آینده‌پژوهی، راهی برای آمادگی پزشکان در زمان حوادث طبیعی

به گزارش پایداری ملی، آینده ما را با رخداد مسائل پیچیده، بحران‌های جدید و خطرپذیری‌های مختلف روبرو خواهد کرد و سایه عدم قطعیت‌ها و ظهور رویدادهای شگفت‌انگیز منجر به کاهش اعتبار پیش‌بینی‌ها و شکست برنامه‌ریزی‌ها مبنی بر روش‌های سنتی می‌شود. با افزایش تغییرات و دگرگونی‌ها در دنیای پویا و پیچیده امروزی و بروز مسائل غیرقابل پیش‌بینی، اتکا به روش‌های برنامه‌ریزی مبتنی بر پیش‌بینی، جوابگوی نیاز به مدیریت‌های کلان کشورها نیست، در نتیجه آینده‌اندیشی و آمادگی برای رویارویی با شرایط مخاطره‌آمیز، ضرورت سیستم‌های مراقبت بهداشتی و درمانی در حفظ و ارتقای سلامت جامعه در شرایط بحرانی و ناشی از حوادث و بلایای طبیعی است.

آن‌گونه که متخصصان امر می‌گویند، امروزه علم پزشکی مرتبط با بحران‌ها که طب بحران خوانده می‌شود، در حال تغییر مسیری است که بشر تاکنون هیچ‌گاه با این نوع پیچیدگی روبرو نبوده است. برای رویارویی با آینده نیاز به پیش‌اندیشی و تدبیر قبل از وقوع حوادث و بلایای طبیعی است. آنچه اهمیت کاربرد آینده‌پژوهی در طب بحران را مشخص می‌کند این واقعیت است که بحران‌های آینده تنها به‌صورت علمی قابل شناسایی و مدیریت هستند.

مزیت اصلی آینده‌پژوهی در طب بحران، شناخت امکان وقوع بحران‌های آینده و جلوگیری از غافلگیری در برابر رویدادهای احتمالی آینده همچون سوانح طبیعی (زلزله، سیل و …) است.

در همین رابطه، یکی از پژوهشگران کشور از دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی مطالعه‌ای را انجام داده که در آن ضرورت آینده‌پژوهی در طب بحران ناشی از حوادث طبیعی مورد بررسی قرار گرفته است.

بنا بر یافته‌های این پژوهش، آینده‌پژوهی ویژگی تعاملی و مشارکتی دارد و همواره کارکردهای فرایندی این فعالیت مورد توجه ویژه قرار می‌گیرد. زمانی که فرایند مناسبی برای آینده‌پژوهی به کار گرفته شود، ارتباطات سازمانی و شبکه‌های ارتباطی افزایش‌یافته و برقراری ارتباط جهت میان اجزای سیستم با هدف بررسی دقیق بحران‌ها، حوادث و بلایای طبیعی و سوانح غیرمترقبه آینده، ساختاری تعاملی و کارآمد ایجاد خواهد کرد.

در این خصوص، شیما طباطبایی، محقق دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و مجری این پژوهش می‌گوید: «یکی از کارآمدترین مدل‌های آینده‌پژوهی، استفاده از آن در طراحی مدل‌های مدیریت بحران به‌منظور شناخت و آمادگی برای بحران‌های احتمالی آینده است. در واقع، الگوهای مختلفی برای آینده‌نگاری در مدیریت بحران، طراحی و به کار گرفته شده‌اند. برای مثال در چین در راستای شناسایی پیشران‌های اجتماعی و آینده‌نگاری در مرحله شناسایی خطر طراحی و به کار گرفته شده است. اما آینده‌پژوهی و به‌کارگیری مدل مناسب در طب بحران در سطح ملی نیاز به زیرساخت‌هایی دارد که باید ایجاد شود».

این محقق می‌افزاید: «در فرایند آینده‌پژوهی افراد به‌جای نگاه کوتاه‌مدت، به‌صورت نظام‌مند بر افق‌های زمانی بلندمدت متمرکز می‌شوند. در این فرایند توانایی گروه‌های مختلف برای هماهنگی در مورد فعالیت‌های آتی خود بیشتر و ایجاد اجماع بر آینده‌نگری و کسب مشروعیت لازم برای پیاده‌سازی و استفاده از نتایج حاصل می‌شود».

طبق اطلاعات حاصل از این پژوهش و به اعتقاد طباطبایی، به نظر می‌رسد با توجه به نقش آینده‌پژوهی در ساخت آینده بهتر و همچنین در جلوگیری از غافلگیری با بحران‌های آینده ناشی از حوادث و بلایایی طبیعی و همچنین ماهیت زمان‌بر، پرهزینه و مشارکتی، مطالعات آینده‌پژوهانه در طب بحران، ایجاد بسترهای فکری، علمی و فرهنگی مورد نیاز در حوزه مدیریت طب بحران کشور ضروری است.

این محقق اظهار می‌دارد: «آینده‌پژوهی در حیطه طب بحران موضوعی نسبتاً جدید است و الگوهای آینده‌نگاری در مدیریت طب بحران و مراقبت‌های سلامت جای رشد و تکامل بیشتری دارد. آنچه مسلم است لازم است برنامه‌های آموزشی در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی با نگاهی آینده‌نگرتر مبتنی بر نیازهای جامعه باشد تا ضمن آموزش نظری به دانشجویان، مهارت‌های بالینی آن‌ها را برای مقابله با بحران بالا برده و تلفات انسانی را در حین بحران کاهش دهد».

این مقاله در فصل‌نامه علمی پژوهشی "ابن سینا" که توسط اداره بهداشت، امداد و درمان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران منتشر می‌شود، به چاپ رسیده است.