روابط جمهوری اسلامی ایران و ارمنستان طی نزدیک به سه دهه از استقلال این کشور بر مبنای حسن همجواری برقرار بوده و حضور این روزهای نخست وزیر ارمنستان در کشورمان هم می تواند دوره ای تازه از روابط تهران- ایروان را بگشاید.
«نیکول پاشینیان» نخست وزیر ارمنستان روز چهارشنبه (هشتم اسفند) میهمان مسوولان ارشد جمهوری اسلامی ایران بود و در نشست های مشترک راه های توسعه روابط مورد بررسی قرار گرفت. وی همچنین پنجشنبه میهمان ارامنه اصفهان در ورزشگاه آرارات این شهر بود که در میان همکیشان ایرانی خود بارها با فریاد زدن «زنده باد دوستی ایران و ارمنستان» رویکرد دوستانه خود در قبال همسایه جنوبی را آشکار ساخت. وی در این جمع با بیان اینکه هیچ کس نمی تواند دوستی دو ملت ایران و ارمنستان را بر هم بزند و نیز یادآوری سبقه تاریخی زندگی مسالمت آمیز ارامنه ایران با سایر هموطنان مسلمان تصریح کرد: افتخار می کنم که بین ما و جمهوری اسلامی ایران وفاق خیلی خوبی وجود دارد و این دو کشور در همه زمینه ها دوستان خوبی برای یکدیگرند. پیش از آن رهبر انقلاب نیز در دیدار با پاشینیان، ایران و ارمنستان را همسایگان خوب و برخوردار از ارتباطات تاریخی خوانده و با تاکید بر لزوم افزایش سطح همکاری های اقتصادی، خاطرنشان کردند: بر خلاف میل آمریکایی‌ها، روابط ایران و ارمنستان باید مستحکم، مستمر و دوستانه باشد. پاشینیان نیز تاریخچه روابط دوستانه دو کشور را زمینه ای مفید برای گسترش روابط دانست و بیان داشت: ارمنستان هرگز در هیچ اقدامی ضدایرانی مشارکت نداشته و نخواهد داشت و ما ارتقاء روابط با ایران را به نفع مردم و کشور خود می‌دانیم.
** دستاوردهای سفر پاشینیان به تهران از جمله رهاوردهای این سفر برای پاشینیان که در تهران رقم خورد یادداشت تفاهم همکاری میان سازمان ملی استاندارد ایران و وزارت توسعه اقتصادی و سرمایه گذاری ارمنستان بود که به امضای «محمدجواد ظریف» و «زهراب مناتساکانیان» همتای ارمنستانی وی رسید. همچنین یادداشت تفاهم دیگری میان شورای عالی مناطق آزاد ایران و وزارت توسعه اقتصادی جمهوری ارمنستان منعقد شد. همزمان با دیدار مقامات دو کشور در تهران، دومین اجلاس کارگروه مشترک امنیتی میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ارمنستان به منظور توسعه و تقویت همکاری های امنیتی و پلیسی در شهر ایروان برگزار شد. یکی از مهمترین محورهای مورد گفت وگو در دیدارهای چهارشنبه، همکاری در بخش صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات بود که «حسن روحانی» رئیس جمهوری تصریح کرد ایران آماده صادرات فناوری های نوین به همسایه شمالی است. رئیس جمهوری با اشاره به گفت وگو در مورد مهمترین بخش روابط اقتصادی دو کشور یعنی مبادله گاز و برق و نیز تکمیل سد «خداآفرین» و همچنین نیروگاه «مغری» از علاقمندی ایران برای حضور در جاده شمال- جنوب ارمنستان و تسهیل تزانزیت دوجانبه سخن گفت و در نشست مشترک خبری بیان داشت: فعال‌تر شدن روابط دو کشور در زمینه کشاورزی و همچنین حضور ایران در ارمنستان با تشکیل شرکت کشت و صنعت و همچنین توسعه دامپروری و تقویت کشتارگاه هایی که در آن کشور داریم از دیگر موارد مورد گفت و گو با نخست وزیر ارمنستان بوده است. روحانی همچنین از اتصال خلیج فارس به دریای سیاه از طریق ارمنستان و گرجستان سخن گفت و به تشریح مزایای این طرح پرداخت. رئیس جمهوری همچنین از مواضع اخیر دولت ارمنستان در خصوص تحریم های غیرمنطقی و غیرقانونی آمریکا اعلام خرسندی کرد. این بخش از سخنان رئیس جمهوری و تاکید بر اینکه تهران و ایروان اجازه نمی دهند طرف ثالثی در روابط دوجانبه که بر مبنای منافع ملی ایران و ارمنستان پیش می رود اخلال ایجاد کند، ناظر بر سفر چهار ماه پیشِ «جان بولتون» مشاور امنیت ملی آمریکا به ایروان بود. همزمان با شروع دور دوم تحریم های آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران در نیمه دوم آبان ماه، بولتون به ارمنستان سفر کرد تا این کشور را با تحریم های ضدایرانی همراه سازد. هر چند حضور بولتون در ایروان که در چارچوب سفر وی به آذربایجان، ارمنستان و گرجستان جهت همراه سازی سه کشور حوزه قفقاز با تحریم های ضدایرانی صورت گرفت، رخدادی کم نظیر در مناسبات ایروان- واشنگتن از زمان استقلال ارمنستان به شمار می آمد اما پاشینیان در دیدار با بولتون بر اهمیت روابط ویژه با ایران تاکید کرد و اعلام داشت در این دیدار با صراحت و شفافیت این موضع را به آمریکایی ها اطلاع داده است. نکته قابل تامل اینکه پیش از بولتون، «رودی جولیانی» شهردار سابق نیویورک و وکیل شخصی رئیس جمهوری آمریکا نیز با همین هدف به ارمنستان سفر کرده بود.
** نخست وزیر تازه و تداوم رویکردهای دوستانه مقاومت پاشینیان برابر سیاست های ضدایرانی واشنگتن در حالی است که برخی ناظران پس از به قدرت رسیدن وی در پی اعتراضات اوایل سال جاری، از احتمال تغییراتی در سیاست های کلان ارمنستان سخن به میان می آوردند. پس از این اعتراضات بود که پاشینیان به عنوان روزنامه نگار منتقد و رهبر مخالفان دولت در اردیبهشت ماه توانست به نخست وزیری موقت ارمنستان دست یابد. وی پس از نخست وزیری، در نخستین سفر خارجی به روسیه رفت تا نشان دهد تغییری در روابط دوستانه ایروان- مسکو به وجود نخواهد آمد. پاشینیان در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل نیز با روحانی نیز دیدار کرد و گفت که در صورت انتخاب به عنوان نخست وزیر در انتخابات آتی روابط با همسایه جنوبی را گسترش خواهد داد. در پی انتخابات آذرماه امسال در ارمنستان، پاشینیان توانست پیروزی قاطعی را برابر رقبا به دست آورد و باز هم ریاست دولت را در دست گیرد. تداوم روابط دوستانه ایران و ارمنستان در دوره پاشینیان و دست رد وی بر سینه آمریکایی ها سبب شده تا برخی تحلیلگران بر نقش این کشور همسایه در دوره های گوناگون و نیز برهه تحریم های ضدایرانی انگشت نهاده و رویکردهای ویژه و سازنده ایروان را مورد توجه قرار دهند. با این حال، حجم روابط تجاری ایران و ارمنستان طی سال های گذشته به رغم همسایگی و مناسبات دوستانه دو طرف با وضعیت ایده آل فاصله داشته است.
** فرصت های همکاری دوجانبه بر اساس گزارشی که به تازگی «آرمن پرس» خبرگزاری رسمی ارمنستان منتشر ساخته بیش از پنج هزار شرکت با سرمایه ایرانی در پایتخت این کشور فعالیت دارند و ایران جزو پنج شریک اصلی تجاری ارمنستان محسوب می شود. میزان صادرات ایران به ارمنستان در سال 2018 حدود 270 میلیون دلار بوده و واردات کشورمان از همسایه شمالی نیز نزدیک 94 میلیون دلار به ثبت رسیده است. این مراودات 370 میلیون دلاری طی سال گذشته میلادی به نسبت 2017 شاهد رشدی 40 درصدی بوده است. این در حالی است که این تجارت می تواند با توجه به ظرفیت های موجود گسترش یابد. همانطور که ارمنستانِ محصور در خشکی می تواند از طریق ایران به خلیج فارس راه یابد، خود می تواند به عنوان پلی برای کشورمان به سوی کشور عضو اتحادیه اوراسیا عمل کند. ارمنستان با مساحتی نزدیک به 30 هزار کیلومتر مربع، سه میلیون نفر جمعیت و اقتصاد 11.5 میلیارد دلاری هر چند بازاری کوچک به شمار می رود اما به دلیل موقعیت ژئواکونومیک مزایای متقابل قابل توجهی را در گسترش همکاری های دوجانبه با ایران پیش رو دارد. همچنان که اشاره شد یکی از مهمترین بخش های مبادلات اقتصادی میان دو کشور به تهاتر گاز و برق مربوط می شود اما می توان در زمینه های مختلف ترانزیتی، همکاری های مالی و پولی، کشاورزی و دامداری و همکاری در زمینه فناوری اطلاعات چشم اندازهای تازه ای را برای گسترش مناسبات دوجانبه ترسیم کرد. جمهوری اسلامی ایران طی سال های گذشته با توجه به اختلافات دو کشور همسایه شمالی خود یعنی جمهوری آذربایجان و ارمنستان در قره باغ کوشیده است تا ضمن تامین نیازهای دو طرف نقشی سازنده را در حل و فصل مسالمت آمیز این اختلافات ایفا کند. همین رویکرد سبب شده تا هر دو همسایه قفقازی با نگاهی مثبت به ایران نگریسته و اهمیت حسن همجواری با کشورمان را به طور جدی مد نظر داشته باشند. از همین رو است که در دوره جدید سیاست ورزی در ارمنستان، پاشینیان نیز گسترش همکاری های تهران- ایروان را در دستور کار قرار داده و می کوشد همچنان همسایه ای قابل اعتماد و دارای مناسباتی دوستانه با جمهوری اسلامی ایران باشد.