کلاهک‎ موشک‎های بالستیک ایران را بهتر بشناسید

موشک‎های نظامی ساخته شده‎اند تا مواد منفجره را به محل هدف برسانند و پس از اصابت، با انفجار حاصله آن را از بین ببرند. این محموله در بخشی از موشک که اصطلاحاً به آن سر جنگی (کلاهک جنگی Warhead) گفته می‎شود قرار می‎گیرد.

در موشک‎های بالستیک قدیمی و برخی از موشک‎های بالستیک فعلی، سرجنگی ثابت است یعنی موشک در مرحله نهایی حرکت، به همراه کل بدنه خود به سمت زمین می‎آید. در حالی که در موشک‎های جدید، سرجنگی جدا شونده است یعنی بخش مربوط به محموله انفجاری پس از مرحله اوجگیری از موشک جدا شده و به سمت زمین حرکت می‎کند.

خانواده موشک‎های بالستیک راهبردی (استراتژیک) ایرانی که بیشترین تعداد آنها را نمونه‎های گوناگون شهاب تشکیل می‎دهند از انواع این سرجنگی‎ها بهره‎مند هستند که هر یک مربوط به عملیات خاصی است. از اینرو در این گزارش بیشتر به بررسی کلاهک‎های جنگی موشک‎های بالستیک از نسل شهاب می‎پردازیم. همچنین با توجه به اهمیت موشک راهکنشی (تاکتیکی) فاتح-۱۱۰ و نمونه دریایی آن اشاره‎ای نیز به خصوصیات سرجنگی آن خواهیم کرد.

این کلاهک‎ها صرف نظر از ثابت یا جدا شونده بودن، دستکم از سه وجه قابل بررسی و مقایسه هستند: وجود قابلیت هدایت، خصوصیات شکلی و نوع محموله جنگی.

 نمای گرافیکی کلاهک‎های مختلف موشک‎های میان‎برد و دوربرد بالستیک ایران

در صورت جدا شونده نبودن، وجود قابلیت هدایت و تصحیح مسیر برای کلاهک بستگی به خود موشک دارد. عمده موشک‎های بالستیک با استفاده از سامانه کنترل بردار رانش راهبری(کنترل) می‎شوند بنا بر این پس از اتمام سوخت و خاموش شدن پیشران، قابل هدایت و راهبری نیستند.

سرجنگی‎های جدا شونده نیز معمولاً ‌فاقد هدایت هستند و از اینرو به صورت ذاتاً‌ پایدار طراحی می‎شوند تا پس از ورود مجدد به جو و ایجاد نیروهای آیرودینامیکی بر اثر حرکت روی بدنه به سمت زمین جهت گرفته و به مختصات انتهایی مسیر حرکت خود برسند.

از جمله موشک‎هایی با کلاهک هدایت شونده در دنیا موشک بالستیک ضد کشتی DF-21 چینی است که از سامانه راداری برای شناسایی هدف برای تغییر مسیرهای لازم بهره می‎برد. برخی از کشورهای دیگر نظیر هند نیز برای ساخت کلاهک‎هایی که در قوس نزولی مسیر پرواز قابل هدایت باشند تلاش کرده‎اند.

از آنچه در ظاهر پیداست، می‎توان نتیجه گرفت سرجنگی موشک‎های بالستیک ایرانی از نسل شهاب و نمونه‎های توسعه یافته از روی آن از نوع هدایت شونده با سطوح آیرودینامیکی نیستند و در صورتی که از موتورهای راکتی کوچک واکنشی به عنوان راه حل معمول در پرتابه‎های خارج از جو (یا سایر راه‎های ممکن) در آنها استفاده نشده باشد این کلاهک‎ها پس از خاموش شدن پیشران موشک و طبعاً پس از جدایی از بدنه موشک قابل تصحیح مسیر نیستند.

 برخی رسانه‎های خارجی بر مبنای تصاویر موشک‎های دوربرد ایرانی در رژه نیروهای مسلح، وجود موتورهای راکتی کوچک در سرجنگی آنها را گزارش کرده‎اند. تصاویر لحظه اصابت سرجنگی موشک شهاب-۳ به هدف در یکی از رزمایش‎های موشکی پیامبر اعظم(ص) نشان از خطای بسیار اندک و کم‎نظیر آن (به نسبت سایر موشک‎های میان‎برد) دارد.

در هر صورت چنین دقتی باید به طریقی تأمین شده باشد و این روش محدود به شهاب-۳ نبوده و قطعاً در سایر نمونه‎های توسعه یافته از آن نیز وجود دارد.

موشک بالستیک کوتاه‎برد فاتح-۱۱۰ با توجه به بهره‎مندی از بالک‎های کنترلی روی سرجنگی، تا انتهای مسیر قابل هدایت و راهبری (کنترل) است. برخی از نمونه‎های فاتح به نظر می‎رسد دارای سرجنگی جدا شوند باشند هر چند که برای موشکی در این رده، چنین چیزی مرسوم نیست اما در صورت وجود این امکان در فاتح-۱۱۰ یا نمونه ضد کشتی آن یعنی «خلیج فارس» می‎توان با اطمینان گفت احتمال مورد اصابت قرار گرفتن این سرجنگی کوچک که سرعتی بالا دارد توسط سامانه‎های ضدموشکی دشمن مانند پاتریوت بسیار اندک است خصوصاً در صورتی که چندین فروند از این موشک همزمان در محدوده عملکرد سامانه‎های فوق باشند کار انهدام آنها توسط دشمن دشوارتر نیز می‎شود.

 سرجنگی نسل چهارم موشک فاتح-۱۱۰ و بالک‎های هدایت

نمونه‎های مختلف این موشک دارای محموله انفجاری شدید است که در نمونه‎های زمین به زمین سرعت آن نسبت به نمونه دریایی بیشتر است. این موشک همچنین از سامانه‎های پیشرفته هدایت و ناوبری برخوردار است.

 سرجنگی فاتح-۱۱۰ و خلیج فارس که به نظر می‎رسد از نوع جدا شونده باشد

نگاهی به فناوری‎های موجود در کلاهک‎های جنگی موشک‎های بالستیک جهان نشان می‎دهد در برخی از آنها که رسیدن به دقت بالا مهم است از سامانه‎های هدایت و ناوبری خاصی در مراحل میانی و نهایی پرواز استفاده می‎شود. به عنوان مثال در موشک‎های دوربرد از سامانه‎هایی مانند ناوبری جهانی یا ستاره‎ای در فاز میانی و از سامانه‎های راداری در فاز نهایی برخورد به هدف (مانند موشک پرشینگ-۲ آمریکا و DF-21 چین) استفاده می‎شود.

همچنین در زمینه هدایت و راهبری (کنترل) نیز لبه پژوهش‎های علمی دنیا معطوف به سامانه‎های جدیدی مانند عملگرهای پلاسمایی است که سرعت واکنشی در حدود ۱۰ برابر سطوح آیرودینامیکی مانند بالک دارند. این سامانه در آمریکا روی گلوله‎های ۱۵۵ میلیمتری توپخانه در حال آزمایش است.

از نظر ظاهری، اولین انواع سرجنگی‎های شهاب، مخروطی ساده بودند که بعدها با دو نوع دیگر، تنوع یافتند. نوعی که در اینجا آن را «سه مخروطی» می‎نامیم با دو بخش مخروطی که اولی زاویه بیشتری دارد شروع شده و به واسطه یک حجم استوانه ای با طول قابل توجه به بخش مخروطی سوم می‎رسد. این ترکیب به نظر می‎رسد امروزه معمول‎ترین ترکیب هندسه ظاهری کلاهک‎های جنگی موشک‎های بالستیک کشور است زیرا علاوه بر خانواده شهاب، در موشک‎های قیام و سجیل-۱ و ۲ و عاشورا و قدر-۱ و قدرF و موشک جدید قدرH نیز دیده می‎شود.

 سرجنگی موشک های ایران از چپ به راست: شهاب-۳ نسل اول، سجیل، قدرF، قیام-۱

دقت در تصویر فوق نشان می‎دهد سرجنگی موشک‎های قدر و سجیل مشابه موشک قیام هستند که با افزوده شدن یک سطح مخروطی واسط به بدنه بزرگتر این موشک‎ها متصل شده‎اند. در واقع باید این بخش واسط در بالا قطری مشابه موشک قیام و در پائین قطری مشابه قدر و سجیل داشته باشد. بنا بر این بخش اصلی سرجنگی موشک‎های کشور می‎تواند مشترک باشد که ضمن صرفه اقتصادی بیشتر، انعطاف‎پذیری عملیاتی بالاتری نیز ایجاد می‎نماید.

نوع دیگر که آن را «دومخروطی» می‎نامیم، با یک حجم مخروطی از دماغه شروع شده و به واسطه یک حجم استوانه‎ای کوتاه به بخش مخروطی انتهایی می‎رسد.

سرجنگی موشک‎های دوربرد از جو خارج شده و پس از طی بخش قابل توجهی از مسیر خود در خارج از آن مجدداً به جو بازگشته و به سوی هدف سرازیر می‎شوند. در این شرایط و با توجه به نبود هدایت، کلاهک پایدارتر مناسب‎تر است پس منطقی خواهد بود که در نسل‎های جدید شهاب، قیام و سجیل خبری از نوع مخروطی ساده نباشد. خصوصاً با توجه به کم بودن ضریب نیروی مقاوم این طرح کلاهک، رسیدن موشک سجیل به سرعتی منحصر به فرد در هنگام اصابت به هدف ممکن شده است.

 اخیراً مقامات دفاعی کشور به نمونه‎ای از موشک‎های بالستیک ایرانی اشاره کرده‎اند که سرعت سرجنگی آن به مراتب بیش از موشکهای گذشته رسیده و قابلیت اجرای عملیات ضد کشتی در برد بلند را دارد. این موشک و سرجنگی آن را می‎توان سریع‎ترین سلاح موشکی ایرانی دانست.

متخصصان کشورمان با بهره‎گیری از طرح‎های موجود و اجرای محاسباتی که دارای پیچیدگی‎های علمی و فنی بالایی است اقدام به بهسازی طرح کلاهک موشک‎های کشورمان کرده اند. علاوه بر محاسبات آیرودینامیکی و دینامیک پروازی، تولید موادی که درجه حرارت بسیار بالای ایجاد شده در چنین سرعت‎هایی را تحمل کرده و امکان اتمام مأموریت را به سرجنگی بدهد نیز از مسائل بسیار پیچیده در رسیدن به این موفقیت است.

از نظر ماهیت عملکردی سر جنگی، دسته بندی از نظر منفرد یا غیر منفرد بودن آن صورت می‎گیرد. کلاهک منفرد، نوع معمول و پایه کلاهک هر موشکی است. این سرجنگی بسته به مأموریت تعریف شده برای آن می‎تواند انفجاری شدید، ترکش‎زا، آتش‎زا و … باشد که در موشک‎های بالستیک عموماً از نوع انفجاری شدید است. جرم سرجنگی منفرد نسل‎های اول موشک شهاب-۳ که در کلاهک مخروطی ساده جا داده شده‎اند از نوع انفجاری شدید است.

نوع دیگر، کلاهک «چندگانه» یا «مجتمع» است که در واقع از کنار هم قرار گرفتن تعدادی کلاهک کوچکتر حاصل شده است و پس از جدا شدن کلاهک اصلی از موشک و در زمان مطلوب، این کلاهک‎های کوچک از سرجنگی اصلی جدا شده و با فاصله گرفته از هم به نقاط مختلفی برخورد می‎کنند.

 سرجنگی «خوشه‎ای» را می‎توان نوعی از کلاهک‎ها مجتمع دانست که از تعداد زیادی بمبچه(بمبلت) تشکیل شده‎اند. این نوع سرجنگی برای پوشش دادن یک منطقه نسبتاً وسیع که اهدافی با مقاومت کم در آن پراکنده شده‎اند مناسب است. البته بمبچه‎های سرجنگی خوشه‎ای موشک‎های بالستیک با بمب‎های خوشه‎ای معمولی که از هواپیماها رها می‎شوند ممکن است تفاوت‎های ابعادی داشته باشند.

نوع دیگری از سرجنگی‎های موشک‎های ایران، «بارانی» نامیده شده است. این کلاهک نیز از تعداد زیادی بمبچه تشکیل شده اما فرایند عملکرد آن با خوشه‎ای متفاوت است به طوریکه پس از رسیدن به سطح زمین این مهمات به صورت شعاعی به اطراف پراکنده می‎شوند.

 عملکرد سرجنگی بارانی موشک شهاب-۳ در رزمایش

کلاهک تعدادی از موشک‎های شهاب در آخرین موشکی رزمایش پیامبر اعظم(ص) که به سمت پایگاه هوایی شبیه‎سازی شده دشمن شلیک شدند از نوع خوشه‎ای یا بارانی بوده است. این دو نوع، بهترین سرجنگی برای انهدام هدف‎هایی مانند هواپیما و بالگرد که برخی در سطح یک فرودگاه پراکنده شده و برخی زیر آشیانه‎ها قرار دارند به شمار می‎رود.

در پایان باید گفت بهبود موشک‎های بالستیک کشور تنها منحصر به افزایش برد از ۳۰۰ کیلومتر در شهاب-۱ به ۲۰۰۰ کیلومتر در قدر و عاشورا و … و بهبود دقت نبوده است بلکه بهینه‎سازی ریزترین خصوصیات عملکردی و عملیاتی با تغییرات اجزای مختلف نیز در دستور کار بوده مثلاً استفاده از سوخت جامد، آن هم دو مرحله‎ای در موشک دوربرد و سریع سجیل که خواب را از چشم صهیونیست‎ها ربوده، حذف بالک در موشک میانبرد قیام-۱ که تنها با وجود یک سامانه کنترلی فوق مدرن ممکن شده و همچنین انواع کلاهک‎های مختلف که هریک برای طیفی از مأموریت‎ها کارایی بهینه دارند از دیگر جلوه‎های رشد و بالندگی در صنعت موشک‎های بالستیک ایران است که بخش زیادی از بازدارندگی دفاعی کشور پس از جنگ تحمیلی مدیون آنهاست.

اگرچه بیانات رهبر معظم انقلاب در دانشگاه شهید ستاری مبنی بر اینکه "همه کسانی که عادت به تهدید زبانی ایران کرده اند، بدانند، پاسخ ما به هرگونه شرارتی بر ضد ملت ایران، پاسخی جدی و سخت خواهد بود”، مصادیق پیدا و پنهان فراوانی دارد، اما حتما موشکهای ایرانی جزء مهمی از این پاسخ سخت و جدی خواهند بود.

 

 

 

مشرق