۳۰ سال آینده جزو پیرترین کشورهای منطقه خواهیم بود

به گزارش پایداری ملی به نقل از خبرگزاری حوزه، دبیر ستاد راهبری جمعیت و خانواده حوزه‌های علمیه اعتقاد دارد: «تقریباً حدود ۳۰ سال آینده ایران جزو پیرترین کشورهای منطقه خواهد بود و این سرنوشت محتوم ما است و اینگونه نیست که بشود آن را کنترل کرد و قطعاً جزو پیرترین‌ها خواهیم شد.» با توجه به اهمیت موضوع جمعیت کشورمان و همچنین تصویب طرح حمایت از خانواده و جمعیت در مجلس شورای اسلامی، خبرنگار خبرگزاری حوزه با حجت الاسلام رسول ساکی دبیر ستاد راهبری جمعیت و خانواده حوزه‌های علمیه، گفت و گویی انجام داده است که متن آن به این شرح است:

در دهه ۶۰ میانگین نرخ باروری کل در ایران حدود ۶.۴ بود، به این معنا است که به ازای هر ۱۰ زن ۶۴ فرزند متولد می‌شد. این نرخ باروری حاکمیت را به این جمع‌بندی رساند که در سال ۹۰ نرخ باروری را به ۴ برساند.

این هدفی که در برنامه اول توسعه برای بیش از ۲۰ سال آینده ترسیم شده بود در چند سال اول محقق شد و در سال ۷۱ به این هدف رسیدیم. در این سال باید این موضوع متوقف می‌شد همان‌طور که مقام معظم رهبری فرمودند که از جایی به بعد باید متوقف می‌شد.

به جای توقف آن، در سال ۷۲ قانون تنظیم خانواده را مصوب کردیم و آن محرومیت‌ها را برای فرزند سوم به بالا قرار دادیم. عملاً سال ۹۰ که قرار بود به نرخ باروری را به ۴ برسیم از سطح جانشینی هم پایین‌تر آمدیم و جزو معدود برنامه‌هایی است که برنامه‌های توسعه به این شکل محقق شده است.

می‌گویند که در سطح جانشینی به ازای پدر و مادر حداقل باید تولد ۲ فرزند باشد. یک عددی هم برای مرگ و میر قرار می‌دهند که در دنیا متفاوت است و بسته به مرگ و میر هر کشوری و در بازه‌های زمانی مختلفی ممکن است متفاوت باشد. در بعضی از کشورهای آفریقایی تا ۳.۵ هم گفته‌اند. برخی اعتقاد دارند که در کشور ما ۲.۱ است و برخی دیگر اعتقاد دارند که سطح جانشینی در ایران ۲.۵ است.

امروز نرخ باروری در کشور ما تقریباً ۱.۷ و کمتر است. این نرخ به این معنا است که حتی سطح جانشینی را هم نتوانسته‌ایم نگه داریم. برخی مجموعه‌های بین‌المللی سه سناریو برای ایران ترسیم کرده‌اند و در یکی از این سناریوها گفته می‌شود در سال ۱۴۷۹ جمعیت ایران حدود ۳۱ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر خواهد بود.

تقریباً حدود ۳۰ سال آینده جزو پیرترین کشورهای منطقه خواهیم بود و این سرنوشت محتوم ما است و اینگونه نیست که بشود آن را کنترل کرد و قطعاً جزو پیرترین‌ها خواهیم شد.

دهه شصتی‌ها وارد ۴۰ سال شده‌اند و به مرور زمان سن آنها بالاتر هم می رود. در دنیا چنین وضعیتی را که ما اکنون در آن قرار داریم را پنجره جمعیتی می‌گویند و فرصت طلایی هم از آن یاد می‌کنند. فرصت طلایی به زمانی می‌گویند که جمعیت قالب یک کشور جوان و در سن کار هستند. اگر به دنبال جهش اقتصادی و علمی و هر نوع پیشرفتی باشید بهترین حالت این است که در پنجره جمعیتی به دنبال آن باشید، ولی متأسفانه این فرصت در کشورمان سوخت. ۱۰ سال گذشته جزو طلایی‌ترین بخش پنجره جمعیتی کشورمان بود اما دولت قبلی خیلی اعتقادی به این موضوع نداشت و مجلس نیز نسبت به این موضوع اهتمامی نداشت. متأسفانه طرح حمایت از خانواده و جوانی جمعیت که سابقاً عنوان دیگری داشت در کمیسیون‌های مجلس سرگردان بود.

با آمدن مجلس موجود، برخی نمایندگان انقلابی و زحمت‌کش از این موضوع پشتیبانی کردند و زحمت بسیاری کشیدند و طرح حمایت از خانواده و جوانی جمعیت مصوب شد.

اگر به همین منوال پیش برویم در سال ۱۴۷۹، حدود ۴۲ درصد جمعیت کشورمان بالای ۶۵ سال خواهند داشت. اینکه رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند وقتی انسان به عمق مسئله دقت می‌کند تن و بدنش می‌لرزد به همین دلیل است. یک جمعیتی حدود ۲۰ درصد در سن تولید ثروت و تولید نسل نیستند و لذا عملاً یک جمعیت حدود ۳۸ درصدی باقی می‌ماند که نزدیک به ۱۴ میلیون نفر میانسال و جوان هستند.

تصور کنید از این جمعیت چه میزانی اهل فداکاری و گذشت هستند و چه میزانی هم مشغول به زندگی خودشان هستند و می‌شود با درصدهای امروزی مقایسه کرد.

شاید تا چند سال آینده نرخ رشدمان صفر و سپس منفی شود و جمعیت کشور کم می‌شود. وقتی دهه شصتی‌ها از طراوت باروری عبور کردند وارد بحران می‌شویم.

می‌گویند که تقریباً ۲۰ سال دیگر از پنجره جمعیتی ما باقی مانده است اما این ۲۰ سال را می‌توانید روی موضوع اقتصادی حساب کنید نه بحث جمعیتی، چراکه پیک جمعیتی ما در اوایل دهه شصت بوده است که امروز وارد ۴۰ سال شده‌اند و عملاً پنج یا شش سال آینده این طراوت باروری از بین خواهد رفت و قطعاً آن بحرانی که راجع به آن صحبت می‌شود خیلی به ما نزدیک‌تر خواهد شد.

لذا شاید به نوعی بتوانیم بگوییم که این پنج تا هفت سال پیش رو سال‌هایی اساسی برای کشور ما است. یک تنگه احد زمانی است که اگر این تنگه احد را نگه داشتیم و توانستیم حفظ کنیم و جامعه را به این سمت ببریم که ارزش فرزند را دریابند شاید شدت این بحران کمتر شود.

حوزه معمولاً جزو مجموعه‌های پیشران موضوعات انقلابی بوده است و موضوع جمعیت هم یکی از موضوعاتی است که هم اصل اسلام و هم اصل انقلاب را تهدید می‌کند، لذا وظیفه ذاتی حوزه است که وارد این موضوع بشود و ظرفیت‌هایش را پای کار بیاورد. برای اینکه این اتفاق بیفتد آیت الله اعرافی سال گذشته تدبیری اندیشید و جلسه‌ای را با فعالان حوزه جمعیت برگزار کردند و در آن جلسه اعلام شد که این ستاد راهبری باید تشکیل شود. این ستاد تشکیل شد و یک سری اعضای حقیقی و حقوقی عضو آن هستند. ۷ نفر اعضای حقیقی ستاد از کارشناسان و کنش گران موضوع جمعیت هستند و نمایندگان نهادهای حوزوی نیز به عنوان اعضای حقیقی عضو این ستاد هستند. حوزه علمیه خواهران، حوزه علمیه برادران، جامعه الزهرا، دفتر تبلیغات اسلامی، مرکز خدمات حوزه‌های علمیه، جامعه المصطفی، مرکز زن و خانواده حوزه و صدا سیما در این ستاد نماینده دارند.

۳۰ سال آینده جزو پیرترین کشورهای منطقه خواهیم بود/ معرفی برنامه‌های ستاد راهبری جمعیت و خانواده حوزه‌های علمیه

وظیفه اصلی ستاد کارهای ستادی و راهبری آن هم برای ظرفیت‌های موجود در حوزه است، لذا بهترین گزینه این بود که نقشه راهی برای خودمان ترسیم کنیم تا بر اساس این نقشه راه بتوانیم از ظرفیت‌های حوزه به نفع این موضوع مهم استفاده کنیم.

بیش از ۷۰ درصد نقشه راه ستاد نهایی شده است. این سند دو بخش دارد. یک بخش درآمدی است برای چشم‌انداز جمعیتی حوزه. بخش اول این سند حوزه برای حوزه است. مشخص می‌شود که در این موضوع با توجه به ظرفیت‌های حوزه چه کاری برای خود حوزه می‌توانیم انجام دهیم. این بخش نهایی شده و برای برنامه‌نویسی ارسال شده است و ان شاءالله در روزهای آینده برنامه آن نیز تهیه خواهد شد.

بخش دوم سند استفاده از ظرفیت‌های حوزه و مجموعه‌های اقماری حوزه برای جامعه است که بیش از ۹۰ درصد آن نیز نهایی شده است.

در همین راستا از ظرفیت‌های بیرونی نیز استفاده کردیم که بخشی متوجه خود حوزه می‌شود، از جمله تفاهم‌نامه با برخی مجموعه‌های بیرونی. با همکاری خوبی که کمیسیون مشترک جمعیت داشتند ما به عنوان نماینده حوزه در جلساتی از این کمیسیون شرکت کردیم و بحث حوزه که خود دوستان به آن توجه داشتند را پیگیری کردیم.

بندهای خوبی در این بخش برای حوزه گنجانده شده است. در طرح حمایت از خانواده و جوانی جمعیت باید توجه داشته باشیم که چند مدل به آن نگاه می‌کنند. واقعیت مطلب نگاه اصلی به این سند این نیست که طرحی را مصوب و تبدیل به قانون کرده باشیم که مشوق فرزندآوری مردم باشد، یعنی خدماتی بدهیم که مردم در ازای آن فرزندآوری داشته باشند. این یک نگاه غلطی است و اگر اینگونه نگاه کنیم شاید بگویید خیلی طرح جان داری به آن معنا شاید نباشد. نگاهی که تهیه‌کنندگان طرح داشتند این است که خانواده‌هایی که به سمت فرزند آوری رفتند و به تعبیر حضرت آقا مجاهدت کردند را بتوانیم از آنان حمایت کنیم. در اصل، طرح برای حمایت از خانواده‌هایی است که فرزند آوری داشتند نه اینکه مشوقی داشته باشیم که به خاطر آن افراد بروند فرزند آوری داشته باشند.

وقتی با این دید نگاه می‌کنیم در این طرح به مشکلات قابل توجهی به آن پرداخته شده است و سعی شده رفع شود و قطعاً ممکن است ضعف‌هایی هم وجود داشته باشد.

ستاد راهبری برنامه‌های خاص خود را دارد و تلاش می کند با توجه به ظرفیت‌های حوزه، نگاهی به حوزه و جامعه داشته باشد. ضمن اینکه در طرح جوانی جمعیت از اعضای ستاد راهبری هم همراهی داشتند، از نقد و بررسی و پیشنهاد برخی مواد گرفته تا مباحث جدی‌تر آن.

به صورت جدی درگیر تدوین سیاست‌ها، اهداف و برنامه‌ها یعنی آماده‌سازی اسناد و نقشه راه هستیم. اما همزمان راهبری‌های عملیاتی هم مثل هفته جمعیت اتفاق افتاده است. تا امسال چیزی به اسم هفته جمعیت نداشتیم و تنها روز جمعیت داشتیم. روز جمعیت سالروز ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت توسط مقام معظم رهبری است و سال‌های گذشته خیلی کمرنگ‌تر به این موضوع اشاره می‌شد. امسال با توجه به این راهبری که با همفکری دو مجموعه شورای راهبردی جمعیت مجمع ملی فعالان جمعیت و ستاد راهبری جمعیت و خانواده حوزه‌های علمیه انجام گرفت، مصوب شد که به جای روز جمعیت هفته جمعیت داشته باشیم و برای روزهای این هفته نیز نام‌گذاری‌هایی انجام شد.

این ستاد یک ستاد عملیاتی نیست بلکه راهبری است اما مجموعه‌هایی جزو این ستاد هستند که می‌توانند عملیاتی باشند مثل حوزه علمیه خواهران و برادران، معاونت تبلیغ و مرکز خدمات حوزه‌های علمیه.

در هفته جمعیت محتواهای بسیار خوبی با همکاری مجموعه‌های مختلف تولید شد و این محتواها به صورت جدی بازنشر شد و در صدا و سیما نیز منتشر شد. گروه‌های مردمی پای این موضوع آمدند و گفتمان سازی نسبتاً خوبی در هفته جمعیت اتفاق افتاد و مردم به‌نوعی هفته جمعیت را حس کردند درصورتی‌که در سال‌های گذشته چنین موضوعی را مشاهده نمی‌کردیم.

بحث دوم فعالیت‌ها در دهه اول محرم بود. یک سری جلسات و نشست‌های توجیهی ویژه مبلغین و همچنین یک سری دوره‌هایی برای حوزه‌های علمیه خواهران با همکاری مجمع ملی فعالین جمعیت برگزار شد، همچنین سخنرانی‌هایی آماده و فیش منبر تولید شد.

همین موضوع برای ایام فاطمیه نیز تکرار شده است. در ایام فاطمیه با رویکرد مادری و جایگاه مادری بنا داریم کار کنیم و اینجا هم مجموعه‌های مختلفی از جمله جامعه الزهرا، معاونت تبلیغ، جامعه ایمانی مشعر، بسیج جامعه زنان و ... پای کار آمدند. بنا است در ایام فاطمیه درباره موضوع مادری به صورت ویژه، برنامه‌هایی را داشته باشیم.

یک مجموعه بیست فیش منبری با همکاری اوقاف و مجمع ملی فعالان جمعیت تولید شده و بخشی از فیش منبرها نیز با کمک بنیاد علوی تولید شده است. یک سری فیش منبر را نیز توسط سازمان تبلیغات در حال تولید است، محور همه آنها در درجه اول جایگاه مادری و در درجه دوم مقابله با قتل جنین است.

اینجا لازم است چند واقعیت را توجه داشته باشیم. واقعیت اول این است که بحث تنظیم خانواده به دو ساحت ما آسیب جدی وارد کرده است. ساحت جامعه و ساحت خانواده. در ساحت جامعه، آسیب‌های سالخوردگی جمعیت، آسیب‌های اقتصادی، فرهنگی و امنیتی مطرح می‌شود و با این مقدمات می‌گویید که خانواده‌ها شما موظفید که فرزندآوری داشته باشید. بنده از این ارائه حس می‌کنم که حاکمیت نیاز به فرزندآوری دارد و می‌خواهد بارش را روی دوش من بیندازد. انتظار دارم که اول حاکمیت مشکلات و نیازمندی‌هایش را تأمین کند تا من هم فرزند آوری داشته باشم.

یک ساحت دومی وجود دارد و آن آسیب‌هایی است که به خانواده وارد شده است. وقتی به این آسیب‌ها نگاه می‌کنیم بحث اقتصاد و رفاه مطرح نیست.

یکی از آسیب‌هایی که به خانواده ورای یک بحث قتل جنین است. من به خانواده می‌گویم که فرزندت را نکش ولی شما می‌گویید چه کسی هزینه‌اش را می‌دهد. من راجع به قتل صحبت می‌کنم و شما نمی‌توانی به من اشکال کنی که برای مثال هزینه پوشک آن را چه کسی تأمین می‌کند. تفاوت بین خانواده‌ای است که قاتل باشد یا خانواده‌ای که در تنگنای معیشتی قرار گرفته باشد.

موضوع بعدی آسیب تک فرزندی است. اگر امروز مبتلای به تک فرزندی شدم بین ۲۰ تا ۲۷ آسیب فرزند من را تهدید می‌کند از جمله بلوغ زودرس، زودرنجی و آسیب‌های مختلف روحی و روانی که به فرزند من وارد می‌شود.

نیاز است عرض کنم حتی اگر حاکمیت در این خصوص همکاری نکند ارزش دارد که تک فرزندی نداشته باشیم، چراکه نیاز اصلی تک فرزند من داشتن برادر و خواهر همسن و سال است نه باقی نیازها.

آسیب بعدی که به خانواده‌ها وارد شده بحث تنزل جایگاه مادری است. خداوند به زنان نگاه ویژه‌ای داشته است و فرموده است که زنان رحمت هستند و وقتی مادر شدند نگاه تغییر می‌کند و می‌گوید آنچه همه مؤمنین به دنبالش هستند زیر پای مادر قرار دارد.

در امر تبلیغ مهم است که روی چه موضوعاتی دست بگذاریم و کدام واقعیت را به جامعه بگوییم. توجه داشته باشید که اینجا از روش‌ها و ترفندهای تبلیغاتی استفاده نمی‌کنیم بلکه واقعیت‌هایی که وجود دارد را می‌گوییم که اگر نگوییم به خانواده‌ها خیانت کرده‌ایم.

اگر درباره جمعیت و فرزند آوری صحبت کردیم نمی‌توانید بگویید اقتصاد تأثیری در زندگی ندارد. درآمد یک کارگر از ۲ میلیون ۸۰۰ تا ۳ میلیون ۵۰۰ هزار تومان است ولی به طور میانگین برای پوشک ۳۵۰ تا ۵۰۰ هزار تومان نیاز است و هزینه بیماری و درمان و سلامت و پوشاک را نیز باید جدا حساب کرد. قطعاً اقتصاد مهم و اثرگذار است ولی موضوع اصلی اقتصاد نیست بلکه فرهنگ است.

در مناطق مرفه نشین فرزند آوری بیشتر است یا در مناطق کم برخوردار شهر؟ نکته اصلی این است کسی که رفاه بیشتری دارد فرزندآوری او لزوماً بیشتر نیست. پس موضوع فرهنگی است لکن اقتصاد هم موضوع بسیار مهمی است.

نمایندگان این مراکز عملکرد خوبی داشتند و روی برنامه‌ها وقت گذاشتند ولی واقعیت این است که برنامه‌ها را به مجموعه‌ها ارجاع نداده‌ایم تا انتظار داشته باشیم عملکردشان را بسنجیم. نیاز است زمان بگذرد و برنامه‌ها داده شود و بعد وارد ارزیابی شویم.

در موضوع جمعیت نیاز به قانون داشتیم چراکه قوانین همه عکس این موضوع بود. یک ویژگی که در این طرح وجود دارد این است که برای ضمانت اجرایی، مجموعه‌هایی که طرح به آنها ارجاع داده می‌شود درصورتی‌که وظیفه خودشان را انجام ندهند جریمه و محکوم می‌شوند.

تقریباً مشخص شده است هر کدام از این مواد به کدام سازمان و نهاد مربوط می‌شود که باعث شده مطالبه گری در این موضوعات راحت‌تر صورت گیرد.

بیشتر حمایت‌هایی است از خانواده‌هایی که فرزند آوری داشته‌اند. برای مثال مرخصی یک نیم سال تحصیلی بدون احتساب در سنوات برای مادر باردار دانشجو یا طلبه؛ مرخصی یا مهمان شدن مادران دانشجو یا طلبه دارای فرزند زیر دو سال حداکثر تا چهار نیم سال بدون احتساب در سنوات، آموزش مجازی مادران دانشجو یا طلبه دارای فرزند زیر ۳ سال؛ تأمین بودجه ایجاد و بهسازی خوابگاه‌های متأهلان در کلیه مراکز آموزش عالی برای دانشجویان زن و مردم بومی و غیر بومی؛ تأمین ۵۰ درصد ودیعه مسکن ۷۰ متری شهرهای بالای ۵۰۰ هزار نفر و ۱۰۰ متری سایر شهرها برای دانشجویان و طلاب.

به عنوان سند بالادستی به آن معنا نیست، اما قطعاً نگاه ستاد به این طرح، استفاده از این ظرفیت‌ها به نفع فرزند آوری و جمعیت کشور است. مواردی هم که حوزه باید وظیفه خودش را در این طرح انجام دهد ان‌شاءالله ستاد سعی می‌کند که به نحو احسنت آن را انجام دهد.

مواردی که به حوزه بر می‌گردد جدا کرده و در دستور کارمان قرار داده‌ایم تا بتوانیم به آن بپردازیم و اگر نیاز داشت مطالبه گری کنیم.

اعضای حقوقی را مجموعه‌ها معرفی کرده‌اند و اعضای حقیقی از بین فعالان و کارشناسان و اساتید این حوزه هستند و با توجه به شناختی که مجمع عمومی نسبت به آنان داشته، انتخاب شدند.

یکی از حمایت‌ها بخش خدمات مسکن است. بخشی بحث پیگیری در خود قانون بود که دوستان کمیسیون مشترک به آن عنایت داشتند و آنجا مواد بسیار خوبی دیده شد. بعد از ابلاغ باید یک مطالبه گری از مسئولان و متولیان این امر داشته باشیم که بخشی به وزارت مسکن و شهر سازی مربوط می‌شود و باید از این سازمان پیگیری کنیم. بخشی به خود حوزه بر می‌گردد که باید پیگیری‌هایش انجام شود و بعد اعلام می‌شود که متولی آن چه کسی باید باشد. علی‌القاعده موضوع مسکن به مرکز خدمات مربوط می‌شود. اما تا زمانی که نهایی نشده است نمی‌توانیم این را محکم بگوییم که به کجا مراجعه کنند.

یک سری مواد تسهیل گر است و یک سری بحث توزیع خدمات بر اساس تأهل و تعداد فرزندان است که هنوز مصوب نشده‌اند. ولی این موادی است که در این برنامه‌ها دیده‌ایم که ان‌شاءالله خدمت مسئولان حوزه اعلام می‌کنیم و اگر مسئولان هم مصوب کنند به این سمت خواهیم رفت.

شاید در بسیاری از موارد به قرعه‌کشی‌ها متوسل می‌شدیم ولی واقعاً خانواده‌ای که چند فرزند دارد را نباید با خانواده‌ای که فرزند ندارد در یک قرعه‌کشی شرکت دهیم.

یک بخشی توزیع عادلانه بر اساس تأهل و فرزندآوری است و بخشی بر می‌گردد به تحصیل و مرخصی‌های تحصیلی و به صورت مشخص اگر بخواهیم دسته‌بندی کنیم مربوط به خدمات است.

با توجه به اینکه ۵ تا ۷ سال زمان داریم که بسیار سرنوشت ساز و حیاتی است از همه مجموعه‌های حوزوی و اقماری حوزه درخواست می‌کنم و انتظار داریم مسئله حمایت از خانواده‌هایی که فرزندآوری دارند را خیلی جدی‌تر در برنامه‌هایشان قرار دهند و توجه ویژه به خانواده‌های باشکوه داشته باشند که هویت آنها احیا شود.

خانواده‌هایی که در شرف فرزند آوری هستند باید موانع سر راهشان را برداریم تا راحت‌تر به سمت فرزند آوری بروند.

عده‌ای جهاد فرزندآوری داشته‌اند و خانواده باشکوه هستند، اگر به آنها به صورت ویژه نپردازیم و قدردانشان نباشیم و تقدیر نکنیم در جامعه توسط برخی افرادی که متوجه موضوع نیستند و اقلیتی که تعمداً به دنبال تحقیر موضوع هستند تحت فشار قرار می‌گیرند.

هرچقدر ظرفیت داریم، باید پای کار بیاوریم. امروز زمانی برای آزمون و خطا نداریم و باید حواسمان باشد که اهل بیت(ع) غربت کم نکشیدند، ولی با غفلتی که ما داریم می‌کنیم دوباره اهل بیت را به این غربت می‌کشانیم که گناه کمی نیست و شأن و منزلت و جایگاه نمی‌شناسد. هر کسی در جامعه‌شان و منزل و جایگاهش بالاتر است در محضر حضرت زهرا(س) باید بیشتر پاسخ دهد.