جایگاه ایران در پژوهش‌های جهانی مرتبط با کووید-۱۹

به گزارش پایداری ملی به نقل از  ایسنا، با شروع همه‌گیری و گسترش بیماری کووید-۱۹ در اولین روزهای سال ۲۰۲۰، تلاش‌های جهانی برای مقابله با این همه‌گیری آغاز شد. گسترش چالش برانگیز و جهانی کرونا، موجب تولید علم قابل توجهی در این زمینه شده است. با این حال هنوز ابهامات فراوانی باقی مانده است و دانشمندان در حال تحقیقات گسترده بر روی این ویروس جدید هستند.

شناسایی و ارزشیابی منظم برون‌دادهای علمی (مقالات، کتاب‌ها و ... برای آگاهی از وضعیت موجود، اولویت زیادی دارد. یکی از روش‌های ارزیابی فعالیت‌های علمی پژوهشی، علم‌سنجی است. علم‌سنجی در توصیف، تبیین و پیش‌بینی وضعیت علمی پژوهشگران و مراکز پژوهشی در عرصه‌های گوناگون ملی و بین‌المللی کاربردهای زیادی دارد و همواره روش‌های کارآمدی جهت پایش و رتبه‌بندی سازمان‌ها، پژوهشگران، مجلات و کشورها ارائه می‌کند.

با توجه به رشد چشم‌گیر تولیدات علمی در شاخه‌های مرتبط با موضوع کروناویروس در مجلات علوم‌پزشکی دنیا، توجه به تحلیل‌های علم‌سنجی اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. از سوی دیگر ارزیابی تولیدات علمی کشورهای مختلف می‌تواند به شناسایی مشکلات، تنگناها و کاستی‌های موجود در این زمینه کمک کرده و به هدایت درست پژوهش‌ها در راستای اهداف کلان سیاست‌گذاری کمک کند.

با توجه به نکات مطرح شده؛ پژوهشگران مرکز تحقیقات مدیریت سلامت دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله (عج) در مطالعه‌ای موضوعات پژوهش‌های منتشرشده حوزه کووید-۱۹ را مورد تحلیل قرار دادند. «محمد مسکرپور امیری»، «طه نصیری» و «پریسا مهدی‌زاده»؛ پژوهشگرانی بودند که در انجام این پژوهش مشارکت داشتند.

برای انجام این پژوهش کلیه اسنادی که تا تاریخ ۳۱ می ۲۰۲۰ توسط پژوهشگران در حوزه ویروس کووید-۱۹ در پایگاه استنادی اسکوپوس ثبت شدند، مورد بررسی قرار گرفت.

بر اساس یافته‌های به‌دست‌آمده، تا تاریخ مورد نظر، ۱۲ هزار و ۲۰۱ نشر علمی در حوزه ویروس کووید-۱۹ در این پایگاه منتشر شده بود. بیشترین تعداد نشر علمی به ترتیب در «BMJ Clinical Research»، «Journal of Medical Virology»، «BMJ» و «Lancet» چاپ شده بودند.

طبق بررسی‌های انجام شده؛ کشورهای ایالات متحده آمریکا (دو هزار و ۸۱۹ نشر)، چین (دو هزار و ۳۴۲ نشر)، ایتالیا (هزار و ۴۶۶ نشر) و انگلستان (هزار و ۲۶۴ نشر) بیشترین تعداد نشر علمی در حوزه کووید-۱۹ را داشتند و ایران با ۳۱۸ نشر علمی رتبه دوازدهم را به خود اختصاص داده بود.

دانشگاه «Huazhong» چین، دانشگاه «هاروارد» آمریکا، موسسه تحقیقاتی «Insern» فرانسه، دانشگاه «میلان» و دانشگاه «رم» ایتالیا  و دانشگاه «یوسی‌ال» انگلستان تا کنون بیشترین نقش را در تولید محتوای علمی مرتبط با ویروس کووید-۱۹ در جهان داشته‌اند. در ایران نیز دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران، شهید بهشتی، شیراز، ایران، تبریز و بقیه‌الله (عج)، بیشترین محتوای علمی مرتبط با این موضوع را منتشر کرده‌اند.

موضوعات بررسی‌شده در این مقالات نشان داد که سه خوشه اصلی در فعالیت‌های پژوهشی مرتبط با کووید-۱۹ شکل گرفته است که به ترتیب در موضوعات تحقیقات بهداشتی، تحقیقات علوم پایه و تحقیقات بالینی هستند. در تحقیقات بهداشتی جنبه‌های اپیدمیولوژیک بیماری، بهداشت عمومی، پیشگیری و کنترل عفونت مرکزیت اصلی پژوهش را به خود اختصاص داده‌اند. در حوزه تحقیقات علوم پایه تمرکز اصلی بر جنبه‌ها ویروس‌شناسی، ایمونولوژی و ژنتیک ویروس است و در خوشه تحقیقات بالینی نیز علائم بالینی بیماری، روش‌های درمانی و تصویربرداری تشخیصی، بیشترین موضوعاتی بودند که مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

به گفته پژوهشگران این مطالعه؛ استراتژی کلی پیشرو در مبارزه با بیماری کووید-۱۹ در بسیاری از کشورهای موفق، پیشگیری و بهداشت بوده است و لازم است در مقطع کنونی این موضوع مقدم بر درمان قرار گیرد. برهمین اساس تلاش برای یافتن اقدامات پیشگیرانه، تقویت آموزش بهداشت عمومی و یافتن اقدامات بهداشتی موثر جهت مواجهه با این ویروس، مستلزم افزایش تحقیقات بهداشتی است.

این محققان با توجه به یافته‌های به‌دست‌آمده می‌گویند: «با توجه به موج گسترده ابتلا و شیوع ویروس در سطح دنیا، علاوه بر کشف دارو و واکسن، مطالعات بیشتری باید در سطح دنیا در راستای یافتن روش‌های پیشگیرانه نوین و هوشمند در حوزه‌های آموزش بهداشت، قرنطینه‌سازی، ایزولاسیون، بیماری‌یابی، مدیریت بحران، غربال‌گری، توسعه دورکاری و فاصله‌گذاری اجتماعی صورت گیرد».

پژوهشگران این مطالعه معتقدند که با ظرفیت‌های علمی موجود، نقش ایران و دانشگاه‌های علوم پزشکی در انتشار تجارب علمی مرتبط با اپیدمی کووید-۱۹ قابل ارتقا است. باید برنامه‌ریزی دقیقی برای تسریع فرآیند انتشار تجربیات مرتبط با موضوع ویروس جدید کووید-۱۹ صورت گیرد.

نتایج این مطالعه به صورت مقاله علمی پژوهشی با عنوان «تحلیل خوشه‌های موضوعی و ترسیم نقشه علمی پژوهش‌های حوزه کووید-۱۹ در پایگاه علمی اسکوپوس» در مجله طب نظامی وابسته به دانشگاه و پژوهشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله (عج) ، منتشر شده است.