شبکه ملی اطلاعات را شاید بتوان بزرگ‌ترین پروژه عظیم ملی جمهوری اسلامی ایران در حوزه ارتباطات و مخابرات در سال‌های پس از انقلاب اسلامی دانست. پروژه‌ای که آغاز آن، به حدوداً ۱۵ الی ۲۰ سال گذشته باز می‌گردد و تاکنون حرف‌وحدیث‌های فراوانی در مورد آن، بیان شده است.
به گزارش پایداری ملی، البته، گهگاه این پروژه با نام‌هایی نظیر اینترنت ملی یا اینترنت بومی، مطرح می‌شود اما بر اساس نظر کارشناسان، این چند موضوع، با یکدیگر متفاوت هستند. طی روزهای اخیر و با جدی شدن لفاظی های ایالات‌متحده علیه جمهوری اسلامی ایران و پررنگ شدن تهدیدات علیه کشور، موضوعاتی مثل قطع شدن اینترنت یا اعمال محدودیت در زمینه استفاده ایران از فضای سایبری بین‌المللی مطرح شده است و در مقابل نیز، عده‌ای بر این باورند که در صورت اجرایی شدن کامل فازهای مختلف شبکه ملی اطلاعات، هم‌اکنون می‌توانستیم به‌خوبی با این دست از تهدیدات مقابله کنیم.
با این تفاسیر، این سؤال مطرح می‌شود که شبکه ملی اطلاعات چیست و چه کارکردی می‌تواند در سیستم تبادل اطلاعات کشور داشته باشد.
شبکه ملی اطلاعات چیست؟
در تعریف شبکه ملی اطلاعات می‌توانیم بگوییم که این شبکه پروژه‌ای برای توسعه شبکه زیرساخت امن و پایدار ملی در ایران است. این شبکه با نام‌های دیگری مانند اینترنت ملی، اینترانت ملی ایران و شبکه ملی اینترنت نیز شناخته می‌شود که بنا به ادعای برخی کارشناسان، به کار بردن عبارت اینترنت ملی در این زمینه درست نیست. بر این اساس، اینترنت ملی، تنها می‌تواند بخشی از این پروژه عظیم باشد و حتی ممکن است به کار بردن واژه اینترنت ملی، سبب بر هم ریختگی باورهای عمومی در مورد آن شود.
در سال‌های اخیر پروژه «شبکه ملی اطلاعات» در دستور کار دولت‌های مختلف قرارگرفته و حواشی بسیار زیادی را به وجود آورده است. به‌عبارت‌دیگر، عده‌ای در سال‌های ابتدایی آغاز پروژه شبکه ملی اطلاعات، بر این باور بودند که هدف دولت از اجرایی کردن آن، تشدید نظارت‌ها بر روابط داخلی مردم و نقض حریم خصوصی است درحالی‌که ابداً چنین مفهومی از شبکه ملی اطلاعات، قابل‌برداشت نیست.
متأسفانه به دلیل عدم اطلاع‌رسانی دقیق، درست و به‌اندازه درباره این شبکه، به محض اینکه کاربران ایرانی با این نام مواجه می‌شوند، افکاری مانند اینترنت محدود و بسته و به‌دوراز ارتباطات بین‌المللی به ذهنشان خطور می‌کند؛ بنابراین، نیاز است که در این زمینه اطلاعات دقیقی به مردم داده شود تا نگرانی‌های احتمالی‌شان رفع شود.
بسیاری از مردم، ماهیت دقیق شبکه ملی اطلاعات را نمی‌شناسند
به‌طورکلی و عمومی، مردم ماهیت این شبکه را به‌خوبی نمی‌شناسند و درباره آن اطلاعات دقیقی ندارند. همین موضوع موجب سردرگمی آنان شده است و متأسفانه عده‌ای نیز با بهره‌گیری از این سردرگمی، در جهت انجام تبلیغات منفی علیه این طرح عظیم ملی گام بر می‌دارند. البته دراین‌بین، این مردم نیستند که مقصر باشند و اصلی‌ترین تقصیر دراین‌بین، بر گردن مراجعی است که وظیفه اطلاع‌رسانی را بر عهده داشته متأسفانه با کوتاهی آن‌ها، این جهل ناخواسته پیش‌آمده است.
شبکه ملی اطلاعات، پروژه‌ای برای توسعه شبکه زیرساخت امن و پایدار ملی در ایران است. البته بر اساس برخی تعابیر، این شبکه با نام‌های دیگری مانند اینترنت ملی، اینترانت ملی ایران و شبکه ملی اینترنت نیز شناخته می‌شود. بر اساس تعریفی که در تبصره ۲ ماده ۴۶ قانون برنامه پنجم توسعه درباره این طرح عظیم ملی آمده است و این تعریف، به تصویب شورای عالی فضای مجازی نیز رسیده است، شبکه ملی اطلاعات کشور، شبکه‌ای مبتنی بر قرارداد اینترنت (آی‌پی)، به همراه سوئیچ‌ها و مسیریاب‌ها و مراکز داده‌ای است.
بر اساس تعریف ارائه‌شده، این شبکه به صورتی طراحی شده است که درخواست‌های دسترسی داخلی و اخذ اطلاعاتی که در مراکز داده داخلی نگهداری می‌شوند، به‌هیچ‌وجه از طریق خارج کشور مسیریابی نشود و امکان ایجاد شبکه‌های اینترانت، خصوصی و امن داخلی در آن فراهم شود. در چنین شرایطی، وب‌سایت‌ها و مراکزی که به ارائه خدمات به مردم می‌پردازند، ازجمله تمام سایت‌های خدماتی دولتی و خصوصی و به‌ویژه آن‌هایی که با اطلاعات و داده‌های بیومتریک مردم در ارتباط هستند، باید سرورهای ذخیره‌سازی خود را به داخل کشور منتقل کنند و مانع از انتقال داده‌های عمومی کشور به خارج شوند.
ایده شبکه ملی اطلاعات در چه سالی مطرح شد؟
شبکه ملی اطلاعات، یکی از قدیمی‌ترین طرح‌های فضای مجازی در کشور است و سابقه آن به ۱۳۸۴ در وزارت ارتباطات می‌گردد. در آن سال این طرح، در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، تحت عنوان «اینترنت ملی» و «شبکه ملی اینترنت» مطرح شد. مراحل مطالعاتی این پروژه در دولت نهم انجام شد.
در ادامه، این پروژه در سال ۱۳۸۹ با عنوان «شبکه ملی اطلاعات» در قانون برنامه پنجم توسعه گنجانده شد. هدف مسئولان این بود که کار این برنامه تا سال ۱۳۹۵ به اتمام برسد و بهره‌برداری از آن آغاز شود. البته تا پایان دولت دهم اصلاحاتی در طراحی این شبکه صورت گرفت و مرحله آزمایشی و پایلوت آن انجام شد.
در ابتدای دولت یازدهم، الزامات این شبکه توسط شورای عالی فضای مجازی تعیین و نسخه اولیه آن افتتاح شد. این نسخه شامل مرکز تبادل ترافیک داده زیرساخت و کارساز نام دامنه ملی می‌شود. همچنین این شبکه امکان تفکیک ترافیک داخلی و خارجی شبکه را فراهم می‌کند تا رشد تولید محتوای داخلی و استفاده بیشتر از ترافیک داخلی امکان‌پذیر شود، هزینه‌های ترافیک کاهش پیدا کند و سرعت اینترنت افزایش یابد.
نکته قابل‌توجهی که در مورد شبکه ملی اطلاعات وجود دارد، این است که برخلاف باور اشتباه عمومی، اینترنت ملی هیچ ارتباطی به محدود کردن اینترنت ندارد و فقط نوعی گردش اطلاعات در بستر داخلی است. مبنی بر این است که در این طرح، فیلم‌ها، محتواها، عکس‌ها و هر چیز دیگری که دلخواه کاربران است، در بستر شبکه ملی اطلاعات قرار بگیرد تا بتوان راحت‌تر به آن دسترسی پیدا کرد و سرعت مطلوب‌تری در اختیار کاربران قرار بگیرد. در حقیقت، شبکه ملی اطلاعات، با کوتاه کردن مسیر، ضمن کاهش هزینه برای دسترسی به اطلاعات موردنیاز کاربران، کیفیت بهبودیافته‌ای را به کاربران ایرانی عرضه می‌کند.
شبکه ملی اطلاعات، چه فوایدی می‌تواند برای کاربران داشته باشد؟
۱- خدمات الکترونیک در بستر شبکه ملی اطلاعات ارائه خواهند شد
در صورت راه‌اندازی کامل چنین بستری در کشور، کلیه خدمات دولت الکترونیک از قبیل ارائه خدمات آموزشی، بهداشتی و درمانی و یا حتی مصاحبه‌های اینترنتی ازجمله مواردی خواهد بود که از طریق این بستر صورت می‌پذیرد.
۲- افزایش سرعت اینترنت، از دستاوردهای اصلی شبکه ملی اطلاعات است
یکی دیگر از مواردی که کارشناسان، تحت عنوان مزایای بهره‌گیری از شبکه ملی اطلاعات مطرح می‌کنند، افزایش سرعت اینترنت است. یکی از مثال‌های خوب در این زمینه، کره جنوبی است. این کشور، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین صاحبان اینترنت ملی و شبکه ملی اطلاعات در کشورش، پرسرعت‌ترین اینترنت جهان را نیز در اختیار کاربران خود قرار می‌دهد.
اینترنت ملی یکی از دلایل اصلی سرعت پیشرفته اینترنت در این کشور است. گفتنی است که کره جنوبی ازنظر آمادگی الکترونیک و پهنای باند رتبه نخست را در دنیا دارد. جالب اینکه، ۸۰ درصد پهنای باند این کشور داخلی است. به این معنی که ۸۰ درصد شبکه اینترنت این کشور بی‌نیاز از ارتباطات خارجی است و ارتباطات و انتقالات دیتای آن در داخل شبکه به گردش درمی‌آید.
۳- شبکه ملی اطلاعات، استقلال کشور را در پی خواهد داشت
یکی از اصلی‌ترین مسائلی که در زمینه فضای مجازی در کشور مطرح است، وابستگی بالایی است که در این زمینه به آن‌سوی مرزها وجود دارد. متأسفانه ایران در زمینه زیرساخت‌های اینترنت، در رده کشورهایی طبقه‌بندی می‌شود که حجم بالایی از این تجهیزات را وارد می‌کند.
در مورد دیتای مبادله شده نیز می‌توان گفت که متأسفانه بخش اعظمی از این دیتا، در یک سفر رفت و برگشتی، در سرورهایی در خارج از مرزها ذخیره‌سازی می‌شوند که این موضوع، در شرایط افزایش تخاصم‌ها علیه کشور، علاوه بر کاهش امنیت اطلاعات، می‌تواند مواردی مثل افزایش آسیب‌پذیری در برابر تحریم‌ها را نیز در پی داشته باشد.
یکی از جدیدترین تهدیداتی نیز که دشمنان علیه ایران مطرح می‌کنند، احتمال استفاده از تحریم‌های سایبری و قطع دسترسی ایرانی‌ها، به بخش‌هایی از خدمات جهانی اینترنت است. با عملیاتی شدن طرح اینترنت داخلی در ایران، حتی درصورتی‌که اینترنت در فضای جهانی به هر دلیلی با مشکل مواجه شود، کاربران در داخل کشور می‌توانند از شبکه ملی استفاده کنند و نیاز خود را برطرف نمایند.
در این صورت، می‌توان به‌درستی ادعا کرد که وابستگی به منابع خارجی اینترنت از بین می‌رود و استقلال در این زمینه برای کشور به دست می‌آید.
۴- ارزانی اینترنت، دستاوردی دیگر از شبکه ملی اطلاعات خواهد بود
یکی دیگر از فواید شبکه ملی اطلاعات، کاهش مسیر گردش اطلاعاتی است که یک کاربر ایرانی، بدان نیاز خواهد داشت. البته گهگاه ممکن است که یک کاربر، در طول زمان استفاده خود از اینترنت، به اطلاعات وب‌سایت‌ها یا شبکه‌های اجتماعی خارجی نیاز داشته باشد که در چنین صورتی، دسترسی به یک سرور خارجی، ناگزیر خواهد بود.
اما شبکه ملی اطلاعات، بر این اصل استوار است که اطلاعات موردنیاز کاربران از وب‌سایت‌های ایرانی در سرورهایی در داخل کشور ذخیره شود و برای دسترسی به آن‌ها، نیازی به ارسال درخواست به خارج از کشور نباشد. در چنی شرایطی، مسیر دسترسی به اطلاعات توسط کاربران کوتاه‌تر شده که منجر به کاهش هزینه اینترنت خواهد شد.
بنابراین، یکی از جنبه‌های مهم این طرح، بعد اقتصادی آن است که به نفع دولت و مردم است. به‌عبارت‌دیگر، اینکه دیتاهای پرطرفدار مستقیماً بر روی شبکه داخلی به گردش در آید و یک بار به خارج و داخل کشور برنگردد، به سود همه خواهد بود. این موضع، از سوی دیگر، افزایش تسلط بر اطلاعات ذخیره‌شده را نیز در پی خواهد داشت که علاوه بر افزایش ضریب ایمنی ذخیره اطلاعات، امکان قطع دسترسی به آن‌ها از سوی خارجی‌ها را نیز حذف می‌کند.
۵- با استفاده از شبکه ملی اطلاعات، در برابر سایر کشورها قدرتمند می‌شویم
نقض حریم خصوصی و دسترسی کشورهای دیگر به اطلاعات هویتی و فضای سایبری ایران، یکی از اصلی‌ترین نگرانی‌های مقامات کشور است که بارها و بارها در مجامع مختلف مطرح شده است. واقعیت این است که در حال حاضر با نداشتن شبکه ملی اطلاعات، به قدرتمند شدن سایر کشورها در برابر خودمان از طریق دسترسی آن‌ها به اطلاعات کاربران ایرانی کمک می‌کنیم.
در این شرایط، در رقابت دنیای اینترنتی، بازی را به طرف مقابل واگذار کرده‌ایم. به‌این‌ترتیب، بسیار ضروری است که در راستای عملیاتی شدن این طرح گام برداریم و به قدرتمندی هر چه بیشتر خودمان کمک کنیم. همان‌طور که در بخش‌های قبلی نیز اشاره شد، با پررنگ شدن احتمال استفاده دشمنان از تحریم‌های سایبری علیه کشور و احتمال قطع دسترسی به اطلاعات مهم برخی از وب‌سایت‌های داخلی توسط کشورهای غربی، راه‌اندازی هر چه کامل‌تر شبکه ملی اطلاعات، ضروری و حیاتی به نظر می‌رسد.
۶- شبکه ملی اطلاعات، ضامن افزایش امنیت کاربران در کشور است
با توجه به اقدامات خرابکارانه گسترده توسط دولت‌های متخاصم علیه جمهوری اسلامی ایران در حوزه سایبری، راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، می‌تواند تدبیر مناسبی در راستای مقابله با این دست از تهدیدات باشد. اینترنت داخلی در چنین شرایطی، بستری ایجاد می‌کند که می‌توان در آن تا حد زیادی، جلوی خرابکاری‌های احتمالی دشمنان را گرفت.
به‌این‌ترتیب، درخواست‌هایی که از خارج کشور فرستاده می‌شوند از طریق یک درگاه مشخص وارد می‌شوند و قابل‌کنترل و مسدود کردن خواهند بود. به‌این‌ترتیب، می‌توانیم امنیت اطلاعات کاربران را تضمین نماییم و فضای امن‌تری را برای آنان به وجود بیاوریم.
البته نکته‌ای که باید به آن اشاره کرد، این است که راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات، به معنای حذف صددرصدی تهدیدات در فضای سایبری نخواهد بود اما می‌تواند حجم قابل‌توجهی از این تهدیدات را کاهش دهد و مصونیت یا اصطلاحاً انعطاف‌پذیری سایبری را به میزان قابل قبولی افزایش دهد.
شبکه ملی اطلاعات، خواسته‌ای ملی و آرایشی دفاعی در برابر دشمنان ملت
در شرایط کنونی و موقعیت پرتنش منطقه و جهان، دشمنی پیش روی جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته است که از یک‌سو، از انجام اقدامات نظامی، هراس دارد و از سوی دیگر، به دنبال آسیب زدن به منافع کشور، به هر طریق و روشی است. این موضوع، در درجه اول، ضرورت افزایش هوشمندی بین مردم و مسئولان را گوشزد کرده و در گام دوم، لزوم کاهش یا قطع وابستگی به پارامترهای خارجی را یادآور می‌شود.
نفت، یکی از اصلی‌ترین حربه‌هایی است که دشمن، می‌تواند از آن، برای واردکردن فشار به سیستم اقتصادی و سیاسی کشور استفاده کند اما دشمن به این موضوع واقف است که تأثیر اقدامات تحریمی بر نفت، در وهله اول بر زندگی مردم وارد نمی‌شود و با انجام اقدامات متقابل از سوی نظام ایران، قابل کاهش است اما در صورت دست‌کاری و منع دسترسی به اطلاعات از سوی خارجی‌ها، تأثیر فوری و مستقیم آن، بر زندگی مردم آشکار می‌شود و درنتیجه، اعتراضات اجتماعی درنتیجه آن به وجود خواهد آمد.
از سوی دیگر، هرگونه دست‌کاری بر اطلاعات مردم، می‌تواند بی‌اعتمادی بین دولت و مردم را در پی داشته باشد و نتیجه آن، تقابل بین مردم و نظام خواهد بود. به گفته برخی کارشناسان، کاهش وابستگی به شبکه جهانی اینترنت، مهمترین دلیل پیاده‌سازی شبکه ملی اطلاعات است. در این چارچوب، تجهیزات و زیرساخت‌های لازم برای مدیریت یک شبکه سراسری اطلاعاتی و ارتباطی ملی در کشور فراهم می‌شود.
در چنین شرایطی، چنانچه جامعه جهانی، ایران را از دسترسی به شبکه جهانی اینترنت محروم کند یا دسترسی ایران به شبکه جهانی به هر دلیلی قطع شود، می‌توان تا حد زیادی به توانایی‌های شخصی در کشور، برای حل این چالش متکی بود و مستقلانه در این موضوع عمل کرد.
بر این موضوع باید تأکید کرد که برخلاف برخی تصورات عمومی، امکان تحریم اینترنتی ایران، همانند انواع تحریم‌های ناعادلانه دیگری که علیه کشورمان اعمال شده است، وجود دارد و با توجه به شرایط فعلی، امکان مقابله با تهدیدات آن کم یا بسیار سخت است.
از سوی دیگر، به دلیل رخدادهای فیزیکی مانند قطع کابل‌ها و… نیز ممکن است دسترسی ایران به اینترنت جهانی دچار اختلال شود. این موضوع، یک امر متداول است و بارها شاهد آن بوده‌ایم که به دلیل قطع کابل‌های دسترسی ایران به شبکه جهانی اینترنت، کشور برای ساعاتی با اختلال اینترنتی مواجه بوده یا سرعت دسترسی به آن، به‌شدت کند می‌شود.
وجود شبکه ملی اطلاعات، دسترسی امن و پایدار به سرویس‌های ملی را برای کاربران مهیا می‌کند و شرایط را برای بهره‌مندی آن‌ها از پهنای باند بسیار بالایی برای ارتباط و انتقال اطلاعات فراهم می‌کند؛ زیرا بستر اجرای این طرح، شبکه ملی فیبر نوری ایران است. این شبکه توسط شرکت ارتباطات زیرساخت، توسعه داده‌شده و در پایان سال ۸۹ به بیش از ۱۵۵ هزار کیلومتر در سراسر کشور گسترش یافت.
به‌طورکلی، با کمی دقت در تحولات بین‌المللی در عرصه سایبری می‌توانیم به اهمیت اینترنت داخلی پی ببریم. در همین ارتباط می‌توان به این مسئله مهم اشاره کرد که در حال حاضر کشورهای متعددی در جهان به اهمیت اینترنت داخلی پی برده‌اند. به‌طوری‌که کشورهایی مانند آلمان، روسیه، برزیل، چین و... اقدامات مهمی در این راستا انجام داده‌اند.
درنهایت می‌توان گفت، با توجه به شرایطی که در حال حاضر، جمهوری اسلامی ایران با آن روبرو است، دسترسی به شبکه ملی اطلاعات و بهره‌مندی صددرصدی از آن، جزو اقدامات حیاتی و ضروری محسوب می‌شود و مصداق عملی اتخاذ آرایش جنگی در فضای سایبری، علیه دشمنی است که از هر روش و شیوه‌ای، درصدد آسیب زدن به کشور است.
مخاطرات امنیتی در فضای سایبری، هرروز بیشتر از قبل خود را نمایان می‌کند و نکته جالب‌تر آن است که دشمن نیز به‌تازگی، در ادبیات خود، احتمال بهره‌گیری از امکانات جنگی سایبری‌اش را وارد کرده است. استفاده از چنین ادبیاتی، پررنگ شدن تهدیدات را بیش‌ازپیش یادآور می‌شود و این مسئله، ضرورت اتخاذ و به‌کارگیری اقدامات جنگی در فضای سایبری را، ضروری نشان می‌دهد.
شبکه ملی اطلاعات، در شرایط کنونی، مصداق علمی و عملیاتی به‌کارگیری اقدامات و دستورالعمل جنگی در فضای سایبری، با توجه منویات مقام معظم رهبری خواهد بود.
منبع: پاپسا