صیانت از افکار عمومی به مثابه یک «دارایی راهبردی»

به گزارش پایداری ملی، دکتر محسن محبی معاون توسعه فرهنگی و اطلاع‌رسانی سازمان پدافند غیرعامل کشور دریادداشتی در ماهنامه تخصصی «صیانت پایدار» با اشاره به تهدیدات ناظر به افکار عمومی نوشته است: 

با ارزیابی و پایش مهمترین تهدیداتی که امروز متوجه زیرساخت‌ها و دارایی‌های حیاتی کشور است باید گفت «جنگ‌ ترکیبی رسانه‌محور» یکی از مهمترین مخاطراتی است که کیان کشور را تهدید می‌کند اما باید دانست که میدان و محیط حیات این مخاطره مردم، ذهن مردم و به‌عبارت دقیق‌تر «افکار عمومی» است

پدافند غیرعامل حسب ماموریت‌ها و رسالت‌های قانونی مسئول رصد، پایش و مهار تهدیدات نوینی است که زیرساخت‌ها و دارایی‌های حیاتی کشور را به مخاطره می‌اندازد. تصبره 1 از بند ب ماده 10 اساسنامه سازمان پدافند غیرعامل «سازماندهی، طرح‌ریزی، هدایت و راهبری عملیات پدافندی مقابله با تهدیدات نوین دشمن» را از وظایف عملیاتی این سازمان برشمرده است.

اخیرا نیز در دیدار مسئولان سازمان پدافند غیرعامل کشور با مقام معظم رهبری^{(مدظله‌العالی)} معظم‌له تاکید ویژه‌ای بر مواجهه با تهدیدات نوشونده داشتند. ایشان در این خصوص می‌فرمایند: «در مقابل شیوه‌های پیچیده تهاجم دشمنان، پدافند غیرعامل نیز باید کاملاً هوشیار و جدی باشد و به صورت علمی، دقیق، به‌روز و همه‌جانبه عمل و با هرگونه نفوذ مقابله کند.»

براین اساس و با ارزیابی و پایش مهمترین تهدیداتی که امروز متوجه زیرساخت‌ها و دارایی‌های حیاتی کشور است باید گفت «جنگ‌ ترکیبی رسانه‌محور» یکی از مهمترین مخاطراتی است که کیان کشور را تهدید می‌کند. اما باید دانست که میدان و محیط حیات این مخاطره مردم، ذهن مردم و به‌عبارت دقیق‌تر «افکار عمومی» است.

افکار عمومی در اصطلاح به نظر، روش و ارزیابی مشترک گروهی اجتماعی در رابطه با یک موضوع مورد توجه و علاقه همگان گفته می‌شود که در لحظه مشخص بین تعدادی از افراد یک قشر یا طبقه یا سراسر اجتماع به‌طور نسبی عمومیت پیدا کرده است.[1]

به تعبیری افکار عمومی در مقابل افکار خصوصی قرار دارد. افکار عمومی نوعی پنداشت و تصور جمعی است که افراد جامعه از آن پیروی می‌کنند و حتی گاهی نظرات شخصی خود را به دلیل غلبه افکار عمومی کتمان می‌سازد.

افکار عمومی رابطه مستقیم و مشخصی با قدرت و مصداق کامل آن یعنی دولت[2] ‌دارد. مقبولیت و مشروعیت دولت‌ها منوط به پذیرش افکار عمومی است و هرگاه افکار عمومی این مشروعیت و مقبولیت را نپذیرد دولت‌ها در اجرای حاکمیت خود در تمامی شئون دچار مشکل می‌شوند. از همین روست که جنگ‌های نوین نیز به سمت افکار عمومی رفته است چراکه رقبا و دشمنان می‌توانند با دخالت و دستکاری افکار عمومی موجبات تضعیف قدرت دولت حاکم در یک قلمروی سرزمینی شوند. موضوعی که امروزه تحت عنوان دیپلماسی عمومی[3] از آن یاد می‌شود.

به طور کلی چند مولفه مهم در تشکیل افکار عمومی نقش کلیدی و حیاتی دارند که می‌توان در نمودار ذیل آنها را خلاصه کرد.

شاید در گذشته دولت‌ها با توجه به انحصار در تبلیغات و رسانه قابلیت کنترل افکار عمومی را داشتند اما به امروز ما سه سطح کلی در تکوین و کنترل افکار عمومی داریم:

1. سطح دولتی

2. سطح مردمی

3. سطح رقبا/دشمنان

به نوعی افکار عمومی منبعث از این سه سطح است که کلیدی‌ترین آن نیز بخش مردمی است. هدف و مخاطب توان رسانه‌ای/تبلیغاتی دولت‌ها و رقبا نیز ذهنیت و رفتار مردم است.

در کشور ما نیز این سطح‌بندی به طور واضح قابل تبیین و ترسیم است. از یک سو ما شاهد تلاش حاکمیت برای تبیین ارزش‌های ملی و دینی هستیم، از سوی دیگر دشمنان در قالب جنگ نرم و عملیات‌های روانی با استفاده از شبکه‌های ماهواره‌ای درصدد القای دیدگاه‌های خود به مردم هستند و از سوی دیگر مردم به ویژه در شبکه‌های نوین اجتماعی در حال ساخت یک دیدگاه کلی از نظرات خودشان می‌باشند.

آنچه که به عنوان دستورالعمل‌های پدافند غیرعامل می‌توان درخصوص این میدان تهدید گفت در ابتدا رسیدن به یک اجماع درباره دارایی‌ بودن «افکار عمومی» است. اگر در کشور اهمیت واقعی افکار عمومی مورد توجه قرار نگیرد آنگاه تهدیدات ناظر به آن نیز بی‌اهمیت جلوه می‌کند. ما بر این باوریم که افکار عمومی یکی از دارایی‌های بسیار راهبردی کشور است و باید از آن صیانت کرد.

در وهله دوم باید به شناخت فرایند جنگ رسانه‌ای دشمن اقدام کرد. مروری بر برنامه‌های شبکه‌های ماهواره‌ای و بازتاب محتوای آنها در شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد آنها به‌گونه‌ای حرفه‌ای از اصول و قواعد جنگ‌های روانی بهره‌ می‌گیرند که هدفی جز سیاه‌‌نمایی و القای یأس و ناامیدی در کشور ندارد. ما باید بتوانیم در یک قرارگاه رسانه‌ای تهدیدات این حوزه را روزبه‌روز شناسایی کرده و نسخه‌های مقابله‌ای ارائه کنیم. 

وجود داشته باشد. شبکه‌های اجتماعی نسل نوینی از رسانه‌های تعاملی هستند. این انتظار وجود دارد که در شبکه‌های اجتماعی بومی امکان این تعامل بین مردم و حاکمیت ارتقا یابد. برای مثال چه خوب بود اگر هرکدام از مسئولان یک صفحه ویژه در این پیام‌رسان‌ها داشتند و عموم مردم می‌توانستند نظرات خود را در این صفحه‌ها بارگذاری کنند و در نهایت خود مسئولان با پایش و ارزیابی این نظرات در خصوص اقدامات آتی برنامه‌ریزی می‌کردند.

آنچه که در پایان باید اشاره کرد آن است که انقلاب اسلامی ایران در 40 سالگی خود با برخی تهدیدات نوین روبه‌رو است. ما از تهدید نظامی، امنیتی و سیاسی عبور کرده‌ایم و دشمن حتی خواب اینگونه جسارت‌ها را نیز نمی‌بیند اما در حوزه‌های نرم دچار یک جنگ واقعی هستیم. ما بر این باوریم که با شناخت دقیق و جامع از این حوزه می‌توانیم تهدیدها را به فرصت تبدیل کنیم و عرصه جنگ رسانه‌ای را نیز به توانی برای بهبود رابطه بین مردم و حاکمیت بدل سازیم. در این میان باید در گام نخست تهدیدها را شناسایی کنیم و سپس برای مهار آنها دستورالعمل میدانی داشته باشم.