عدم برخورداری بافت فرسوده از ملاحظات پدافند غیرعامل

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی پایداری ملی به نقل از اعتماد، صحبت‌های اخیر شهردار تهران حاکی از این است که ۷ درصد شهر تهران بافت فرسوده است و ۱۷ درصد مردم در این مکان پرخطر زندگی می‌کنند. رویکرد شهرداری در نوسازی بافت فرسوده، اعطای تراکم تشویقی است که به نظر کارشناسان طرح تراکم تشویقی ایرادات مختلفی از جمله کاهش تاب‌آوری و عدم برخورداری از پدافند غیرعامل را دارد.

کارشناسان معتقدند که تراکم جمعیتی، تاب‌آوری شهر را پایین می‌آورد. از سوی دیگر تراکم شهر تهران خود مساله‌ای بحرانی است، زیرا طبق آمار‌های رسمی تهران به عنوان چهارمین شهر متراکم دنیا شناخته شده است. کارشناسان معتقدند که با اعطای تراکم تشویقی، بحران تراکم بیشتر نیز خواهد شد. تراکم جمعیت باعث می‌شود در زمان وقوع بحران‌هایی از جمله زلزله و جنگ نیز شرایط از کنترل خارج شود و آسیب زیادی به وجود بیاید. یافته‌ها نیز نشان می‌دهد در شرایط بحرانی، نه تنها در ایران، بلکه کشور‌هایی که از تراکم جمعیت برخوردارند، سطح آسیب‌پذیری افزایش می‌یابد. تراکم جمعیتی شهر‌ها باعث می‌شود که معضلات اقتصادی، اجتماعی و دیگر مشکلات تشدید شود.

برای توسعه شهری پایدار باید به پدافند غیرعامل در بافت شهری نیز توجه داشت، اما در مقابل بافت فرسوده مساله امنیت و در خطر نبودن از حوادث، تقریبا محال است. کارشناسان مسکن توسعه افقی شهر و بهره‌گیری از زمین برای ساخت مسکن به جای احیا و نوسازی بافت فرسوده را بهترین راه برای حل معضل بافت‌های فرسوده و خطرات آن می‌دانند.

عدم برخورداری بافت فرسوده از پدافند غیرعامل

به نظر کارشناسان برنامه‌ریزی کاربری زمین شهری به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان توسعه شهری پایدار و امن، توجه ویژه‌ای را در دنیای امروز می‌طلبد. یکی از ابعاد کلیدی این برنامه‌ریزی، رویکرد دفاعی و امنیتی در برابر تهدیدات احتمالی است که می‌تواند شامل جنگ، بلایای طبیعی مثل زلزله یا تهدیدات انسانی باشد. در این راستا، اصول پدافند غیرعامل، به عنوان روشی برای کاهش آسیب‌پذیری شهر‌ها در برابر این تهدیدات می‌تواند نقش اساسی ایفا کند.

به نظر صاحب‌نظران حوزه مسکن، بافت شهر تهران باید به‌گونه‌ای باشد که به کاهش آسیب‌پذیری و ارتقای تاب‌آوری کمک کند. طراحی شهری و فضا‌های آن باید به گونه‌ای باشد که علاوه بر تامین نیاز‌های روزانه، در برابر تهدیدات احتمالی نیز مقاومت کافی داشته باشد. ایجاد فضا‌های مناسب در مناطق پرخطر، توسعه زیرساخت‌های شهری و توجه به طراحی مقاوم ساختمان‌ها از جمله اقداماتی است که می‌تواند امنیت و پایداری شهر‌ها را در شرایط مختلف تضمین کند.

برنامه‌ریزی کاربری زمین شهری با رویکرد پدافند غیرعامل می‌تواند به عنوان یکی از اصول اساسی برای رسیدن به توسعه پایدار شهری در نظر گرفته شود. با نگاهی به مناطق بافت فرسوده می‌توان فهمید که در این بافت شهری، در مواقع بروز خطر‌های متعدد مانند زلزله و جنگ زیرساخت‌های نامناسب شهری و فنی مانع از کمک‌رسانی خواهد شد.

تراکم زیاد شهر تهران و سکونت ۳۷ درصد از مردم در بافت فرسوده

بر اساس آمار رسمی استانداری تهران تراکم جمعیت در تهران از بسیاری از شهر‌های بزرگ جهان نیز بیشتر است. میانگین تراکمی جمعیت در تهران ۹۵۷ نفر در هر کیلومتر است، اما میزان این تراکم در کشور ۴۹ نفر در هر کیلومتر است، یعنی تهران ۱۹ برابر کشور تراکم جمعیتی دارد. ابوالفضل نوروزی، مدیرکل دفتر اقتصاد مسکن وزارت راه و شهرسازی بیان کرده که طبق آمار رسمی تراکم نفر در هکتار در شیکاگو ۱۵، لس‌آنجلس ۲۶، نیویورک ۲۲، شانگ‌های ۱۰۰، پکن ۷۰، سائوپائولو ۹۶ و سان‌فرانسیسکو ۳۱ است. در حالی که این عدد در تهران ۱۵۰ نفر است که نشان‌دهنده تراکم، بحران شهرسازی و مدیریت شهری در تهران است.

در صورتی که بررسی شهر‌های با امنیت بالا در پدافند غیرعامل نشان می‌دهد تراکم و توسعه عمودی شهر ارتباط مستقیم با کاهش تاب‌آوری شهری دارد. طبق گزارش امن‌ترین شهر‌های جهان ملبورن، کپنهاگ، سئول، تورنتو، سیدنی، آمستردام، اوساکا، سنگاپور و توکیو به عنوان شهر‌هایی با تاب‌آوری مناسب اعلام شده‌اند. هر چند بعضی از این کشور‌ها مانند سنگاپور از تراکم جمعیتی برخوردار است، اما با تدبیر راه‌حل‌هایی برای جلوگیری از معضلات تراکم جمعیتی، امنیت و پدافند غیرعامل خود را نیز تامین کرده‌اند.

جعفر بندی‌شربیانی، رییس کمیسیون‌های معماری و شهرسازی استان تهران نیز اعلام کرده است که تهران تراکم ۲۰ برابری نسبت به کل کشور دارد و یکی از معضلات اصلی در این قضیه، بافت فرسوده است. بنا بر محاسبات مرکز آمار ایران روند تراکم جمعیت در تهران و کشور در سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۵ صعودی بوده است. کارشناسان عقیده دارند که راه‌حل این بحران، توسعه شهری است.

تراکم جمعیتی در بافت‌های فرسوده، آسیب‌های فراوانی در هنگام زلزله و دیگر حوادث ایجاد می‌کند و این موضوع در بافت‌های فرسوده شهری نیز تشدید می‌شود. با توسعه شهری و بهره‌گیری از روش‌های مختلف مانند عرضه زمین، دیگر بافت‌های فرسوده نیز متراکم نخواهند ماند و مشکل تراکم حل خواهد شد.

طبق آمار نیز تراکم جمعیت شهر تهران به صورت نامتوازن در مناطق مختلف توزیع شده است. از طرفی طبق آمار حدود ۳۷ درصد از جمعیت تهران در بافت‌های فرسوده سکونت دارند. بر اساس گزارش رسمی، شهر تهران رتبه یک را در بافت‌های فرسوده به عهده دارد. توجه به این آمار نشان می‌دهد که باید اقدامات موثری برای بهبود بافت شهری و کنترل تراکم در مناطق بافت فرسوده صورت بگیرد تا از بروز بحران‌های جدی‌تر در هنگام حوادث جلوگیری شود.

عرضه زمین به مردم بهترین راه برای مقابله با آسیب‌های بافت فرسوده

توجه به پدافند غیرعامل در بافت فرسوده شهری و جلوگیری از افزایش تراکم در این مناطق از مواردی بیان می‌شوند که کارشناسان برای عدم نوسازی بافت فرسوده و اعطای زمین به مردم بیان می‌کنند. برخی از آن‌ها معتقدند باید به جای نوسازی در مناطق بافت فرسوده و افزایش تراکم در این بافت، با عرضه زمین به مردم، از تراکم و هم از افزایش قیمت مسکن جلوگیری کرد تا خود مردم به ساخت مسکن بپردازند.

احمد خلیلی، مدیر مطالعات شهرسازی و معماری مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران بیان کرده است که «یک‌سوم محلات تهران فرسوده‌اند. مهم‌ترین نقش شهرداری در این محلات نوسازی و بهسازی است. اما در کنار نوسازی بافت فرسوده باید اجازه دهیم محدوده‌هایی نیز به شهر اضافه شود، زیرا در بافت فرسوده مشکل مالکیت و افزایش تراکم نیز داریم.»

فرهاد بیضایی، کارشناس حوزه مسکن نیز بیان کرده است: «اولویت سیاستگذاری بافت‌های فرسوده باید اصلاح زیرساخت‌های شهری و کاهش تراکم در بافت‌های ناکارآمد شهری از طریق تهاتر واحد‌های بافت‌های فرسوده با زمین باشد.»

بنا بر نظر کارشناسان نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده اگر چه شاید به مشکل مسکن کمک کند، اما عدم برخورداری بافت فرسوده از زیرساخت‌های مناسب و افزایش تراکم جمعیت در این بافت‌ها و دیگر معضلات اجتماعی و حقوقی برای ساکنان این بافت‌ها باعث می‌شود که همچنان مساله مسکن در کشور به عنوان یک معضل باقی بماند. صاحب‌نظران معتقدند با واگذاری زمین و توسعه افقی شهرها، دیگر با چنین مسائلی مواجه نخواهیم بود.