چرا برخی کشور‌های منطقه از توافق نهایی هسته‌ای واهمه دارند؟

توافقنامه هسته‌ای ایران و ۱+۵ با واکنش منفی و مثبت کشورهای منطقه و جهان روبرو شده است. ایران کشوری بسیار تاثیرگذار در منطقه و در سطح جهان است. آمریکا نیز با توجه به اهدافی که در خاورمیانه دارد نمی‌تواند ایران را نادیده بگیرد. البته منفعت آمریکا به عنوان یک قدرت هژمونیک می‌طلبد که در میان قدرت های منطقه‌ای موازنه ایجاد کند و از این روست که آمریکا پس از بلندپروازی‌های عربستان سعودی روابط خود را با این کشور کاهش داد و نسبت به برخی عملکردهای سران ‍رژیم آل سعود موضع گیری کرد.

به هر جهت عربستان سعودی که خود را در کورس رقابت با ایران می‌بیند به شدت نسبت به توافق هسته‌ای ایران گلایه‌ مند است و سعی دارد با حربه‌های مختلف از ایجاد یک توافق نهایی در این زمینه جلوگیری کند. همین موضوع مبنای گزارش تحلیلی پایگاه گلوبال ریسرچ را تشکیل داده است. «مهدی داریوش نظام الرعایا»، کارشناس حوزه خاورمیانه در این زمینه به بررسی علت واهمه اسرائیل و عربستان سعودی در قبال توافقنامه هسته‌ای ایران پرداخته است.

 عربستان سعودی و اسرائیل موانع بهبود روابط ایران و آمریکا

کشورهای متحد آمریکا در منطقه، از نزدیکی ایران و آمریکا، واهمه دارند. آن‌ها فکر می‌کنند که مذاکرات آمریکا و ایران، امنیتشان را به خطر می‌افکند. متحدان آمریکا در خاورمیانه، نگران این هستند که آمریکا، در طول مذاکرات دوجانبه خود با ایران، آن‌ها را فروخته باشد. رسانه های تحت حمایت شاهزادگان عربستان سعودی، گیج و سردرگم هستند. آن‌ها مدام تأسف خود از اینکه آمریکا تصمیم گرفته مشکلات خود را با ایران از طریق مذاکرات رو در رو حل کند، اعلام می‌دارند.

رهبران اسرائیلی از سوی دیگر، مجدانه خواستار لغو توافق نامه هسته‌ای با ایران هستند. بنابراین، آمریکا و ایران، مجبورند دولت‌های منطقه را قانع کنند که توافق ایران و آمریکا، به ضرر آن‌ها نیست. واشنگتن بارها، اسرائیل و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس را درباره توافق با ایران مطمئن ساخته است. در طول این مدت، جان کری، چندین بار به سرزمین اشغالی فلسطین سفر کرده و اعلام کرده که هر گونه توافق با ایران، با مشورت تل‌آویو صورت خواهد گرفت و اتحاد استراتژیک آمریکا و اسرائیل ناگسستنی است.

از سوی دیگر، ایران هم سعی کرده است روابط خود را با شیخ نشین های حوزه خلیج فارس ارتقا بدهد. سفرهای وزیر خارجه ایران به کشورهای همسایه ایران، در همین چهارچوب ارزیابی می‌شود. ظریف آشکارا اعلام کرد، هدف اصلی سفرش، قانع کردن کشورهای حاشیه خلیج فارس درباره توافق نامه هسته‌ای ایران است. ظریف، اعلام کرده که خواهان همکاری با عربستان به عنوان یکی از بازیگران اصلی در منطقه است. ظریف می‌کوشد به عربستان اطمینان بخشد که روابط حسنه آمریکا و ایران، به نفع عربستان هم خواهد بود.

علی رغم تلاش‌های ایران برای بهبود روابط، عربستان نقش اصلی را در حمله به سفارت ایران در لبنان ایفا کرد. همچنین عربستان سلسله عملیات تروریستی دیگری علیه منافع ملی ایران در خاور میانه به جریان انداخته است. قبل از شروع سفر منطقه‌ای ظریف، حزب الله موضع نرم‌تری در قبال تشکیل دولت جدید و ورود اعضای ائتلاف ۱۴ مارس به کابینه، اتخاذ کرد. پس از این تحولات، سعد حریری-متحد عربستان در لبنان-اعلام کرد که به لبنان بازمی‌گردد و در صورت تشکیل کابینه، از اعضای حزب الله هم استفاده خواهد کرد.

میشل سلیمان-رییس جمهور لبنان- هم اعلام کرد که مانعی در برابر تشکیل دولت جدید در لبنان، وجود ندارد. عربستان و اسرائیل، تلاش‌های شیطنت آمیزی را برای تخریب روند مذاکرات هسته‌ای ایران آغاز کرده‌اند. در همین راستا، شبکه ۲ تلویزیون دولتی اسرائیل خبر از جلسه محرمانه مقامات اسرائیلی با برخی از رژیم‌های عربی منطقه داد. یکی از مقامات بلند مرتبه کشورهای عربی منطقه، برای هماهنگی برنامه‌ها، به اسرائیل سفر کرده است. به گزارش اورشلیم پست، سفیر اسرائیل در آمریکا اعلام کرده که اسرائیل و کشورهای عرب منطقه در برابر ایران و سوریه، با یکدیگر اتحادی را تشکیل داده‌اند. به گفته اورن، مواضع اسرائیل و این کشورها، نه تنها درباره ایران و سوریه، بلکه درباره تحولات فلسطین و مصر هم در تطابق کامل با یکدیگر قرار دارد.

عربستان می‌کوشد دیگر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس را قانع کند تا اتحادی نظامی علیه ایران در منطقه شکل بگیرد. این ایده از سال ۲۰۱۱ و حتی قبل‌تر از آن، توسط عربستان مطرح شده بود. اما آب شدن یخ روابط آمریکا و ایران، باعث شده که آل سعود فعالانه در پی تحقق هرچه سریع‌تر این هدف حرکت کند.

سلطان قابوس با طرح عربستان مخالف است. عمان علاقه ندارد که حاکمیت خود را تحت کنترل آل سعود قرار دهد. علاوه بر این، این کشور مایل نیست درگیر نزاع‌های محور عربستان-اسرائیل، علیه ایران شود. عمان در سکوت راه خود را از عربستان جدا کرده است. امارات هنوز تصمیمی قاطع برای پیوستن به طرح عربستان نگرفته است. اما کویت، قطر و بحرین، اتحاد نظامی با عربستان را پذیرفته‌اند.

عربستان و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، خواستار حضور در مذاکرات ایران و گروه پنج به اضافه یک، به عنوان گروه ناظر شده‌اند. هدف اصلی این کشورها از حضور در مذاکرات با ایران، تحت فشار قرار دادن تهران است. آن‌ها می‌خواهند خواست‌های خود را بر تهران تحمیل کنند. ائتلاف ملی سوریه-مخالف دولت سوریه-نیز مخالفت خود را با توافق هسته‌ای اعلام کرده است. آن‌ها مخالف کاهش تحریم‌ها علیه تهران هستند.

 انگیزه های مخالفت

ایران، قبل از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹, متحد اصلی آمریکا در منطقه بود. آمریکا از نظر استراتژیک، ایران را مهم‌ترین و با ارزش‌ترین کشور در خاورمیانه می‌داند. روابط این دو کشور چنان حسنه بود که حتی زمانی، قرار بود تهران، عضو ناتو شود. رژیم سلطنتی ایران، مسئول حفاظت از منافع آمریکا در منطقه بود. همان گونه که عربستان برای بقای آل خلیفه در بحرین، به این کشور لشکر کشی نظامی کرد، رژیم ایران در دهه ۱۹۷۰ برای حفظ سلطنت مطلقه عمان در جریان شورش ظفار، مداخله نظامی کرد. ایران دومین کشور بزرگ مسلمان بود که اسرائیل را به رسمیت شناخت.

با قطع روابط ایران و آمریکا، رژیم‌های کم اهمیت منطقه، کوشیدند از این خلأ به نفع خود استفاده کنند. واشنگتن، ترکیه- اسرائیل و عربستان را به عنوان تکیه گاه نظامی خود در منطقه برگزید. عراق هم از حمایت‌های بی دریغ آمریکا در جریان حمله به ایران بهره‌مند شد. حمله ای که هدفش مهار نفوذ ایران در منطقه بود.

در این میان، عربستان و اسرائیل بیش از سایرین وحشت زده هستند. نتانیاهوی خشمگین، توافق هسته ای را اشتباهی تاریخی خواند. عربستان هم از سوی دیگر تهدیدهای خود را علیه ایران، گسترش داده است.

 مسئله هسته ای یا مناسبات سیاسی؟

تحریم‌های آمریکا گرچه به اقتصاد ایران لطمه زد، اما نمی‌توانست مدت زیادی دوام یابد. معلوم نیست که تحریم‌ها تا کی و چگونه می‌خواستند ادامه پیدا کنند. اما در نهایت، به بن بست می‌رسیدند. ایران با حضور دوباره‌اش در بازار نفت، می‌تواند کاهش تولید ناشی از مشکلات لیبی و عراق را جبران کند. هم چنین کشورهای اروپایی و ترکیه هم خواهان گشایش مجدد روابط اقتصادی خود با تهران هستند.

آنچه بیش از همه متحدان آمریکا در منطقه را ترساند، مذاکرات سه جانبه ایران، روسیه و امریکا، هنگام اعلام حمله نظامی آمریکا به سوریه بود. نتیجه بخش بودن این مذاکرات و رفع خطر حمله نظامی از سوریه، عربستان را به وحشت انداخت. عربستان احساس می‌کرد که از بازی خارج شده است. اسرائیل هم تحرکاتی در منطقه انجام داد تا مانع این توافق شود.

مانور نظامی اسرائیل، علامتی بود که نارضایتی اسرائیل را از فرایند گفتگوها نشان می‌داد. فرانسه هم تحرکات مخفی‌ای علیه مذاکرات ایران و آمریکا انجام داد. فرانس اولاند-رییس جمهور فرانسه- به اسرائیل و عربستان قول داد که با هرگونه کاهش تحریم‌ها علیه ایران مخالفت خواهد کرد. فرانسه نقش اش را به خوبی در شکست دور اول مذاکرات در ژنو ایفا کرد. اما آمریکا ایران را به قطع مذاکرات متهم کرد. اتهامی که با واکنش سخت محمد جواد ظریف روبرو شد.

چنان که مشاهده می‌شود مذاکرات هسته ای، مسئله ای بسیار پیچیده و همه جانبه است. پای منافع ملی کشورهای زیادی در میان است. شواهد نشان می‌دهد که این مذاکرات ربط چندانی به مسئله هسته ای ایران ندارد. بلکه مسئله اصلی در این مذاکرات، مناسبات و روابط بین‌الملل است. اما برای دیدن ثمربخش بودن مذاکرات ایران و آمریکا، باید حداقل یک سال صبر کرد.

فردا