یادداشت/
دفاع هیبریدی باید بر اساس اقدام مشترک تمام ارکان و ذی‌نفعان جامعه از دولت تا بخش خصوصی و نهاد‌های مدنی باشد و یک برنامه جامع امنیتی بایستی پیاده شود که تمام بخش‌های کلیدی جامعه در برنامه‌ریزی و اجرای آن گنجانده شوند
به گزارش پایداری ملی، دکتر محسن محبی معاون توسعه فرهنگی و اطلاع‌رسانی سازمان پدافند غیرعامل کشور در یادداشتی که در ماهنامه صیانت پایدار منتشر شده آورده است:
جنگ‌های هیبریدی یا ترکیبی آخرین و جدیدترین مفاهیمی هستند که در دو دهه اخیر در ارتباط با جنگ و دفاع به کار برده شده‌اند. این عبارت در متن ادبیات و اسناد استراتژیک ناتو، اتحادیه اروپا و دولت‌های جهان می‌باشد و الهام‌بخش بسیاری از کتب مقالات و مباحث سیاسی بوده است. جنگ هیبریدی، عملیات هیبریدی، حمله هیبریدی و دفاع هیبریدی مفاهیمی نزدیک به هم هستند. جنگ هیبریدی در حقیقت بکارگیری و بسیج تمام ظرفیت‌های ملی برای رسیدن به پیروزی و اهداف سیاسی است. به عبارتی بهتر جنگ هیبریدی استفاده هماهنگ از ابزار‌های مختلف قدرت برای ضربه‌زدن و آسیب‌پذیر کردن همزمان چندین عرصه از جامعه هدف از طریق هم‌افزایی است. ابزار‌های قدرت شامل ابزار نظامی، سیاسی، اقتصادی اجتماعی و اطلاعاتی و اهداف نیز به همین منوال ضربه‌زدن سیاسی، اقتصادی، نظامی، زیرساختی، اجتماعی و اطلاعاتی می‌باشند. در این زمینه یان استولتنبرگ دبیر کل ناتو در سال 2015 عنوان می‌کند که «هیبرید انعکاس تاریک رویکرد جامع ما است. ما از ترکیب ابزار‌های نظامی و غیرنظامی برای ثبات کشورها استفاده می‌کنیم و دیگران از همین ابزارها برای بی‌ثبات‌سازی استفاده می‌کنند.»
در یک جنگ ترکیبی لزوما از جمله نظامی استفاده نمی‌شود بلکه استفاده از اصطلاح جنگ نشان‌دهنده ماهیت خصمانه جدی وماندگاری چالش آن است و آثار و تبعاتش درست به مانند جنگ است. در حالیکه به کارگیری همزمان ابزار‌های خشونت‌آمیز و غیر‌خشونت آمیز برای رسیده به اهداف یک پدیده قدیمی است هماهنگی انعطاف‌پذیر آنها سرعت عمل و نحوه هدف گیری آنها در قالب جنگ هیبریدی کاملا جدید است. جنگ هیبریدی یک عملیات پیچیده است که در درجه اول به یک رهبری قوی نیاز دارد تا بتواند در سریعترین زمان ممکن مجوز عملیات ترکیبی را صادر کند و منابع را به آن تخصیص دهد. شناسایی آسیبپذیری دشمن و لیست کردن اهداف و نقاط ضعف کلیدی آن گام مهمی در این خصوص است. جنگ‌های ترکیبی به ذات خود پیروزی‌بخش هستند و با کمترین مبارزه و حتی بدون مبارزه نظامی به حداکثر اهداف دست می‌یابند.
در حقیقت جنگ‌های ترکیبی در اثر یک سری از رقابت‌ها و درگیری‌ها بین بازیگران در سطح بین‌المللی صورت می‌گیرد. بسیاری بر این عقیده‌اند که جنگ‌های هیبریدی در دهه‌‌های آینده تشدید خواهد شد و در سطوح منطقه‌ای و جهانی قدرت‌های رو به رشد و یا بازیگران ناراضی در مناطقی که می‌توانند از مزیت‌های نسبی آن بهره‌مند شوند به رقابت پرداخته و از تکنیک‌های جنگ ترکیبی و از طریق طیف گسترده‌ای از ابزارها اهداف خود را جلو ببرند. از طریق جنگ هیبریدی آنها توابع مختلف اجتماعی را نه برای شورش علیه حاکمیت بلکه برای تضعیف هنجارها و فروپاشی قوانین و مقررات دنبال خواهند کرد.
در ارتباط با مصادیق جنگ هیبریدی برخی بر این باورند اوکراین به سرزمینی برای تست جنگ‌های هیبریدی روسیه تبدیل شد و کشور‌های غربی هم نظاره‌گر این موضوع بودند. گام اول در مقابله با جنگ‌های ترکیبی شناسایی ابعاد این تهدید است قدم بعدی اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی مردم از جنگ ترکیبی است. گام بعدی تصمیم‌گیری در مورد چگونگی جاه‌طلبی دشمن در جنگ ترکیبی است. در واقع اساسی‌ترین هدف استراتژیک در مقابل جنگ هیبریدی حفظ و ارتقای ظرفیت دولت و جامعه برای اقدام متقابل است. دولت و جامعه باید با ارزیابی آسیب‌پذیری‌ها و ایجاد یک رویکرد مشترک و هماهنگ در برابر طیف وسیع تهدید‌های ترکیبی توان مقاومت و مقابله داشته باشند، یک وضعیت دفاعی معتبر و مستحکم در برابر تهدید‌های هیبریدی نمی‌تواند صرفا بر روی نیرو‌های نظامی و امنیتی بنا شود چرا که اهداف کاملا پراکنده هستند بنابراین دفاع هیبریدی باید بر اساس اقدام مشترک تمام ارکان و ذی‌نفعان جامعه از دولت تا بخش خصوصی و نهاد‌های مدنی باشد و یک برنامه جامع امنیتی بایستی پیاده شود که تمام بخش‌های کلیدی جامعه در برنامه‌ریزی و اجرای آن گنجانده شوند.
به عنوان نمونه دولت فنلاند دقیقا همین رویکرد را در رابطه با دفاع هیبریدی پیاده کرده است و از طریق همکاری بین مقامات، جامعه، کسب و کار‌ها، سازمان‌های مدنی و شهروندان رویکرد جامع امنیتی خود را تامین کرده است. مرحله مهم دیگری که در دفاع هیبریدی و در برنامه‌ریزی استراتژیک دفاع هیبریدی وجود دارد جلوگیری از تجاوز هیبریدی دشمن و اقدامات بازدارنده است. اقدامات بازدارنده در مقابل تهدیدات هیبریدی نیز خود باید ترکیبی باشد. علائم و اطلاعات جنگ‌های ترکیبی به مانند شیوه های سنتی جنگ نیست بلکه تشخیص جنگ‌های هیبریدی، شناخت آستانه‌ها در آنها و چگونگی ورود به آنها نیازمند فراتر رفتن از رویکرد‌های فعلی و سنتی است و به هوش نظامی بالایی نیاز دارد. در جنگ‌های هیبریدی تاکید بر خلاقیت و بهره‌گیری از ابهام و فریب و استفاده مبتکرانه از ابزار‌های غیرنظامی برای هدف قراردادن تمام اهداف در جامعه مورد نظر است. در جنگ هیبریدی دشمن تلاش می‌کند نقاط آسیب‌پذیر را که بیشترین عدم‌تقارن در آنها وجود دارد شناسایی کرده و مورد هدف قرار دهد. او اهداف ساده‌ای را در کنار هم قرار داده که در ترکیب با هم بیشترین اثرگذاری را خواهند داشت. اطلاعات این نقاط آسیب‌پذیر به ظاهر ساده را دشمن می‌تواند از طریق میدانی و یا اپراتور‌های نرم‌افزاری و تکنیک‌های اطلاعاتی و ارتباطی به دست آورد. در این خصوص عملیات ضد اطلاعات باید تمام تلاش خود را به کار گیرد که دشمن نتواند اطلاعات مهم و کاربردی و لازم را از متن جامعه به دست آورد. آسیب‌پذیری‌های و دیوارکشی‌‌های سایبری که امروزه توسط بسیاری از کشورها به عنوان یک بحران شناخته می‌شود در همین راستاست و سایبر و رسانه امروزه میدان‌دار و نقطه اتکای عملیات هیبریدی هستند. شاید بیان عواطف، احساسات، افکار و باورها و انتقادها که در فضای مجازی و شبکه‌‌های اجتماعی به راحتی و بدون حساسیت اتفاق می‌افتد خوراک مناسب و مفیدی برای حملات هیبریدی باشد و مخاطب بدون آنکه متوجه باشد خود را به عنوان یک سیبل و خوراک برای حمله عرضه می‌کند.
بر این مبنا مقابله با تهدیدات هیبریدی نیاز به برنامه‌ریزی و پاسخ استراتژیک دارد. بالا بردن تاب‌آوری و انعطاف‌پذیری اجتماعی در مقابله با تهدیدات ترکیبی شاید مهمترین و مطمئن‌ترین راه باشد اما این کار یک برنامه بلندمدت و متعهد به پیاده‌سازی است. برنامه‌ریزی ایجاد آگاهی و آموزش در این مسیر بسیار مهم و راهبردی هستند. این برنامه‌ریزی خود یک فرصت است. فرصتی که به ایجاد ساختارهایی در جامعه می انجامد که ضمن ارتقا کارآمدی اجتماعی توان پاسخگویی آنها به تهدیدات هیبریدی را نیز بالا می‌برد.
در همین راستا و در ارتباط با تهدیدات هیبریدی، کشور جمهوری اسلامی ایران امروزه در شرایطی خاص قرار دارد بنابراین دفاع هیبریدی در این شرایط کاملا موضوعیت دارد. امروزه دشمنان تمام ابزار‌های خود از تهدید به حمله نظامی گرفته تا ایجاد تنگناها و تحریم‌های اقتصادی تا دامن زدن به شکاف‌های قومیتی و مذهبی تا به قهقهرا بردن باور‌های فرهنگی دینی و سست و لرزان نمودن بنیان‌های خانوادگی و اجتماعی همه و همه را به کار گرفته است و مصداق تمام و کمال یک نبرد هیبریدی را علیه کیان نظام و ملت به راه انداخته است. در این عرصه متاسفانه اطلاعات و گراهایی خواسته یا ناخواسته در اختیار دشمن قرار گرفته و به نقاط آسیب‌پذیر از جمله آسیبپذیری اقتصادی دست یافته است.
سرعت عمل و توان پاسخگویی ما در این اوضاع و احوال در قالب دفاع همه‌جانبه، همگرا و هیبریدی بسیار مهم و سازنده خواهد بود تا بتوانیم نقاط ضعف را برطرف کرده و از آسیبپذیری بکاهیم.