فناوری نباید به دروازه ‌ای برای نفوذ و وابستگی تبدیل شود/بومی‌ سازی دانش پدافند غیرعامل یک اولویت است

•حساسیت مردم و مسئولان نسبت به مقوله پدافند غیرعامل افزایش یافته است

همگام با پیشرفت بشر در عرصه‌های مختلف، مفهوم تهدیدات و آسیب‌ها نیز تغییر کرده است. در همین راستا، حوزه پدافند غیرعامل نیز با موضوع و مفاهیم جدیدی در حوزه فعالیت خود روبه‌رو شده است. یکی از مهم‌ترین این مفاهیم نوین، تاب‌آوری است که در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی و زیرساختی مطرح است. همچنین در این حوزه با مفهوم حفاظت از زیرساخت‌ها در ابعاد مختلف امروز روبه‌رو هستیم که امروز در بیان مسئولان، دانشگاهیان و ارکان مختلف کشور، اهمیت آن به‌درستی مشخص است. 

از سوی دیگر، موضوع جنگ اقتصادی تا چند سال پیش در بین مردم و مسئولان ناآشنا بود، اما امروز تمام اقشار جامعه مفهوم جنگ اقتصادی را درک می‌کنند و مقالات بسیاری در این مورد منتشر شده که به نقش فرماندهان جنگ اقتصادی و مردم در این جنگ و موارد این‌چنینی می‌پردازند. 

مفهوم پدافند غیرعامل از فیزیک، کالبد و زیرساخت فراتر رفته و امروز به حوزه‌های مقاومت، تاب‌آوری و آشنایی مردم با این مفاهیم رسیده است.

خوشبختانه حساسیت مردم و مسئولان نسبت به مقوله پدافند غیرعامل افزایش یافته که این مهم نشأت گرفته از فرهنگ‌سازی مطلوب در جامعه است که نشان می‌دهد سازمان پدافند غیرعامل کشور توانسته این موضوعات را از طریق رسانه‌ها به جامعه منتقل کند. 

امروز چاره‌اندیشی برای معضلات جامعه در حوزه آسیب‌های کلان و تهدیدات دشمن به مطالبه مردم تبدیل شده و یکی از سازمان‌هایی که مردم از آن انتظار تهدیدشناسی و چاره‌اندیشی دارند، سازمان پدافند غیرعامل کشور است. 

اینها نشان می‎دهد پدافند غیرعامل امروز به‌عنوان سطحی راهبردی در لایه دفاعی کشور شناخته شده و جایگاه خود را پیدا کرده است. این جایگاه نشان‌دهنده موفقیت سازمان پدافند غیرعامل کشور در فرهنگ‌سازی مفاهیم و نهادینه کردن مبانی پدافندی، تاب‌آوری و پایداری ملی در برابر دشمنان، تحریم‌ها و استکبار است.

مهم‌ترین دستاورد سازمان پدافند غیرعامل، گفتمان‌سازی در حوزه بازدارندگی با تأکید بر شناخت دشمن است. این گفتمان‌سازی در اصل به‌نوعی ایجاد قدرت مقابله برگرفته از فرهنگ مقاومت در جامعه است؛ مقاومت داشتن از مؤلفه‌های اصلی پدافند غیرعامل بوده که در بیانات رهبری و مسئولان و همچنین در بین مردم مشهود است.

بخش عمده‌ای از بازدارندگی از بعد روانی برخوردار است. این امر هم در جامعه و هم در مورد دشمنان صادق است. به عبارتی اگر دشمن گمان کند که در صورت تهاجم به کشوری با پاسخ قاطعی روبه‌رو می‌شود، به‌طور حتم در اتخاذ تصمیمش بسیار محتاط خواهد بود. در بین خودی‌ها نیز این تفکر ساری و جاری خواهد بود. اینکه باور داشته باشند کشورشان از توان بازدارندگی برخوردار است به لحاظ روانی موجب حاکمیت فضایی مثبت از اقتدار ملی در میان افراد جامعه خواهد شد.

البته باید به این موضوع توجه داشت که بازدارندگی مفهومی بسیار گسترده‌ است که در طول سالیان اخیر و در یک فرآیند شکل‌گرفته و نهادینه شده است. در کشور ما این مفهوم با تأکیدهای فرمانده معظم کل قوا نهادینه شده است. همین تفکر عاملی شده تا مردم در برابر تمام سختی‌ها مقاومت کرده و دشمن احساس کرد اگر به ایران حمله کند، نه‌تنها کاری از پیش نخواهد برد، بلکه بدون شک ضربه خواهد خورد.

به نظر من، سازمان پدافند غیرعامل کشور نیز در راستای گفتمان‌سازی مفاهیم بازدارندگی دستاورد بزرگی داشته است که این کار در سایه فرهنگ‌سازی و آموزش مردم و مسئولان در حوزه زیرساختی و گفتمان مقاومت ایجاد شده است. فرهنگ، پایه توسعه است و بنا بر توصیه مقام معظم رهبری باید فرهنگ پدافند غیرعامل و مقاومت توسعه یابد. هر چند این امر نیاز به کار مستمر دارد، اما باید در اولویت قرار گیرد.

واقعیت امر این است که برخی مسئولان علیرغم اعتقاد و توجه جدی به موضوعات پدافند غیرعامل، در اجرای دستورالعمل‌ها با محدودیت مالی و خلأ قانونی مواجه بوده و نتوانستند برخی اهداف سازمان پدافند غیرعامل را محقق کنند.

در عرصه زمینه‌سازی برای تحقق اهداف سازمان پدافند غیرعامل کشور شامل آموزش، فرهنگ‌سازی و رزمایش‌های مختلف اتفاقات خوبی را شاهد هستیم، اما تا جایگاه مطلوب فاصله داریم؛ به‌طوری که باید با توجه به محدودیت‌ها، تصمیمات مؤثر اتخاذ شود.

در راستای تحقق راهبرد ساخت ایران قوی که مورد تأکید رهبر معظم انقلاب قرار گرفته است، در گام اول باید مؤلفه‌های دقیق ایران قوی را شناسایی و پس از آن باید ارتباط مؤلفه‌های مذکور را با چارچوب‌های مرتبط با پدافند غیرعامل بررسی کنیم و سپس در مسیر تحقق اهداف گام برداریم.

مأموریت سازمان پدافند غیرعامل کشور در دو بُعد کلی حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی و صیانت از مردم تعریف می‌شود. بنابراین سازمان پدافند غیرعامل کشور در راستای تحقق راهبرد ایران قوی باید برای استحکام و امنیت زیرساخت‌ها در برابر تهدیدات و همچنین تاب‌آوری و مقاومت مردم برنامه‌ریزی و تلاش کند؛ کما اینکه اقدامات خوبی در مورد این دو مقوله در سازمان پدافند غیرعامل کشور تاکنون انجام گرفته است و برای تداوم این تلاش‌ها، طرح‌های راهبردی در دست تدوین است.

اساساً هیچ مفهومی بدون علم توسعه پیدا نمی‌‎کند. تسلط علمی و آشنایی با آخرین دانش روز دنیا امری ضروری است. این امر در مورد مفاهیم پدافند غیرعامل نیز صادق است. اکنون تهدیدات نیز همگام با پیشرفت‌های بشر در لبه‌ای از دانش و تکنولوژی حرکت می‌کند. به همان نسبت مقوله دفاع نیز بدون بهره‌مندی از دانش روز، توفیقی حاصل نخواهد کرد. پدافند غیرعامل نیز به‌عنوان یک مقوله راهبردی در  لایه‌های دفاعی بدون بهره‌گیری از علم روز دنیا، کاری از پیش نمی‌برد. 

خوشبختانه سازمان پدافند غیرعامل کشور در این زمینه اقدامات خوبی انجام داده است. اما توجه به این نکته ضروری است که در عین اینکه باید از علم روز دنیا بهره ببریم و از این دانش روز عقب نمانیم، باید برای بومی‌سازی این دانش نیز تلاش کنیم. به‌طور مثال در حوزه فناوری اطلاعات باید نسبت به  موضوعات فضای مجازی، مسائل شناختی و حفاظت از زیرساخت‌های این حوزه مجهز به علم روز باشیم؛ در عین حال باید این دانش را در راستای تأمین منافع ملی‌مان بومی کنیم.

باور ما این است که فناوری نوین نه‌تنها تهدید نیست، بلکه در راستای توسعه و تحقق اهداف باید مورد استفاده قرار گیرد، اما در اینجا یک شرط اساسی وجود دارد؛ اینکه فناوری نباید به دروازه‌ای برای نفوذ و وابستگی تبدیل شود. برای مثال در مقوله توسعه فناوری‎ اطلاعات، تأکید ما این است که باید اراده و برنامه‌ریزی و همچنین بهره‌گیری از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان مدنظر باشد تا علاوه بر تبیین سازوکار ایجاد شبکه ملی اطلاعات و خودکفایی، نسبت به بومی‌سازی نیز اقدام شود تا راه بر نفوذ دشمن ببندیم.اتفاقاً پدافند غیرعامل فرآیندی توسعه‌گراست و سازمان پدافند غیرعامل کشور هیچ‌گاه مخالف فناوری نوین و توسعه نبوده و نیست. اما نیاز به دانش بومی یک ضرور است تا دانشی در اختیار ما قرار گیرد که بر اساس پایه،‌ اصول، اعتقادات و هویت دینی و ملی ما باشد.

امروز باید با توجه به شرایط و تجارب دنیا و تجارب داخلی کشور، مفاهیم پدافند غیرعامل را تبیین و به‌روزرسانی کنیم. خوشبختانه با برگزاری دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری محتوای علمی مختلف در دستگاه‌های اجرایی، استفاده و دانش بسیار خوبی در حوزه پدافند به جامعه علمی کشور تزریق شده است.

در زمینه تألیف کتاب‌های حوزه پدافند غیرعامل در ابعاد پدافند شیمیایی، نظام سلامت، دفاع سایبری و پدافند مردم‌محور، دستاوردهای قابل قبولی داشتیم. موفقیت این کتاب‌ها سبب شده تا این کتاب‌ها، به‌عنوان منابع دانشگاهی مورد استفاده قرار بگیرند که موفقیت بزرگی است. همچنین با تلاش‌های سازمان پدافند غیرعامل کشور، توجه و احساس نیاز و ضرورت پرداختن به مباحث روز در حوزه سایبری در بخش آموزش عالی کشور به‌وجود آمده است و در حال حاضر شاهد ایجاد و توسعه رشته‌های دانشگاهی در حوزه‌های اینترنت اشیاء، داده‌های حجیم و شناسایی آسیب‌ها و تهدیدات نوین هستیم. 

ما همچنین در حوزه تولید محتوا و تولیدات چندرسانه‌ای تولیداتی فاخر را برای آموزش و فرهنگ‌سازی در حوزه پدافند غیرعامل تولید کرده‌ایم و در اختیار مخاطبان قرار داده‌ایم.

تحقق فرامین مقام معظم رهبری نیازمند عزمی جزم، همراهی، هماهنگی و هم‌افزایی مسئولان است. درحالی‌ موضوع پدافند غیرعامل موضوعی راهبردی است که عمده تمرکز خود را بر شناسایی پیچیدگی‌ها، فرهنگ‌سازی و آموزش در مقابله با نفوذ قرار داده است، اما متأسفانه در برخی موارد شاهد عدم هماهنگی بین دستگاهی در مورد موضوعات مبتنی بر پدافند غیرعامل هستیم؛ زیرا پدافند غیرعامل مانند نهالی است که برای آنکه به درختی تناور تبدیل شوند، نیازمند یک فهم مشترک در میان همه مسئولان است تا به یک بلوغ کامل برسد و آنگاه همه نظام از ثمرات این درخت تناور بهره‌مند خواهند شد.

اگرچه در برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه بندهایی مربوط به پدافند غیرعامل وجود داشت، اما در برنامه ششم توسعه، تکالیف خوبی برای دولت و دستگاه‌ها در حوزه پدافند تعریف شده که نشان‌دهنده جایگاه پدافند در قانون‌گذاری است؛ اما این امر کافی نیست. موضوع قانون‌گذاری باید در تمام ارکان نظام رسوخ کند. به‌طور مثال، اگر قانون تصویب شود، اما بخش جزا و جرم‌انگاری مورد توجه نباشد،  قانون ابتر خواهد شد. 

در راستای جبران خلأهای قانونی، تمام قوانین مرتبط با پدافند در کشور شناسایی و در قالب دو جلد کتاب آماده انتشار است. در باب خلأ قانونی می‌توان به خروج مراکز پرخطر شهری، حوزه بودجه و اعتبارات و برخی نظارت‌ها اشاره کرد. البته با رایزنی‌های سازمان پدافند غیرعامل کشور، کمیسیون امنیت ملی مجلس قوانینی در این زمینه را در دست پیگیری دارد. 

البته ذکر این نکته ضروری است که در زمینه قانون‌گذاری و اجرای برخی قوانین در حوزه پدافند غیرعامل، مخالفت‌هایی مطرح است، چرا که ورود سازمان پدافند کشور به برخی دستگاه‌ها سبب تشدید کنترل‌ها بر آنها خواهد شد که مسلماً زیاد مطلوب آنها نیست. در عین حال، ما در سازمان پدافند غیرعامل کشور در چارچوب مأموریت‌ها و وظایفمان، پیگیری‌ها برای اجرای قوانین را با جدیت دنبال می‌کنیم. 

به اعتقاد من با توجه به اهمیت مقوله فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی، باید تلاشی مضاعف برای معرفی اقدامات سازمان با رویکرد بازدارندگی در دستور کار قرار گیرد. همچنین باید بُعد بین‌المللی سازمان پدافند نیز تقویت شود تا با به‌کارگیری ظرفیت‌های داخل و خارج سازمان، با شناسایی و معرفی ظرفیت‌ها، سازمان را در استفاده از ظرفیت‌های بین‌المللی در راستای رویکردهای دانش‌محور یاری کند. با تقویت بُعد روابط عمومی و بین‌الملل سازمان می‌توانیم گفتمان بازدارندگی را تا جایی مترقی کنیم که رعایت ضوابط و الزامات پدافند غیرعامل به یک مطالبه عمومی تبدیل شود.

من هم از شما متشکرم.