فراری‌ها یا مرده‌ها
معروف ترین بومیان تاجیکستان در صفوف نیروی داعش امروزه دو نفر هستند: وزیر جنگ "حلیموف" و "تاج‌الدین نظروف" که همچنین با نام مستعار عرب ابو اسامه نارکی شناخته می‌شود. اخیرا رسانه‌های روسی اطلاعات مربوط به تحقیقات سرویس فدرال امنیت را درباره آماده‌سازی حملات تروریستی در شهر مسکو و منطقه مسکو در سال 2016 و 2017 منتشر کردند. به گفته مقامات امنیتی، دو گروهک تروریستی که همراه شهروندان تاجیکستان، شهروندان روسیه و حتی ارمنستان نیز دیده می‌شدند، برنامه‌ریزی کرده بودند تا کامیون‌های نظامی را در مسیر بزرگراه خاروشِفسکی به سمت مقر اصلی اداره اطلاعات منفجر کنند و همچنین در نظر داشتند که انفجارهایی در یکی از قسمتهای مرکزی شهر مسکو ، بین ایستگاه های "شلپیخا" و "میدان گاگارین"، و در مرکز تجاری "ادلوِیس" در بالاشیخا واقع در نزدیکی مسکو انجام دهند. مغز متفکر این تروریست‌ها نارکی بود. او از راه دور، از طریق پیامرسان‌ها، هر دو گروه را رهبری می‌کرد.
علاوه بر این، سازماندهی دو حمله تروریستی بزرگ در سوئد و تاجیکستان به نارکی نسبت داده شده است. در آوریل 2017 او در تماس با شهروند ازبکستانی رحمت عقیلوف، که در سوئد زندگی می‌کرد، او را متقاعد به زیر گرفتن جمعیت عابران در مرکز استکهلم توسط کامیون کرده بود. در حین برخورد عقیلوف با جمعیت، در نهایت پنج کشته و 15 نفر زخمی شدند، عقیلوف در ارتباط مداوم با او، به صورت آنلاین فیلم این حادثه در میدان شهر را برای او فرستاده است. در تابستان سال 2018 دادگاه سوئدی این تروریست را به حبس ابد محکوم کرده است.
بر طبق یک گزارش، نارکی که از راه دور موفق به استخدام یک گروه از هموطنان خود 15 تا 22 ساله شد که در ماه ژوئیه گذشته به یک گروه دوچرخه سواری در ناحیه دانگاری تاجیکستان حمله کردند. در نتیجه این حمله چهار شهروند ایالات متحده، سوئیس و هلند کشته شده، و سه گردشگر دیگر به شدت مجروح و زخمی شدند. سپس داعش مسئولیت این حمله را بر عهده گرفت. با این حال، خدمات ویژه تاجیکستان ادعا می‌کنند که حزب نهضت اسلامی که در این کشور ممنوع است، در این حمله دخیل بوده است. به هر حال هر چه که بود، همچنان نارکی تحت تعقیب خدمات ویژه است.
در مورد حلیموف، در چندین مورد، کشورهای مختلفی که در عملیات علیه داعش در عراق و سوریه حضور داشتند، اطلاعاتی در مورد مرگ سرهنگ فراری را منتشر کردند. با این حال هنوز اطلاعات قابل اعتماد در مورد مرگ او وجود ندارد. حلیموف، با توجه به اطلاعات خدمات ویژه آمریکا و عراق، سازمان دهنده اصلی دفاع از شهر موصل در برابر ائتلاف ضد تروریستی بود. در ابتدا، این ائتلاف امیدوار بود موصل را در عرض چندین هفته پاک کند، اما نه ماه این شهر غرق در جنگ و خون بود. علاوه بر این، با توجه به شناسایی‌های ارتش عراق، تروریست‌هایی که متشکل از قوم تاجیک بودند، بسیار حرفه‌ای و قاطعانه مقاومت کردند. بخش قدیمی موصل، که آخرین مرکز مقاومت تروریست‌ها در این شهر بود، به معنای واقعی کلمه با حملات هوایی و توپخانه پاک شد. با توجه به یکی از گزارش‌ها، جایی در زیر این خرابه‌ها، بدن حلیموف نیز باقی مانده است. در شهر قدیمی موصل، آوار هنوز در حال ریزش است، و بدن مردگان در آنجا یافت می‌شود.
با این حال، به گفته خبرگزاری "فرغانه"، حلیموف هنوز زنده است و شاید در حال حاضر در قلمرو ولایت بدخشان قرار دارد. بر اساس گزارش این خبرگزاری، سرهنگ فراری در ولسوالی منجان ولایت بدخشان است که در 80 کیلومتری مرز با تاجیکستان واقع شده است. او طرفداران زیادی دارد؛ از جمله آنها ستیزه جویانی هستند که از سوریه فرار کرده و همچنین 15 نفر از گروه "آلفا" کمیته دولتی امنیت ملی تاجیکستان که در سال 2017 به ناحیه اشکاشم منتقل شده، اما بعد از عبور از مرز دولتی به حلیموف پیوستند. این منبع گفت: "این اتفاق علنی نشد، اما این اتفاق افتاد." او خاطر نشان کرد که فرستاده‌های حلیموف در حال حاضر به منطقه مستقل بدخشان کوهستانی تاجیکستان تحت پوشش تاجر نفوذ می‌کنند، بر وضعیت منطقه نظارت کرده و زمینه را برای استخدام طرفداران جدید بررسی می‌کنند.
صدها نفر رفتند، ده‌ها نفر برگشتند
در ماه نوامبر 2018، کمیته امنیت ملی تاجیکستان گزارش داد که در سال های اخیر حدود 1900 شهروند تاجیکستان به سوریه و عراق رفته و برای شرکت در جنگ‌های داخلی به داعش ملحق شده‌اند. بیش از 1.7 هزار مهاجر از تاجیکستان که به ستیزه جویان پیوسته‌اند، در لیست تحت تعقیب‌ها قرار دارند. لازم به ذکر است که نه تنها کسانی که می‌خواستند در منازعات در صفوف تروریست‌ها شرکت کنند، بلکه همسران، فرزندان، والدین و سایر بستگان آنها نیز از کشور رفته‌اند. حتی با وجود این که از سال 2016 روسیه، ایالات متحده آمریکا، ترکیه، ایران و برخی از کشورهای اروپایی به شدت درگیر جنگ علیه داعش در سوریه و عراق بودند و سرزمین تحت کنترل تروریست‌ها شروع به کاهش شدید کرد، برخی از شهروندان تاجیکستان همچنان سعی کردند - با دستیابی به موفقیت یا ناموفق - به تروریست‌ها ملحق شوند. به این ترتیب، در اوایل سال 2018، تمام یک خانواده 29 نفری که بومی منطقه سغد بودند از ترکیه به تاجیکستان فرستاده شدند. آنها در سه اتوبوس در حال تلاش برای رسیدن به سوریه، به قلمرو تحت کنترل تروریست‌ها بودند. بهار گذشته، محاکمه این خانواده آغاز شد. در میان آنها خانم 70 ساله، پسر 44 ساله‌اش، دختر، زن و دامادشان، حضور داشتند.
در همان زمان، پس از آنکه مقامات تاجیکستان برای افرادی که به تروریست‌ها پیوسته بودند، آنهایی که توبه کرده و تصمیم به بازگشت داشتند، روند عفو را آغاز کردند، جنگجویان سابق و خانواده‌های آنها شروع به بازگشت به تاجیکستان کردند. از آغاز سال 2018، 163 عضو توبه کننده گروه‌های تروریستی به طور داوطلبانه به وطن خود بازگشته‌اند.
با این وجود، مشکل در عفو شبه نظامیان سابق نیست، بلکه در ادامه رادیکال شدن بومیان تاجیکستان است.
علل رادیکالیزاسیون
خبرگزاری "فرغانه" در مورد این واقعیت که مقامات تاجیکستان خود در اوایل سال 2014 میلادی موجبات رادیکالیزه شدن جمعیت، به ویژه در میان جوانان را فراهم کردند، زمانی که داعش در خاورمیانه وجود نداشت (از جمله عوامل تحریک رادیکالیزاسیون، به ویژه، " قانون دین" در سال 2009 بود. طبق این قانون، الزامات سختگیرانه برای ثبت نام در تمام گروه‌های مذهبی، مسئولیت کیفری برای فعالیت‌های مذهبی ثبت نشده، آموزش مذهبی خصوصی و محدودیت‌های شدید در مورد تعداد و اندازه مساجد، به اجرا درآمد. علاوه بر این، "قانون مسئولیت والدین"، که در سال 2011 تصویب شد، به کودکانی که به سن قانونی نرسیده بودند اجازه داد تا در فعالیت‌های مذهبی سازمان یافته تنها در نهادهای رسمی دینی شرکت کنند. همه زنان و جوانان زیر 18 سال از حضور در مساجد منع شدند. واضح است که در شرایط بحران اقتصادی دائمی در تاجیکستان، افزایش فشار از سوی دولت، جوانان و دیگر شهروندان ناراضی شروع به همبستگی با کسانی که بیشتر سرکوب می‌شوند، می‌کنند. بنابراین، در جامعه تاجیکستان، رشد پایدار کسانی که به دنبال حل مشکلاتشان در دینداری بیش از حد هستند، به چشم می‌خورد.
موج جدید رادیکالیزه شدن جامعه در تاجیکستان پس از یک شورش عجیب و غریب توسط معاون وزیر دفاع جمهوری، سرلشکر عبدالحلیم نظرزاد (که به نام حاجی حلیم مشهور بود) در پاییز سال 2015 میلادی و پس از آن ممنوعیت نیروهای اصلی اپوزیسیون - حزب نهضت اسلامی تاجیکستان رخ داد. علاوه بر این، حزب نهضت اسلامی تاجیکستان نه تنها ممنوع شد، بلکه مقامات شروع سرکوب مداوم همه کسانی که در این حزب حضور داشتند را نیز آغاز کردند.
محققان ادوارد لیمون و جان هیترشائو معتقدند که "جابجایی و انزوای [به عنوان یک نتیجه از مهاجرت اجباری] مردان جوان مهاجر و صادرات سرکوب توسط دولت‌های کشورهای مبدأ آنها می‌توانند به بهترین وجه به این سوال که چرا آسیای مرکزی" صادر کننده تروریسم است " پاسخ دهند. با این حال، مهم است که توجه داشته باشید که این پدیده بسیار کم شناخته شده است و هنوز هم نادر است. تحقیقات در این زمینه کافی نیست، و بسیاری از آنها نیز منسوخ شده‌اند. تنها چیزی که اکنون می توانیم بگوییم این است که ایده‌های رادیکال برای این افراد، نشانه‌ها و نه دلایل تصمیم گیری آنها در جستجوی معنای خشونت‌های تروریستی است. "
آنها در خاتمه می‌گویند: "آنچه که در این فضای مهاجرتی فرا ملی برای این مردم رخ داده است، بیشتر از علل ریشه‌ای آن در آسیای مرکزی، مهمتر است. قبل از توضیح این که چرا این منطقه افراط گرایی را صادر می‌کند، ما باید بدانیم که چه اتفاقی در زندگی آنها در خارج از آسیای مرکزی رخ داده است".
به گفته آنها، رادیکالیزاسیون مهاجران از همان تاجیکستان نیز اتفاق می‌افتد، زیرا سازمان‌های امنیتی دولتی آنها سیاست‌های سرکوبگرانه را حتی در خارج از کشور نیز شروع کرده و دنبال می‌کنند. آنها خاطر نشان می‌کنند: "تجزیه و تحلیل پایگاه داده‌های مخالفان سیاسی خارج از کشور تایید می‌کند که خدمات امنیتی دولت تاجیکستان ... در فعالیت‌های خود در خارج از کشور به طور فزاینده‌ای فعال و بی رحم هستند. این امر ممکن است گروه‌های انحصار طلب مردان جوان را تشویق کند تا برای مبارزه به سازمان‌های افراطی ملحق شوند. "
قابل توجه است که مناطقی که در مجاورت افغانستان هستند، در راس افراطی‌گرایی در تاجیکستان نیستند (هرچند به نظر می‌رسد که افراطی طالبان طالبان در این مناطق به راحتی می‌توانند افکار و عقاید خود را صادر کنند). به گفته مرکز مطالعات استراتژیک ریاست جمهوری تاجیکستان، در حوزه‌های تحت کنترل جمهوری، جنبش های رادیکال در شهر وحدت، ناحیه رودکی و ناحیه نورآباد پیروان خود را پیدا کرده‌اند. رودکی و وحدت واقع در حومه شهر دوشنبه هستند. ایده‌های رادیکالی ریشه‌ای و جهت در اسلام نیز در منطقه سغد (شمال تاجیکستان) محبوب هستند - طرفداران این ایده‌ها در شهرهای خجند (زمانی آن را پایتخت فرهنگی جمهوری می‌پنداشتند) اسفره، کان بادام، استروشن، پنجیکند، ناحیه اسپیتمن، ناحیه جبار رسولوف، ناحیه اشت، ناحیه باباجان غفوروف و ناحیه مست چاه زندگی می کنند. بر اساس اطلاعات رسمی، چند صد ساکن منطقۀ سغد و بعضی از آن مناطق که در بالا ذکر شد، حتی با خانواده‌هایشان، در اردوگاه‌های ویژه در کشورهای خارجی، عمدتا در سوریه، افغانستان و پاکستان قرار دارند. در منطقه ختلان (جنوب تاجیکستان که در مرز با افغانستان قرار دارد)، کولاب، نواحی شهر توس، قبادین، باختر، فرخار، واسع و جلال‌الدین بلخی، مراکز رادیکالیسم اسلامی هستند. تنها از سکنه منطقه جلال‌الدین بلخی 23 نفر به جنگ عراق و سوریه رفتند و در آنجا به صفوف داعش پیوستند. سه نفر از آنها با خانواده‌هایشان به جنگ برای بیگانگان رفتند.
در مطالعه مرکز مطالعات استراتژیک آمده است، در منطقه مستقل بدخشان کوهستانی (شرق تاجیکستان)، پیروان جنبش‌های رادیکال اسلامی در ناحیه ونج، به ویژه در دره یازگُل، زندگی می‌کنند. ستیزه جویان - بومیان این منطقه نه فقط در سوریه و عراق، همچنین در افغانستان نیز مبارزه می‌کنند.
به گفته کارشناسان مرکز مطالعات استراتژیک ریاست جمهوری، علل اصلی رادیکالیزاسیون، فساد و بوروکراسی از طرف مقامات محلی دولت در مناطق است. اضافه می‌کنیم که فساد و بوروکراسی در تاجیکستان همچنان روز به روز بیشتر می‌شود. بنابراین به طور کلی خوش‌بینی در آینده کشور دیده نمی‌شود.