تغییر لحن تاجیکستان در روابط با ایران؛ فرصت‌ها و چالش‌ها

در این تحلیل آمده است: پس از یک‌دوره نسبتا طولانی تنش در روابط تهران-دوشنبه؛ طی چند روز اخیر برخی اخبار و شنیده‌ها حکایت از تغییر مواضع تاجیکستان نسبت به سیاست اتهام زنی و رفتارهای واگرایانه نسبت به ج.ا.ایران دارد.

از سوی دیگر این تغییر لحن مثبت؛ علیرغم ایجاد امیدواری‌هایی برای بهبود روابط؛ همچنان دارای ابهامات و اتهاماتی ثابت نشده نیز هست که ضرورت هوشیاری بیشتری را از سوی تصمیم سازان سیاست خارجی در این برهه زمانی طلب می‌کند.

البته بایستی به این نکته اذعان داشت که در مسیر تنش زدایی از روابط؛ بازبینی نحوه تعامل گذشته و ضرورت بازنگری در سیاست های کلان و جزئی؛ لازمه بازگشت به مناسبات دوستانه است منتها در این مسیر، دوشنبه که با اتهامات غیر اثبات شده آغاز کننده تنش و اختلاف افکنی بود؛ طبیعتا در این میان بایستی سهم بیشتری از حسن نیت را به نمایش گذاشته و از ابتکارات و فرصت‌های بیشتری جهت به تعادل رساندن روابط استفاده نماید.

** نشانه‌های تغییر

پس از تحولات انتخابات پارلمانی 2015  تاجیکستان و سفر محی الدین کبیری به تهران به منظور شرکت در کنفرانس وحدت اسلامی؛ دولت تاجیکستان با برداشت‌هایی خصمانه؛ دعوت از رهبر حزب نهضت اسلامی تاجیکستان که از جمله معترضین به نتایج انتخابات این کشور بود را نوعی دخالت در امور داخلی این کشور توصیف و سناریوی اتهام زنی به تهران را کلید زد.

این نحوه رفتار دوشنبه، در جریان حوادث مربوط به کودتای ژنرال نظرزاده به اوج خود رسید و دوشنبه در دادگاه‌هایی غیرعلنی و طی اتهاماتی ثابت نشده، بار دیگر پای ایران را به اتهام دخالت در امور داخلی تاجیکستان کشاند.

طی سالهای 2016- تا پایان سال 2018 نیز این شکل رفتاری و محدود سازی سطح و نوع روابط با تهران؛ به انحای دیگری نیز ادامه داشت. از اتهام سنگین حمایت از مبارزان داعش در تاجیکستان تا تعطیلی مراکز و نهادهای فعال ایرانی در دوشنبه، در کنار توهین و افتراء به عالی‌ترین مقامات سیاسی ج.ا.ایران تنها بخشی از رویکرد یکجانبه و خصمانه دوشنبه علیه تهران بود.

در این اواخر نیز رد سفیر پیشنهادی ایران از جمله دیگر اقداماتی بود که تاجیکستان در کنار حملات همیشگی رسانه‌های وابسته علیه تهران در سایه سکوت و شاید انفعالی دستگاه سیاست خارجی ایران ابراز داشت.

اما طی یک ماه اخیر و همزمان با آغاز سال جدید میلادی؛ دوشنبه حداقل در بیان رفتاری و عملکردی در وزارت امور خارجه، راهبرد متفاوتی را در پیش گرفت.

برخی از مهم‌ترین مولفه‌های فرضیه تغییر رفتاری تاجیکستان به شرح زیر است.

1- معرفی یکی از چهره‌های موجه و ایران شناس تاجیکی جهت تصدی گری سفارت تاجیکستان در تهران

2- لحن مثبت پیام تبریک رئیس جمهوری تاجیکستان خطاب به ملت و دولت ایران در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی نسبت به سالهای گذشته

3- حضور مشاور سیاست خارجی امامعلی رحمان در مراسم گرامیداشت سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی در تاجیکستان پس از 5 سال

4- استقبال از بهبود روابط در سخنرانی‌های اخیر سراج الدین مهرالدین وزیر امور خارجه و رؤسای پیشین و جدید مرکز مطالعات استراتژیک تاجیکستان

5- احتمال بالای موافقت با تصدی‌گری گزینه جدید سفارت ایران  در دوشنبه

** ضرورت هوشیاری دستگاه سیاست خارجی در مواجهه با راهبرد تازه تاجیکستان

مولفه‌هایی که از آنها بعنوان تغییر راهبرد یاد شد؛ علیرغم اهمیت در تفسیر، اما بعنوان شاخصی در روابط بین کشورها محسوب نمی‌شود. از سوی دیگر؛ در دیپلماسی هیچ رویدادی بصورت جداگانه دیده نمی‌شود بلکه بایستی در ذیل مجموعه‌ای از عوامل تحلیل شود.

به هر حال، مواردی که در فوق ذکر شد؛ در کنار امیدواری به بازگشت به روابط به میزان پیش از 2015؛ بنظر میرسد هوشیاری و پرهیز از هرگونه ذوق زدگی را از طرف ایرانی طلب می‌کند زیرا همچنان طرف تاجیکی سعی دارد با تعدیل برخی ملاحظات خود؛ همچنان توپ را به میدان ایران بیاندازد و بایستی نسبت به این رفتار دولت تاجیکستان هوشیار بود.

شاهد این مثال، صحبت‌های اخیر وزیر خارجه تاجیکستان است که در آخرین اظهار نظر خود راجع به تحرکات تازه در روابط با تهران گفته است: «متاسفانه برخی از گروه های جداگانه سیاسی و مالی ایران از سازمان افراطی و تروریستی حزب نهضت اسلامی که در تحولات ماه سپتامبر سال 2015 تاجیکستان دست داشت، حمایت کردند و ما این مشکل را با طرف ایرانی در سطوح مختلف پیگیری کردیم اما متاسفانه هنوز از سوی ایران راه حل مناسب پیدا نشده است.»

اینکه وزارت خارجه تاجیکستان از تکرار اتهامات خود به دولت و نظام ج.ا.ایران عدول کرده و آنرا  تکرار نمی‌کند امری مثبت است اما ذکر نام مبهم «نهادها و گروههای جداگانه سیاسی» بدون ارائه هیچ مستندانی، حکایت از همان راه و روش چند سال اخیر را دارد.

وزارت خارجه ج.ا.ایران  با وجود عدم انکار حمایت از حزب نهضت اسلامی تاجیکستان بعنوان یک تشکل سیاسی-مذهبی میانه رو در منطقه مسلمان نشین آسیای مرکزی؛ همواره، هرگونه حرکات خرابکارانه و تروریستی را محکوم کرده و اصل را بر حمایت همه جانبه از دولت قانونی تاجیکستان قرار داده و خواهد داد.

البته که بایستی به این نکته نیز اذعان داشت که تمام مشکلات موجود در روابط را نباید در چارچوب رفتاری تاجیکستان تحلیل کرد. دستگاه سیاست خارجی ایران نیز در این مسیر، با اختیار سیاست سکوت و انفعال و همچنین عدم پاسخ و واکنش‌های بموقع و مقتضی؛ به تحریک بیشتر طرف مقابل پرداخت و هیچگاه، به رغم گذشت بیش از 3 سال از ممنوعیت فعالیت حزب نهضت اسلامی در تاجیکستان و ابهامات موجود؛ موضع رسمی و مشخص خود را اعلام نکرد.

** گفت‌وگو بدون تأثیرپذیری از لابی‌ها و فشارهای خارجی

در نهایت اینکه، رفتارها و گفتارهایی که امروز از آن امیدواری‌هایی حاصل شده است؛ در صورتی به نتایج مثبتی منتج خواهد شد که موضوع گفتگوهای دو کشور همزمان با آغاز بکار سفرای جدید بصورتی مستقیم و بدون تاثیرپذیری از لابی کشورهای خارجی باشد.

لابی بازیگران خارجی که در تنش 3-4 ساله اخیر نقشی پررنگ در تیرگی همکاری میان ایران و تاجیکستان داشت؛  بنظر می‌رسد همچنان در مواضع خود پافشاری داشته و در صورت عدم حذف از جریان مذاکرات، تاثیرات منفی خود را بر قوه و جریان عاقله تاجیکستان خواهد گذاشت.