افزایش توان پدافند غیرعامل در گرو جنبش نرم‌افزاری

دنیای جدید دنیای هجوم رسانه ها و شبکه های مختلفی است که در راستای اهداف خود بدون حتی شلیک تیری سرزمین های بسیاری را فتح می کنند. پدافند غیرعامل در گذشته معنایی نظامی داشت اما در جهان و عصر حاضر به دلیل تکثر شیوه‌ها و تنوع مقابله‌ها، معنایی چند بعدی یافته است.

وجود تهدیدهای متعدد و متنوع که جمهوری اسلامی با آن مواجه است، توجه به پدافند غیرعامل را بیش از پیش ضروری و بااهمیت می‌سازد. توجه بیش از پیش به جنبش نرم افزاری و نکات مهم آن به عنوان پدافند غیر عامل و توانایی آن در نهادینه کردن افزایش توان پدافند غیر عامل از مسائلی ست که توجهی کمتری بدان شده است.

این تهدیدات خارجی که اغلب از طریق شبکه‌های خبری ماهواره‌ای و اجتماعی پی‌گیری می‌شوند، کاهش مشروعیت نظام اسلامی ایران را در افکار عمومی دنبال می‌سازند و در تلاش هستند با ایجاد نارضایتی در مردم، آنان را به نافرمانی مدنی ترغیب کنند.

این تهدیدات موجب می‌شود تا پدافند غیر عامل در معنای غیر نظامی خود اهمیت یابد و از بعد سخت‌افزاری‌ به بعد نرم‌افزاری تغییر شکل و محتوا پیدا می‌کند. بر اساس آنچه که گفته شد، دولت‌ها برای رسیدن به منافع و اهداف ملی نیاز به منابع انسانی، عمرانی و اقتصادی دارند و از همین روی به توسعه اقتصادی باید توجه ویژه مبذول دارند تا قدرت پدافندی خود را به طور روزافزونی افزایش دهند.

برای رسیدن به توسعه ملی به لوازمی نیاز خواهد بود که از جمله می‌توان به نگرش مناسب، نیروی انسانی کارآمد، ذخیره‌ و پشتوانه مالی و بهره‌برداری از تکنولوژی روزآمد نام برد. در همین راستا یکی از عناصر اصلی و مهم که باید به آن توجه داشت، وجود قابلیت علمی است که به ویژه در جنبش نرم افزاری بدان تاکید شده است.

یعنی نیروهای انسانی در یک کشور باید از دانش و اطلاعات کافی برای عرصه تولید و توسعه‌ برخوردار باشند و نیروهای انسانی نیز باید بتوانند به حدی از توانمندی علمی نائل آیند که به تولید علم روی آورند و به نسخه‌ای بومی و ملی دست یابند. این نکته بدین منظور است که دانشمندان و پژوهشگران باید توانمندی خود را برای نسخه‌های بومی که توان شکستن محدودیت‌های داخلی و خارجی را دارد، داشته باشند و یا به عبارتی دیگر تولید علم کنند.

این تولید علم در تمام عرصه‌های سیاسی، صنعتی، فرهنگی و …. باید صورت پذیرد. بر این اساس یک دولت نیازمند جنبشی علمی و نرم‌افزاری است. جنبش نرم‌افزاری در واقع همان تولید  علم و شکستن مرز علوم است که کشورهای ضعیف و کمتر توسعه‌یافته بدان نیاز دارند. در این راستا موانعی وجود دارد که مهمترین این موانع فرهنگی است که به معنای تغییر نوع نگرش و احساس نیاز نسبت به مقوله توسعه است.

منظور از نوع نگرش این است که در یک کشور دیدگاه افراد نسبت به تغییرات و اصلاحات به صورتی باشد که همه طبقات و افراد به این نتیجه برسند که اصولا اصلاح و تغییر ضروری است و باید برای بهتر شدن امور برنامه ریزی کرد.

در مورد نکته دوم یعنی احساس نیاز باید گفت مردم می بایست به این درک برسند که کشور برای بقا نیاز به پیشرفت دارد و برای همین پیشرفت راهی جز بالا بردن سطح علمی و عملی وجود ندارد. این بدان معناست که در جنبش نرم‌افزاری باید همه گروه‌ها، دانشگاهیان، مدیران، مسئولان و جامعه با همراهی و تبعیت از یک نقشه علمی مطلوب بومی پیروی کنند و برای رسیدن به آن سخت کوشش داشته باشند.

در همین ارتباط جمهوری اسلامی با رویکرد و نگرشی توسعه‌مدارانه، در تلاش است تا خود را به سرعت به یک قدرت منطقه‌ای و در نهایت جهانی تبدیل سازد. همچنین بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، رهبران و دولتمردان جمهوری اسلامی در پی آن بودند که ارزش‌های انقلاب اسلامی را که در برگیرنده ارزش‌های الهی اسلامی است، به جهان صادر کند.

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و سرنگونی نظام شاهنشاهی پهلوی در بهمن 1357، این نظام متأثر از گفتمان اسلامی امام خمینی تشکیل شد. امام خمینی با احیای اصول اسلامی دعوت و اتحاد ملل مسلمان و حمایت از مظلومان، و هویت‌بخشی به واژگانی نظیر مستضعف در برابر مستکبر، اسلام ناب محمدی در برابر اسلام آمریکایی، کوخ نشین در مقابل کاخ نشین، اتحاد مسلمین در برابر نظام دو قطبی، امتزاج دین و سیاست در مقابل سکولاریسم؛ گفتمان و اندیشه اسلامی خویش را مطرح ساخت.

تمامی این واژگان حول اسلام و اهداف اسلامی گرد می‌آمدند و هدف از اعلام و احیای این ارزش‌ها برای نیل به غایت اصلی اسلام، یعنی سعادت و کمال بشریت بود. از نگاه امام خمینی وفاداری به ارزش‌های اسلام و عمل به آن‌ها در اولویت است. ماهیت اصلی تفکر امام نفی ظلم‌پذیری، نفی سلطه‌گری، نفی سکوت و برخورد انفعالی است. امام خمینی انقلاب اسلامی مردم ایران را متعلق به تمامی بشر دانسته و به همین دلیل همه ملل را دعوت به این ارزش‌ها ‌نمودند.

ایشان با اعتقاد به اینکه اسلام راه کمال و سعادت انسانی در دنیا و آخرت است، بر ارائه الگوی حیات طیبه از جانب نظام جمهوری اسلامی ایران به تمام جهانیان، تأکید بسیار داشتند که این امر افزون بر ارتقای سطح زندگی مردم  و رفاه اجتماعی و اقتصادی جامعه‌ی ایرانی-اسلامی، می‌تواند ارزش‌های اسلامی را به بهترین نحو آن صادر نماید. این مهم تنها با ایجاد یک الگوی ملی قدرتمند محقق خواهد شد و همان طور که پیش‌تر آمد نائل شدن به این هدف جز با توسعه ملی و ارتقای علمی دست نخواهد یافت.

وجود دو کارکرد ملی و فراملی انقلاب اسلامی یعنی ایجاد نظامی مبتنی بر اصول اسلامی و توسعه یافته با بهره‌گیری از اندیشه‌های اسلامی و همچنین ارائه راه حلی منطقی و علمی به کشورهای مسلمان و مردم جهان، برای رها شدن از ظلم و نیز ارائه الگوی توسعه الهی به این معنا که سعادت دنیا و نیز نیل به کمال الهی را توأمان در خود جای دهد، موجب می‌شود که منافع ملی و مصالح اسلامی با یکدیگر ممزوج شده و اهداف این نظام را بیش از پیش آرمانی و متعالی سازد. جمهوری اسلامی در واقع نمی‌تواند بدون کسب قدرت و ثروت، این اهداف را محقق ساخته و منافع و مصالح ملی-اسلامی را پوشش دهد.

بر همین اساس در آغاز دهه سوم انقلاب اسلامی رهبر انقلاب دستور به جنبش نرم‌افزاری و تولید علم و دانش دادند و تلاش داشتند که نخبگان و فرزانگان علوم مختلف دانشگاهی و حوزوی را در این راستا هدایت کنند تا در نهایت با تغییر نگرش جامعه نسبت به توانمندی‌ها و علوم، احساس نیاز برای توسعه ملی را ملموس‌تر سازند. اما جنبش نرم‌افزاری ابعاد دیگر نیز می‌تواند داشته باشد که در جهات مختلفی قابل بهره‌برداری خواهد بود. از آن جمله می‌توان به پدافند غیر عامل اشاره کرد.

یک کشور برای مدیریت بحران‌های گوناگون بایستی همیشه در آمادگی کامل به سر ببرد تا از ضربات و تلفات و مضرات آسیب‌ها و وقایع مختلف جلوگیری کرده و یا آن را به کمترین حد خود کاهش دهد. در همین ارتباط یکی از عواملی که در این مسیر می‌تواند جایگاه بزرگی را به خود اختصاص دهد، آمادگی علمی است که از طریق جنبش نرم‌افزاری به دست می‌آید. ارتقای سطح دانش بومی و ملی به صورت بدیهی قابلیت در پیشگیری از بحران‌ها را ارتقا خواهد داد.

زیرا هر کشوری بحران‌های مختص خود را دارد چراکه هر کشوری دارای ویژگی‌های خاص خود است. بنابراین تولید علوم و دانش بومی در حالی که می‌تواند محدودیت‌ها را کنار بزند و در نتیجه نسخه‌ای ملی را تجویز کند، بر همین اساس نیز می‌تواند راه مقابله و جلوگیری و یا تقلیل بحران‌ها را تشخیص دهد. این امر بدان معناست که یک کشور با جنبش نرم‌افزاری می‌تواند به تجهیز‌ سخت‌افزاری برسد که در نهایت می‌توان منجربه ارتقای توانمندی در پدافند غیر عامل را نیز محقق کند.