در موشکهای بالستیک قدیمی و برخی از موشکهای بالستیک فعلی، سرجنگی ثابت است یعنی موشک در مرحله نهایی حرکت، به همراه کل بدنه خود به سمت زمین میآید. در حالی که در موشکهای جدید، سرجنگی جدا شونده است یعنی بخش مربوط به محموله انفجاری پس از مرحله اوجگیری از موشک جدا شده و به سمت زمین حرکت می‌کند.
خانواده موشکهای بالستیک راهبردی (استراتژیک) ایرانی که بیشترین تعداد آنها را نمونههای گوناگون شهاب تشکیل میدهند از انواع این سرجنگیها بهرهمند هستند که هر یک مربوط به عملیات خاصی است. از اینرو در این گزارش بیشتر به بررسی کلاهکهای جنگی موشکهای بالستیک از نسل شهاب میپردازیم. همچنین با توجه به اهمیت موشک راهکنشی (تاکتیکی) فاتح-۱۱۰ و نمونه دریایی آن اشارهای نیز به خصوصیات سرجنگی آن خواهیم کرد.
این کلاهکها صرف نظر از ثابت یا جدا شونده بودن، دستکم از سه وجه قابل بررسی و مقایسه هستند: وجود قابلیت هدایت، خصوصیات شکلی و نوع محموله جنگی.
نمای گرافیکی کلاهکهای مختلف موشکهای میانبرد و دوربرد بالستیک ایران
در صورت جدا شونده نبودن، وجود قابلیت هدایت و تصحیح مسیر برای کلاهک بستگی به خود موشک دارد. عمده موشکهای بالستیک با استفاده از سامانه کنترل بردار رانش راهبری(کنترل) میشوند بنا بر این پس از اتمام سوخت و خاموش شدن پیشران، قابل هدایت و راهبری نیستند.
سرجنگیهای جدا شونده نیز معمولاً فاقد هدایت هستند و از اینرو به صورت ذاتاً پایدار طراحی میشوند تا پس از ورود مجدد به جو و ایجاد نیروهای آیرودینامیکی بر اثر حرکت روی بدنه به سمت زمین جهت گرفته و به مختصات انتهایی مسیر حرکت خود برسند.
از جمله موشکهایی با کلاهک هدایت شونده در دنیا موشک بالستیک ضد کشتی DF-21 چینی است که از سامانه راداری برای شناسایی هدف برای تغییر مسیرهای لازم بهره میبرد. برخی از کشورهای دیگر نظیر هند نیز برای ساخت کلاهکهایی که در قوس نزولی مسیر پرواز قابل هدایت باشند تلاش کردهاند.
از آنچه در ظاهر پیداست، میتوان نتیجه گرفت سرجنگی موشکهای بالستیک ایرانی از نسل شهاب و نمونههای توسعه یافته از روی آن از نوع هدایت شونده با سطوح آیرودینامیکی نیستند و در صورتی که از موتورهای راکتی کوچک واکنشی به عنوان راه حل معمول در پرتابههای خارج از جو (یا سایر راههای ممکن) در آنها استفاده نشده باشد این کلاهکها پس از خاموش شدن پیشران موشک و طبعاً پس از جدایی از بدنه موشک قابل تصحیح مسیر نیستند.
برخی رسانههای خارجی بر مبنای تصاویر موشکهای دوربرد ایرانی در رژه نیروهای مسلح، وجود موتورهای راکتی کوچک در سرجنگی آنها را گزارش کردهاند. تصاویر لحظه اصابت سرجنگی موشک شهاب-۳ به هدف در یکی از رزمایشهای موشکی پیامبر اعظم(ص) نشان از خطای بسیار اندک و کمنظیر آن (به نسبت سایر موشکهای میانبرد) دارد.
در هر صورت چنین دقتی باید به طریقی تأمین شده باشد و این روش محدود به شهاب-۳ نبوده و قطعاً در سایر نمونههای توسعه یافته از آن نیز وجود دارد.
موشک بالستیک کوتاهبرد فاتح-۱۱۰ با توجه به بهرهمندی از بالکهای کنترلی روی سرجنگی، تا انتهای مسیر قابل هدایت و راهبری (کنترل) است. برخی از نمونههای فاتح به نظر میرسد دارای سرجنگی جدا شوند باشند هر چند که برای موشکی در این رده، چنین چیزی مرسوم نیست اما در صورت وجود این امکان در فاتح-۱۱۰ یا نمونه ضد کشتی آن یعنی «خلیج فارس» میتوان با اطمینان گفت احتمال مورد اصابت قرار گرفتن این سرجنگی کوچک که سرعتی بالا دارد توسط سامانههای ضدموشکی دشمن مانند پاتریوت بسیار اندک است خصوصاً در صورتی که چندین فروند از این موشک همزمان در محدوده عملکرد سامانههای فوق باشند کار انهدام آنها توسط دشمن دشوارتر نیز میشود.
سرجنگی نسل چهارم موشک فاتح-۱۱۰ و بالکهای هدایت
نمونههای مختلف این موشک دارای محموله انفجاری شدید است که در نمونههای زمین به زمین سرعت آن نسبت به نمونه دریایی بیشتر است. این موشک همچنین از سامانههای پیشرفته هدایت و ناوبری برخوردار است.
سرجنگی فاتح-۱۱۰ و خلیج فارس که به نظر میرسد از نوع جدا شونده باشد
نگاهی به فناوریهای موجود در کلاهکهای جنگی موشکهای بالستیک جهان نشان میدهد در برخی از آنها که رسیدن به دقت بالا مهم است از سامانههای هدایت و ناوبری خاصی در مراحل میانی و نهایی پرواز استفاده میشود. به عنوان مثال در موشکهای دوربرد از سامانههایی مانند ناوبری جهانی یا ستارهای در فاز میانی و از سامانههای راداری در فاز نهایی برخورد به هدف (مانند موشک پرشینگ-۲ آمریکا و DF-21 چین) استفاده میشود.
همچنین در زمینه هدایت و راهبری (کنترل) نیز لبه پژوهشهای علمی دنیا معطوف به سامانههای جدیدی مانند عملگرهای پلاسمایی است که سرعت واکنشی در حدود ۱۰ برابر سطوح آیرودینامیکی مانند بالک دارند. این سامانه در آمریکا روی گلولههای ۱۵۵ میلیمتری توپخانه در حال آزمایش است.
از نظر ظاهری، اولین انواع سرجنگیهای شهاب، مخروطی ساده بودند که بعدها با دو نوع دیگر، تنوع یافتند. نوعی که در اینجا آن را «سه مخروطی» مینامیم با دو بخش مخروطی که اولی زاویه بیشتری دارد شروع شده و به واسطه یک حجم استوانه ای با طول قابل توجه به بخش مخروطی سوم میرسد. این ترکیب به نظر میرسد امروزه معمولترین ترکیب هندسه ظاهری کلاهکهای جنگی موشکهای بالستیک کشور است زیرا علاوه بر خانواده شهاب، در موشکهای قیام و سجیل-۱ و ۲ و عاشورا و قدر-۱ و قدرF و موشک جدید قدرH نیز دیده میشود.
سرجنگی موشک های ایران از چپ به راست: شهاب-۳ نسل اول، سجیل، قدرF، قیام-۱
دقت در تصویر فوق نشان میدهد سرجنگی موشکهای قدر و سجیل مشابه موشک قیام هستند که با افزوده شدن یک سطح مخروطی واسط به بدنه بزرگتر این موشکها متصل شدهاند. در واقع باید این بخش واسط در بالا قطری مشابه موشک قیام و در پائین قطری مشابه قدر و سجیل داشته باشد. بنا بر این بخش اصلی سرجنگی موشکهای کشور میتواند مشترک باشد که ضمن صرفه اقتصادی بیشتر، انعطافپذیری عملیاتی بالاتری نیز ایجاد مینماید.
نوع دیگر که آن را «دومخروطی» مینامیم، با یک حجم مخروطی از دماغه شروع شده و به واسطه یک حجم استوانهای کوتاه به بخش مخروطی انتهایی میرسد.
سرجنگی موشکهای دوربرد از جو خارج شده و پس از طی بخش قابل توجهی از مسیر خود در خارج از آن مجدداً به جو بازگشته و به سوی هدف سرازیر میشوند. در این شرایط و با توجه به نبود هدایت، کلاهک پایدارتر مناسبتر است پس منطقی خواهد بود که در نسلهای جدید شهاب، قیام و سجیل خبری از نوع مخروطی ساده نباشد. خصوصاً با توجه به کم بودن ضریب نیروی مقاوم این طرح کلاهک، رسیدن موشک سجیل به سرعتی منحصر به فرد در هنگام اصابت به هدف ممکن شده است.
اخیراً مقامات دفاعی کشور به نمونهای از موشکهای بالستیک ایرانی اشاره کردهاند که سرعت سرجنگی آن به مراتب بیش از موشکهای گذشته رسیده و قابلیت اجرای عملیات ضد کشتی در برد بلند را دارد. این موشک و سرجنگی آن را میتوان سریعترین سلاح موشکی ایرانی دانست.
متخصصان کشورمان با بهرهگیری از طرحهای موجود و اجرای محاسباتی که دارای پیچیدگیهای علمی و فنی بالایی است اقدام به بهسازی طرح کلاهک موشکهای کشورمان کرده اند. علاوه بر محاسبات آیرودینامیکی و دینامیک پروازی، تولید موادی که درجه حرارت بسیار بالای ایجاد شده در چنین سرعتهایی را تحمل کرده و امکان اتمام مأموریت را به سرجنگی بدهد نیز از مسائل بسیار پیچیده در رسیدن به این موفقیت است.
از نظر ماهیت عملکردی سر جنگی، دسته بندی از نظر منفرد یا غیر منفرد بودن آن صورت میگیرد. کلاهک منفرد، نوع معمول و پایه کلاهک هر موشکی است. این سرجنگی بسته به مأموریت تعریف شده برای آن میتواند انفجاری شدید، ترکشزا، آتشزا و … باشد که در موشکهای بالستیک عموماً از نوع انفجاری شدید است. جرم سرجنگی منفرد نسلهای اول موشک شهاب-۳ که در کلاهک مخروطی ساده جا داده شدهاند از نوع انفجاری شدید است.
نوع دیگر، کلاهک «چندگانه» یا «مجتمع» است که در واقع از کنار هم قرار گرفتن تعدادی کلاهک کوچکتر حاصل شده است و پس از جدا شدن کلاهک اصلی از موشک و در زمان مطلوب، این کلاهکهای کوچک از سرجنگی اصلی جدا شده و با فاصله گرفته از هم به نقاط مختلفی برخورد میکنند.
سرجنگی «خوشهای» را میتوان نوعی از کلاهکها مجتمع دانست که از تعداد زیادی بمبچه(بمبلت) تشکیل شدهاند. این نوع سرجنگی برای پوشش دادن یک منطقه نسبتاً وسیع که اهدافی با مقاومت کم در آن پراکنده شدهاند مناسب است. البته بمبچههای سرجنگی خوشهای موشکهای بالستیک با بمبهای خوشهای معمولی که از هواپیماها رها میشوند ممکن است تفاوتهای ابعادی داشته باشند.
نوع دیگری از سرجنگیهای موشکهای ایران، «بارانی» نامیده شده است. این کلاهک نیز از تعداد زیادی بمبچه تشکیل شده اما فرایند عملکرد آن با خوشهای متفاوت است به طوریکه پس از رسیدن به سطح زمین این مهمات به صورت شعاعی به اطراف پراکنده میشوند.
عملکرد سرجنگی بارانی موشک شهاب-۳ در رزمایش
کلاهک تعدادی از موشکهای شهاب در آخرین موشکی رزمایش پیامبر اعظم(ص) که به سمت پایگاه هوایی شبیهسازی شده دشمن شلیک شدند از نوع خوشهای یا بارانی بوده است. این دو نوع، بهترین سرجنگی برای انهدام هدفهایی مانند هواپیما و بالگرد که برخی در سطح یک فرودگاه پراکنده شده و برخی زیر آشیانهها قرار دارند به شمار میرود.
در پایان باید گفت بهبود موشکهای بالستیک کشور تنها منحصر به افزایش برد از ۳۰۰ کیلومتر در شهاب-۱ به ۲۰۰۰ کیلومتر در قدر و عاشورا و … و بهبود دقت نبوده است بلکه بهینهسازی ریزترین خصوصیات عملکردی و عملیاتی با تغییرات اجزای مختلف نیز در دستور کار بوده مثلاً استفاده از سوخت جامد، آن هم دو مرحلهای در موشک دوربرد و سریع سجیل که خواب را از چشم صهیونیستها ربوده، حذف بالک در موشک میانبرد قیام-۱ که تنها با وجود یک سامانه کنترلی فوق مدرن ممکن شده و همچنین انواع کلاهکهای مختلف که هریک برای طیفی از مأموریتها کارایی بهینه دارند از دیگر جلوههای رشد و بالندگی در صنعت موشکهای بالستیک ایران است که بخش زیادی از بازدارندگی دفاعی کشور پس از جنگ تحمیلی مدیون آنهاست.
اگرچه بیانات رهبر معظم انقلاب در دانشگاه شهید ستاری مبنی بر اینکه "همه کسانی که عادت به تهدید زبانی ایران کرده اند، بدانند، پاسخ ما به هرگونه شرارتی بر ضد ملت ایران، پاسخی جدی و سخت خواهد بود”، مصادیق پیدا و پنهان فراوانی دارد، اما حتما موشکهای ایرانی جزء مهمی از این پاسخ سخت و جدی خواهند بود.
مشرق