بوده که در اختیار نیروهای حزب الله لبنان در جنگ ۳۳ روزه (تابستان ۲۰۰۶) علیه رژیم صهیونیستی بسیار مفید واقع شده است. تعدادی از شناورهای تندور دریایی نیز به پرتابگرهای ۱۶ فروندی این راکت‌ها مجهز هستند.

نمونه‌های خارجی مشابه نمونه پایه راکت آرش که برد ۲۱ کیلومتر دارد در صورت شلیک با زاویه ۵۰ درجه به ارتفاع پروازی ۷۵۰۰ متر می‌رسند که در این زمان سرعت آن در حدود ۲۰۰ متر بر ثانیه است.احتمالاً این مشخصات پروازی سبب شده تا از این راکت در قالب پرتابگر ۸ فروندی رعد با مأموریت ضد بالگرد در کنار مأموریت عادی استفاده شود. این راکت‌ها از قیمت تمام شده بسیار پائینی برخوردار بوده و امکان تجهیز به فیوزهایی غیر از فیوز استاندارد ضربه‌ای را نیز دارند.

خانواده راکت‌های فجر علاوه بر فجر-۱ با کالیبر ۱۰۷ میلیمتر که معرفی گردید شامل چند عضو دیگر نیز است. فجر-۲، فجر-۳، فجر-۵ و فجر-۵ دو مرحله‌ای سایر راکت‌های توپخانه‌ای ایرانی از خانواده فجر هستند. این راکت‌ها بزرگتر، دوربردتر و مخرب‌تر از راکت‌های فجر-۱ و آرش بوده و از پرتابگرهای ۱۲تایی برای فجر-۲ و ۳، ۴ تایی برای فجر-۵ و تک فروندی برای فجر-۵ دو مرحله‌ای شلیک می‌شوند.

راکت فجر-۳ یک پرتابه تک مرحله با کالیبر ۲۴۰ میلیمتر، طول ۵٫۲ متر و جرم ۴۰۷ کیلوگرم بوده و به برد ۴۳ کیلومتر می‌رسد. سرجنگی ۸۵ کیلوگرمی این سلاح قدرت تخریبی خوبی برای انهدام اهدافی چون مراکز فرماندهی و پشتیبانی، مراکز تجمع، پادگان‌ها، فرودگاه‌های نزدیک خطوط رزمی و سایر اهداف دارد.

این راکت‌ها در دمای ۴۰- تا ۵۰+ کار می‌کنند و به حداکثر سرعت ۹۳۰ متر بر ثانیه می‌رسند. عمر انبارداری این راکت ۱۵ سال است.خودروی حامل پرتابگر ۱۲تایی این راکت یک کامیون ۱۵تنی بوده و تا ۵۷+ درجه به بالا و حدود ۹۰ درجه به طرفین قابلیت حرکت دادن پرتابگر را دارد. به گزارش مشرق، این پرتابگرها با تحرک بالا برای اجرای حجم آتش بالا و نسبتاً دقیق روی مواضع دشمن نقش مفیدی ایفا می‌کنند.

تجهیز یگان‌های توپخانه‌ای به این راکت‌اندازها امکان پوشش منطقه‌ای نسبتاً وسیع را در مدت کوتاهی بوجود آورده و با توجه به سرعت مناسب خودروی حامل قدرت تحرک یگان‌های عملیاتی را به میزان زیادی افزایش داده و در عین حال آسیب‌پذیری واحدها در برابر آتش متقابل دشمن را کاهش می‌دهند.

 فجر۵ نوع دوربردتر و مؤثرتری از خانواده فجر بوده که راکتی با کالیبر ۳۳۳ میلیمتر و جرم ۹۰۷ کیلوگرم با جرم ۱۷۵ برای سرجنگی است. این راکت ۶۴۸۵ میلیمتری در دمای ۴۰- تا+۵۰ کارکرده و به بیشترین برد ۷۵ کیلومتر می‌رسد. خودروی پرتابگر این راکت از همان نوع مربوط به راکت فجر-۳ است ولی با پرتابگر ۴ لوله‌ای است که تا ۵۷ درجه رو به بالا و ۴۵ درجه به طرفین است.

نوع دو مرحله‌ای از فجر۵ نیز ۹٫۴ متر طول داشته، به صورت تک فروندی شلیک شده و پس از شتاب گرفتن توسط پیشران مرحله اول، این بخش جدا شده و پیشران مرحله دوم روشن می‌شود. گفتنی است پیشران مرحله اول این راکت قطر بیشتری نسبت به مرحله اصلی داشته و سرعت آن را تا حد زیادی افزایش می‌دهد به طوری که این موشک در زمان ۳۵ تا ۴۵ ثانیه به بیشینه برد خود می‌رسد. این راکت به برد نهایی ۱۸۰ تا ۱۹۰ کیلومتر رسیده و ارتفاع اوج آن۵۸ است.

خودروهای حامل راکت‌های فجر-۳ و فجر-۵ مجهز به آنتن‌های مخابراتی نیز هستند که برای ایجاد شبکه‌ای از پرتابگرها و تشکیل یک آتشبار هماهنگ به کار گرفته می‌شود. با این راهکنش، تأثیر عملیاتی این سلاح‌ها بسیار بالاتر رفته و علاوه بر ایجاد یک حجم آتش گسترده و مخرب، ضریب اطمینان از تخریب کلی اهداف نیز بیشتر می‌گردد.همچنین برای توزیع بهتر حجم آتش بر بخش‌های مختلف یک منطقه و اجرای یک هدفگیری سریع و هماهنگ با دریافت داده‌ها از مجموعه فرماندهی نیز اتصال داده‌ای این پرتابگرها بسیار راهگشا است.

یکی از آخرین تغییرات مربوط به راکت ۵، تجهیز آن به سامانه هدایت است که از محصول این پروژه با نام موشک فجر-۵ یاد می‌شود. این سلاح در نمایشگاه اخیر دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه به نمایش در آمد.هر چند مشخصاتی از آن اعلام نشده اما قطعاً افزودن یک سامانه هدایت به راکت سبب افزایش چشمگیر دقت آن در اصابت به هدف می‌شود. البته موشک فجر-۵ مذکور فاقد بالک‌های پایدارسازهای مدور در انتهای بدنه بوده و ۴ بالک کنترلی نزدیک به دماغه آن مشاهده می‌شود.با توجه به ابعاد این بالک‌ها و عدم امکان تشخیص ساز و کار باز شدن آنها به نظر می‌رسد این بالک‌ها ثابت بوده و بنا بر این امکان شلیک این موشک از پرتابگر فعلی تا حدودی قابل توجه خواهد بود.

 یکی دیگر از سامانه‌های راکتی موجود در نیروهای مسلح که با تغییرات جدیدی در سال گذشته نمایش داده شد، سامانه راکت‎انداز فلق مستقر بر روی خودروی تاکتیکی است. «فلق» در اصل به معنی شکافتن چیزی و جدا کردن بعضی از بعضی دیگر است. هر چند خود راکت‎های فلق سلاح‌های با سابقه‌ای بوده و چندان جدید محسوب نمی‎شوند اما سامانه راکت‎انداز جدید فلق به بهبود کارایی عملیاتی آنها کمک می‎کند.

راکت‎های فلق پیکربندی مشابه راکت کوتاه‎برد ۱۰۷ میلیمتری دارند که شامل یک بدنه استوانه‎ای و بدون بالک است. راکت‎های دوربردتر مانند آرش و فجر-۳ و ۵ برای پایدارسازی علاوه بر دوران بدنه از بالک‎های باز شونده در انتهای بدنه نیز بهره می‎برند اما در راکت‎های فجر-۱ و فلق-۱ و۲ با توجه به برد کم، تنها از دوران بدنه برای پایدارسازی پرتابه در پرواز استفاده می‎شود.

همانطور که در جدول مشاهده می‎شود، راکت‎های فلق در دو کالیبر ۲۴۰ و ۳۳۳ میلیمتر ساخته شده‎اند که مشابه کالیبر دو راکت فجر-۳ و ۵ است. از نظر طول بدنه، برد و سرعت دو نمونه فلق بین نمونه‎های کوتاه‎برد دیگر یعنی فجر-۱ و آرش بردکوتاه قرار می‎گیرند اما میزان محموله انفجاری فلق-۱ بیشتر از کل وزن آرش بردکوتاه است.دو نمونه راکت فلق که به بردهای ۱۰ و ۱۰٫۸ کیلومتر می‎رسند ۵۰ سانتیمتر اختلاف طول دارند که با در نظر گرفتن تغییر قطر آنها اختلاف حجم داخلی پدید آمده، صرف حمل محموله جنگی و پیشران بزرگتر در فلق-۲ شده است.

هر دو نمونه راکت‎های فلق دارای سرعت مافوق صوت هستند اما بیشترین سرعت فلق-۲ با وجود پیشران بزرگ‎تر به دلیل جرم و ابعاد بیشتر در حدود ۸۵% سرعت بیشینه فلق-۱ است. پیشران سوخت جامد دوپایه این راکت‎ها به طور متوسط به ترتیب ۱٫۳ و ۱٫۸۵ ثانیه کار می‎کنند و بیشترین ارتفاع پرواز قابل دستیابی آنها در زوایای شلیک خاص ۳۵۰۰ و ۳۲۰۰ متر است.

به طور کلی راکت‎های توپخانه‎ای پرکاربرد ایرانی از برد ۸٫۳ تا ۷۵ کیلومتر را پوشش می‎دهند و نمونه دو مرحله‎ای فجر-۵ به برد ۱۸۰ کیلومتر می‎رسد.این راکت‎ها در رده‎های برد حدود ۲۰ تا ۴۰ کیلومتر دارای دو نمونه سرجنگی سبک و سنگین هستند و در رده برد ۱۰ کیلومتر با در نظر گرفتن راکت‎های فلق-۱و۲ خلأ قدرت تخریب بالا پر می‎شود. برای مثال، راکت فلق-۲ قدرت تخریبی بین فجر-۳ و ۵ را در برد کوتاه در اختیار فرماندهان قرار می‎دهند.

سرجنگی ۵۰ کیلوگرمی فلق-۱ و ۱۱۷ کیلوگرمی فلق-۲ می‎توانند به ترتیب شعاع تخریب دستکم ۱۰۰ متر و ۲۰۰ متر را برای این دو نمونه راکت ایجاد کنند و در نتیجه برای انهدام محل استقرار دشمن در خطوط مقدم، این راکت‎ها کارایی بالایی دارند. همچنین مانند سایر راکت‎های ایرانی امکان نصب فیوزهای مختلف روی این راکت‎ها وجود دارد.

با توجه به اینکه بخش مهمی از خطای راکت‎ها ناشی از پرتابگر آنها است، ایجاد پرتابگر جدید برای راکت‎های فلق روی خودروی تاکتیکی ممکن است به دلیل کاهش خطاهای ناشی از عملکرد پرتابگر هم باشد ضمن اینکه خودروی تاکتیکی حامل پرتابگرهای فلق-۱ و ۲ قبلاً برای استقرار تسلیحات دیگری مانند توپ‎های ۲۳ میلیمتری پدافند هوایی نیز مورد استفاده قرار گرفته بود و از قابلیت‎های حرکتی بالایی در زمین‎های ناهموار و مناطق عملیاتی برخوردار است.

پرتابگرهای قبلی این راکت‎ها قابلیت چرخش در دو زاویه برای اجرای هدفگیری را داشتند اما از محدوده‎های حرکتی پرتابگر جدید روی خودروی تاکتیکی اطلاعی در دست نیست.علاوه بر تحرک مناسبی که پرتابگر جدید برای راکت‎های فلق ایجاد کرده بر خلاف قبل که تنها ۳ فروند از یک نوع راکت روی یک وسیله نقلیه نصب می‎شد در پرتابگر جدید، دو فروند از هر دو نوع راکت فلق به کار گرفته شده است. این امر می‎تواند به افزایش انعطاف‎پذیری عملیاتی متناسب با شرایط نبرد کمک نماید زیرا به تناسب ارزش هدف می‎توان هر یک از دو نوع راکت را به کار گرفت.

به علاوه با استفاده از خودروی راهکنشی (تاکتیکی) امکان انتقال هوایی پرتابگر توسط هواپیماهای ترابری و بالگرد سنگین بیشتر شده و نیز امکان استقرار پرتابگر در نزدیک‎ترین نقاط به خطوط دشمن و حتی تا حد توان، نفوذ به داخل محدوده آن برای پوشش دادن مناطق مد نظر نیز بالاتر است. به علاوه تحرک بالای پرتابگر به حفاظت از آن در برابر واکنش متقابل دشمن نیز کمک می‎نماید.

راکت‎های فلق با توجه به قدرت تخریب بسیار بالای خود -در مقایسه با فجر-۱ و آرش کوتاه‎برد- از گذشته در کاربردهای دریایی نیز مورد توجه بوده‎اند. پرتابگر ۸ فروندی راکت‎های فلق-۱ نمونه‎ای از سامانه پرتاب دریایی این راکت است. اما به نظر می‎رسد دیگر کاربرد دریایی این راکت‎های قدرتمند در شناور بی‎سرنشین «یا مهدی» باشد.

همانطور که در تصویر بالا دیده می‎شود پرتابگرهای سه فروندی این قایق تندرو با راکت‎های فلق-۱ یا ۲ قابل تطبیق است. با توجه به استحکام شناورهای دریایی بزرگ و ناوهای دشمن، این راکت‎ها با قدرت تخریب بالای خود می‎توانند تأثیر بالاتری نسبت به راکت‎های فجر-۱ داشته باشند زیرا میزان سرجنگی فلق-۱ حدوداً ۶٫۳۳ برابر و سرجنگی فلق-۲ تقریباً ۱۴٫۸ برابر فجر-۱ است.

 به دلیل ابعاد و وزن بالا، راکت‌های فلق به تعداد محدود روی این شناور نصب می‎شوند و تنها در اسکله قابل بارگذاری در پرتابگر هستند. همچنین وجود تعداد ۳ راکت روی شناور یا مهدی در مقایسه با پرتابگرهای معمول ۱۱ فروندی فجر-۱ ایجاب می‌کند تا برای افزایش احتمال اصابت، قایق تا حد امکان به شناور دشمن نزدیک شود که احتمالاً به دلیل مخاطرات این روش، شناور یا مهدی به صورت بدون سرنشین و کنترل از راه دور مورد استفاده قرار می‌گیرد.

خانواده گسترده راکت‎های سطح به سطح ایرانی در گونه‎های مختلف با برد، قدرت تخریب و پرتابگرهای متنوع به طور مؤثری برای ایجاد حجم آتش بالا در اختیار یگان‎های عملیاتی قرار دارند و جنگ‎های گذشته از سال‎های دفاع مقدس تا مقابله با گروهگ پژاک توسط نیروی زمینی سپاه و ایستادگی در برابر تجاوزهای رژیم صهیونیستی در لبنان و غزه و درگیری‌های پس از آن در منطقه گویای تأثیر این راکت‌ها در صورت به کار رفتن در طرح نبرد مناسب است.

مشرق