ممنوعیت هرگونه ساخت و ساز در حریم گسل‌های فعال کشور الزامی است

در این گردهمایی علمی که در روز چهارشنبه برگزار شد جمعی از اندیشمندان و پژوهشگران مخاطره‌شناسی کشور درباره‌ی چالش‌ها، راهبرد‌ها، سامانه‌ی داده‌های گسل‌ها، پیش‌بینی زلزله ناهنجاری‌های ژئوفیزیک ایران، پیش نشانگر‌های مغناطیسی در ایران، پیش‌بینی به روش پی آیی، شبکه عصبی، روش‌های آماری و سامانه‌ی اطلاعات مکانی و داده‌های سنجش از دور بحث و تبادل نظر کردند.

دکتر مهدی زارع، دانشیار پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله طی سخنانی در این نشست با اشاره به زمین‌لرزه ویرانگر پنجم دی ماه 1382 بم که حدود 33 هزار نفر از هموطنانمان را به کام مرگ برد، اظهار داشت: با مشاهده فاصله کانونی برای هر نگاشت لرزه ای حاصله از لرزه اصلی و با درنظر گرفتن کانون زمینلرزه، ژرفای کانونی زلزله بم 8 کیلومتر برآورد می‌شود. نزدیکترین نگاشت لرزه ای به دست آمده در این زلزله به کانون آن شتابنگاشت حاصله در ایستگاه بم است براساس تخمین گشتاور لرزهای، بزرگای زلزله بم Mw = 6.5 محاسبه شد.

این برآورد به صورت اولیه و براساس شتابنگاشت حاصله در بم صورت گرفته است.

وی با اشاره به گسیختگی های سطحی ایجاد شده پس از زلزله بم در راستای گسل بم و پیرامون شهر بم و بین شهرهای بم و بروات اظهار داشت: راستای گسیختگی های سطحی در طول کلی حدود 10 کیلومتر از غرب بروات تا شمال شرق بم دیده می شدند.

زارع با بیان این که داده های شتابنگاری از زمینلرزه بم در 23 ایستگاه شبکه ملی شتابنگاری ایران ثبت شده است، خاطرنشان کرد: شتابنگاشت در ایستگاه بم در فاصله کانونی 12 کیلومتری و فاصله سطحی از گسل به میزان یک کیلومتر به دست آمد. بیشینه شتاب پس از پردازش شتابنگاشت، روی مؤلفه افقیبه ترتیب775و623 سانتی متر بر مجذور ثانیه روی مؤلفه های افقی عمود بر گسل و موازی گسل است. همچنین بیشینه شتاب پس از پردازش992 سانتی متر بر مجذور ثانیه روی مولفه قائم است. مشاهدات اولیه جنبش زمین در ایستگاه بم و همچنین بررسی خرابی ها در بم نمایانگر اثر جهت پذیری قائم به دلیل قرارگیری در حوضه نزدیک گسل است که این اثر را می‌توان با مشاهده نگاشت مؤلفه قائم و تغییر مکانهای شدید به سمت بالا و پایین در هنگام لرزه اصلی بم و از سوی دیگر با تغییر مکانهای شدید در راستای عمود بر گسل (شرقی –غربی) توجیه کرد.

وی تصریح کرد: خرابی ساختمانها و دیوار منازل درجهت یاد شده وهمچنین اظهارات اهالی درباره نوع جنبش و تکانهای احساس شده نمایانگرچنین اثری بود. شدت رومرکز مهلرزه ای زلزله مخرب پنجم دی ماه 1382 در بم I=IX در مقیاس شدت مهلرزه ای EMS98 برآورد شد. این شدت مقدار خرابی ها را در حد تخریب کامل براورد می کند. در راستای عمود بر گسل کاهندگی سریع جنبش شدید زمین و شدت زمینلرزه نمایان است به نحوی که خرابی ها عمدتاً به ناحیه شهری بم محدود می‌شد.

دکتر زارع در ادامه به مروری بر آموزه های زلزله بم پرداخت و گفت: زلزله بم نشان داد که ساخت و ساز و گسترش شهر های نزدیک پهنه گسله اشتباه است و می تواند به فاجعه ای در حد زلزله بم یا بیش از آن منجر شود. خسارت های زلزله بم در محدوده نزدیک گسل بم (سوی شرقی و شمال شرق شهر) بیش از بخشهای غربی آن بود. تا قبل از زلزله بم وقتی در مورد ممنوعیت ساخت و ساز در تهران و تبریز هشدارداده می شد، شاهدی امروزی در ایران برای آن قابل ارائد نبود، ولی به نظر می رسد که زلزله بم، حجت را تمام کرده باشد.

وی با تاکید بر این که هر نوع ساخت و ساز در حریم گسل‌های فعال (که در حاشیه بسیاری از شهرهای ایران قرار دارند) باید ممنوع شود، اظهار داشت: حریم گسل برای گسل بم با توجه به طول گسل بم و قطعات آن حدود یک کیلومتر به سوی شرق و حدود دو کیلومتر به سوی غرب می باشد. توصیه می شود که در بازسازی و توسعه آینده شهر بم چنین محدوده ای صرفا به توسعه فضای سبز (پارک، زمین ورزشی …) اختصاص یابد. لازم است که نسبت به تعیین حریم گسل‌های فعال در هر شهر با مشورت با موسسات پژوهشی و کارشناسان زلزله شناسی اقدام لازم صورت پذیرد.

زارع خاطرنشان کرد: زلزله بم نشان داد که امکانات کشور ما برای جستجو و نجات آسیب دیده گان زلزله از زیر آوار بسیار محدود است و عمده چنین امکاناتی نیز در تهران یا نزدیک آن متمرکز است که برای انتقال آن به محل زلزله زده (هنگامی که مثل شهر بم حدود 1000 کیلومتر از تهران دور باشد) 24 ساعت طلائی اولیه به هدر میرود. چنین امکاناتی را باید در مملکت به سرعت - با توجه به اولویت شهرها و آبادی هائی که در معرض خطر بالای زلزله هستند – فراهم شود.

زارع تصریح کرد: زلزله بم نشان داد که نیروهای جستجوگرو نجات دهنده از آموزشهای لازم برای کاربرد روشهای مدرن و سریع برای نجات آسیب دبد گان بی بهره یا کم بهره بوده اند و همچنین تجهیزات کافی در این مورد در دسترس ندارد که در این موارد باید چاره ای اساسی سنجید. در این زلزله مشخص شد که در شهر های ایران که در نواحی دور افتاده از پایتخت واقعند و هر آن ممکن است زلزله مهیبی آنها را ویران سازد باید نیروهای آموزش دیده با امکانات کافی و در محلهائی امن و مقاوم در برابر زلزله وجود داشته باشد.

وی افزود: زلزله بم نشان داد که با توجه موقعیت مناطق لرزه خیز در ایران و شهرهای کشور که در کنار گسلهای فعال قرار دارند، لازم است برای احداث مراکز امدادی و درمانی بیشتر در ایران برنامه ای مدون و بودجه ای مناسب در نظر گرفت. با توجه به آسیب اساسی به مراکز امدادی و درمانی شهر بم در ساعات اولیه پس از حادثه، انتقال مجروحان به بیمارستانهای سالم واقع در فاصله 160 کیلومتری (در جیرفت) و 180 کیلومتری (در کرمان) با اشکال و زحمت فراوان همراه بود و موجب درگذشتن بسیاری از مجروحان حادثه زلزله بم گردید. زلزله بم نشان داد که باید امکانات امدادی، بهداشتی و درمانی به صورت مدرن و با تجهیزات کافی و به صورت مقاوم در برابر زلزله درون و در فاصله ای نزدیک از تمام شهرهای اصلی کشور که در معرض خطر بالای زلزله هستند احداث شوند.

دانشیار پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله تصریح کرد: زلزله بم (1382) و همچنین زلزله های بوئین زهرا (1341)و چنگوره (1381) درمحدوده غربی تهران و کرج و در جنوب قزوین نشان دادند که گسترش بی رویه ابر شهرهایی مثل تهران و کرج چقدر اشتباه است. به ویژه هنگامی که این شهرها در صورت توسعه بیشتر باید در نزدیکی گسلهای فعال مهم کشورگسترش یابند.

وی تصریح کرد: ساخت و ساز بر رو و در حریم گسلهای اصلی و بزرگ (مثل گسلهای شمال تهران و ماهدشت – جنوب کرج) - نه فقط به دلیل احتمال گسیختگی مستقیم در محل عبور گسل بلکه به دلیل اینکه در نزدیکی گسلهای بزرگ امکان بروز جنبشهای بسیار شدید و در نتیجه تشدید خساراتها و تلفات وجود دارد - با ید ممنوع و محدود شود. چیزی که در زلزله بم به صورت بروز اثرهای حوزه نزدیک گسل و تکان های بسیار شدید در راستای قائم (در جهت بالا و پائین) و در راستای افقی در جهت عمود بر گسل بروز کرد. زلزله بم نشان داد که باید اشتغال، جاذبه های اقتصادی و امکانات زندگی مناسب در سراسر کشور در مکانهایی امن گسترده شود تا مردم به زندگی در شهرهای بزرگ مثل تهران و کرج رغبت نیابند.

زلزله بم همچنین ضرورت ساخت و ساز مقاوم در برابر زلزله و توجه به مقاوم سازی ساختمانهای موجود را نشان داد. همچنین توسعه آموزش همگانی و تخصصی و توسعه چنین امکاناتی در شهرهای در معرض خطر ضروری است.