پدیده لایک در فیس‌بوک

شبکه های اجتماعی و در رأس آن ها فیسبوک، با بیشترین تعداد کاربر یکی از پدیده های نوین فضای مجازی و زندگی جدید میلیون ها انسان محسوب می شوند، تاکنون نزدیک به یک میلیار نفر به عضویت فیسبوک در آمده اند.

کاربر فضای سایبر برای برقراری ارتباط در فیسبوک هیچ گونه حد و مرزی ندارد. این شبکه به معنای اخص کلمه تبدیل به کشوری مجازی شده است که در آن از تمامی نقاط دنیا مقیم پذیرفته می شود، ورود و خروج به این کشور مجازی نیاز به ویزا ندارد و هر انسانی تنها با داشتن ارتباط اینترنتی می تواند به این کشور راه پیدا کند. کشوری که در آن انسان های حقیقی در فضای مجازی و بعضاً با آواتار خود حضور پیدا می کنند.

 شبکه‌های اجتماعی عمومی مانند فیسبوک برحسب هدف فعالیت خود امکانات متنوعی نظیر به اشتراک گذاری متن، تصویر و فایل های چندرسانه ای، اضافه کردن دوستان، و سیستم ارسال و دریافت پیام در اختیار کاربران قرار می‌دهند. فیسبوک به کاربر اجازه می‌دهد در صورت عدم تمایل به دریافت پیام این بخش از سیستم را برای خود غیر فعال کند، از دیگر ویژگی های این شبکه اتصال آسان به آن بوسیله ی تمام ابزارهای الکترونیک شخصی نظیر موبایل، تبلت و … می باشد و همین امر موجب شده است کاربر به سادگی هر چه تمام تر در هر نقطه از کره زمین به صفحه شخصی خود وارد شده و با اضافه کردن پست و یا خواندن پست های دیگران و فعالیت هایی از این دست، خود را سرگرم کرده و در نتیجه به طور روز افزون گرایش بیشتری به شبکه‌های اجتماعی همچون فیسبوک پیدا کند.

اما سوال اینجاست که عضویت در این کشور مجازی چه مزایایی دارد که هر شخص حقیقی و حقوقی در آن خانه ای تحت عنوان یک پیج(Page) برای خود مهیا کرده و حاضر است ساعت ها از وقت خود را در آن بگذراند.

واقعیت آن است که حضور در شبکه های اجتماعی در ابتدا صرفاً با رویکرد وبگردی و داشتن لحظاتی سرگرم کننده شروع می شود اما ورود به این شبکه ها و بلاخص شبکه مد نظر، فیسبوک، به مثابه آن است که کاربر به کشوری جدید و آزاد وارد شده است. مخاطب این شبکه با ورود به آن در اوایل حضورش دچار نوعی سردرگمی شده و جذابیت جالب جامعه شناختی برایش به وجود می آید، اما به مرور و با تکمیل حضور اطلاعاتی خود در این شبکه و جمع کردن دوستان خود از سراسر جهان می تواند زندگی اجتماعی جدیدی را آغاز کند.

به واقع سرگرمی ابتدایی این شبکه آرام آرام به یک عادت و سپس به یک واجب تبدیل می شود، چرا که کاربر با عجین شدن در این محیط باید به طور روزانه پیام ها و یا کامنت های دوستان خود را چک کند و یا برای به دست آوردن اطلاعات مورد نظر از دیگر پیج ها، حضور حداقلی در این شبکه را داشته باشد به نحوی که عدم رعایت استاندارد استفاده از این شبکه موجب نوعی اعتیاد اینترنتی خواهد شد کما اینکه طبق آمار های جهانی این پدیده در فضای مجازی هم اکنون به یک اپیدمی تبدیل شده است.

یکی دیگر از موضوعاتی که برای کاربر جذابیت زیادی ایجاد می کند، لایک(Like) کردن پیج ها و پست های گوناگون می باشد که هر کدام در حوزه های مختلف به دادن اطلاعات عمومی و تخصصی مبادرت می‌وزند.

 پیج های موجود در شبکه های اجتماعی توسط افراد مختلف در راستای اهداف مد نظرشان ساخته شده است. بعضی از آنها مربوط به اشخاص سرشناس و مشهور هستند، برخی توسط شرکت های حقیقی و حقوقی به منظور تبلیغ کالا و خدماتشان به وجود آمده است ولی عمده ی صفحات را افراد عادی جامعه به دلخواه سلیقه و علاقه مندی خود ایجاد کرده اند که دایره ای گسترده و کم نظیر را شکل می‌دهد.

در شبکه اجتماعی فیسبوک کاربر به سادگی می‌تواند با لایک کردن علاقه مندی هایش انواع و اقسام اطلاعات را توسط اشتراک گذاری های (Sharing) صورت گرفته گردآوری و بدون گشت و گذار فراوان در وب های گوناگون تنها با لایک کردن صد ها صفحه مورد علاقه، اطلاعات روز خود را از آن ها به طور خودکار دریافت کند. پرداختن به این صفحات و تبعات آن ها در شبکه فیسبوک نیاز به گزارش های مفصلی دارد اما مقوله ای که موجب شده است این حجم از اطلاعاتی مورد نظر برای کاربر مهیا شود گزینه لایک می باشد که بررسی ریز بینانه آن گوشه ای از جوانبش را آشکار خواهد کرد.

 لایک چیست و چه می کند؟

به جرأت می توان گفت اگر از کاربران داخلی و خارجی شبکه اجتماعی فیسبوک درباره ی جالب ترین و جذاب ترین بخش فیسبوک سوال شود امکان لایک از بیشترین طرفدار برخوردار خواهد بود، امکانی که به تنهایی توانسته است حاشیه های فراوانی را درست کند. لایک امروز یکی از مهم ترین و پیچیده ترین قابلیت های شبکه اجتماعی فیسبوک محسوب می شود. اما به راستی هر لایک چه اثری در شبکه اجتماعی دارد؟ هرکاربر با لایک خود چه فرایندی را طی می کند؟ چرا پیج های گوناگون برای به دست آوردن لایک خود را به آب و آتش می‌زنند؟ عواقب فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی نهفته در پس هر لایک چیست؟

 بدین ترتیب بررسی موضوع لایک از اصلی ترین شقوق شبکه فیسبوک، پیش نیازی برای فهم این شبکه به شمار می رود؟

لایک در لغت و در جایگاه فعل به معنای دوست داشتن، پسندیدن و از این دست معانی می باشد. طبق تعریف ارائه شده توسط فیسبوک، لایک امکان ویژه ای برای بازخورد نظر کاربر می‌باشد که تنها با فشاردادن دکمه لایکِ زیر نوشته می توان آن را انجام داد، به واقع لایک بازخورد فکر مخاطب در اتباط با صاحب پست و یا پیج مربوطه می-باشد.

در گذشته فیسبوک به جای کلمه لایک از فن (Fan) به معنی طرفدار استفاده می کرد اما به دلیل بازخورد های نامناسب از سوی کاربران کلمه فن به لایک تغییر کرد، طبق اعلام صورت گرفته کلمه لایک مخاطب پسند تر بوده و معنای استانداد تری در نسب با کلمه فن دارد. فیسبوک این سرویس را در آوریل سال ۲۰۱۰ میلادی پرده برداری کرد.

تعریف لایک توسط فیسبوک

 با توجه به تعرف ارائه شده توسط فیسبوک می توان چنین گفته که برای مثال لایک کردن یک پست ویدئویی به معنای زیر است:

فرد ویدئو را پسندیده ‌است.

بر روی تایم‌لاین(خط زمانی – نشان دهنده تاریخچه فعالیت های فرد یا پیج) فرد نشانه ای مبنی بر آنکه ویدئو منتشر شده را پسندیده است، قرار می گیرد.

پست گذار متوجه خواهد شد که فرد ویدئو را پسندیده است.

 سه نکته ذکر شده توسط فیسبوک نشان دهنده هدف گذاری اصلی مدیران این شبکه از تعبیه لایک در زیر هر پست می باشد، اینکه توسط آن می‌توان به سادگی سلایق گوناگون هر کاربر مجازی را رصد کرده و مورد مطالعه قرار داد. اما همانطور که ذکر شد لایک محدود به تایید پست ها نمی شود بلکه در انواع و اقسام پیج ها کاربرد فراونی دارد فیس‌بوک در این ارتباط می نویسد:

وقتی فرد صفحه یا پستی نظیر آگهی، خبر، مقاله و یا مواردی از این دست را در خارج از فیس‌بوک لایک می کند، یک ارتباط بین آن صفحه یا پست و پروفایل فیسبوکش درست کرده است. آن لایک در خبرمایه (News Feed) فرد ظاهر و در بخش پروفایل وی اطلاع‌رسانی می‌شود و به دنبال آن نام کاربر در صفحه مورد نظر یا در کنار آگهی یا در اپلیکیشن‌های ویژه فیس‌بوک به نمایش در می آید.

با تعاریف بیان شده از دکمه لایک، می‌توان موارد گسترده ای در ارتباط با آن را مورد بررسی قرار داد. همان طور که ذکر شد لایک از پرطرفدارترین قابلیت های فیس بوک است که به کاربران اجازه اشتراک در صفحات مورد علاقه خود و دریافت اطلاعات منتشر شده را می دهد.

بدون شک هر لایک نشانه دهنده ی جزئی از علاقه مندی ها و شخصیت کاربر می باشد که به مرور زمان و با بیشتر شدن تعداد لایک ها شخصیت فرد عضو شده در فیسبوک عیان تر خواهد شد. طبق آمار اعلام شده، در این شبکه روزانه بیش از دو میلیارد لایک زده می‌شود. حال اگر کاربران فیسبوک را یک میلیارد نفر بدانیم به معنای آن است که هر فرد روزی دو لایک می زند، اما این رقم با توجه به آنکه بسیاری از افراد این شبکه فعال دائمی نیستند می‌تواند برای افراد متفاوت تغییر چشم گیری داشته باشد و شاید از صد ها لایک عبور کند.

 هر لایک زده شده به خوبی می‌تواند گوشه ای از شخصیت فرد را نشان دهد. تمایلات فکری، عقیدتی کاربر در ارتباط با رویداد های مهم جهان، تفریحات و سرگرمی های مورد علاقه، کشش ها و کنش های جنسی، میزان اعتقادات مذهبی و رابطه وی با دیگران در قالب انبوه لایک های مختلف و گوناگون ظاهر شده و در نتیجه لایک کردن به خوبی می‌تواند شخصیت هر فرد با وجود پیچید گی های مخصوص به خود را عیان کند. بزرگی جامعه فیسبوک موجب شده است جامعه آماری بسیاری عمیق و شگفت انگیزی به دست مدیران شبکه فیسبوک و آژانس امنیت ملی امریکا(NSA) به عنوان مولد فضای سایبر و اینترنت یافتند بطوری که به راحتی می توان از آن جامعه آماری عظیم در سیاست گذاری های کلان استفاده شود.

اخیراً در یک تحقیق ارائه شده توسط محققان دانشگاه کمبریج تمایلات و اعتقادات کاربران توسط لایک ها پیش بینی شده است، این محققان با ارائه الگوریتمی توانسته اند به نتایج خارق العاده ای از شخصیت افراد دست پیدا کنند که نتیجه آن توسط مجله علمی پی ان ای اس(مجموعه مقالات آکادمی ملی علوم ایالت متحده آمریکا – PNAS) منتشر شده است. محققان در این پژوهش با آنالیز بیش از ۵۸ هزار داوطلب به مطالعه تطبیقی بین لایک های افراد و شخصیت روانشناختی آن ها پرداخته اند، محققین با تست های روانشناسی از داوطلبان و از سوی دیگر با وارد کردن لایک های افراد به الگوریتم ذکر شده نتایج مشابهی را به دست آورده اند.

نتایج به دست آمده از الگوریتم های داوطلبان آمریکایی، با واقعیت افراد در حوزه جنسیت ۸۸ درصد، رنگ پوست ۹۵ درصد و درباره گرایش سیاسی به دو حزب آمریکا ۸۵ درصد و در تفکیک بین مسیحیان و مسلمانان در ۸۲ درصد موارد تطبیق صحیح داشته است.

همچنین محققین اعلام داشتند، علایق افراد به موسیقی و یا فیلم های لایک شده به سادگی می ‌تواند ویژگی افراد را نشان دهد. در این تحقیق نکات جالب و قابل توجهی توسط محققین ارائه شده است در این باره یکی از محققان با نام دیوید استیل‌ول می‌گوید: «کسانی که سیب زمینی سرخ کرده فنری دوست دارند، باهوش تر هستند و آنها که فیلم شوالیه سیاه (بت من) فیلم مورد علاقه شان است، دوستان کمتری دارند.». نکات ذکر شده توسط این محققین نشان می‌دهد مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی تمرکز ویژه ای بر شخصیت شناسی افراد دارند.

 به وضوح مشخص است ایالت متحده آمریکا که برای گسترش هیمنه جهانی خود از هیچ تلاشی باز نمی ماند، در جهت پیش برد سیاست های کلان و راهبردی خود، از فرصت ویژه ای که شبکه های اجتماعی پدید آورده اند استفاده کامل را خواهد برد. حضور یک میلیارد کاربر از اقصی نقاط جهان در شبکه اجتماعی فیسبوک موقعیت خوبی برای تمدن غرب محسوب می‌شود تا بتواند سیطره اطلاعاتی خود را بیش از بیش گسترش دهد، و همین امر موجب شده است هیچ گونه حریم خصوصی برای افراد باقی نماند.

در این ارتباط، نیک پیکلز(Nick Pickles) یکی از فعالان در زمینه حریم خصوصی شهروندان می‌گوید: "این تحقیق باید زنگ‌های خطر را به صدا در بیاورد. برای تمام کسانی که فکر می‌کنند با محدود کردن حریم خصوصی‌شان می‌توانند آن را حفاظت کنند. ما باید یک بار دیگر و به صورت اساسی به این موضوع فکر کنیم که چقدر از اطلاعات شخصی‌مان را می‌خواهیم به صورت داوطلبانه در اینترنت منتشر کنیم.”

استفاده از اطلاعات افراد و رصد کاربران در فیسبوک که توسط لایک ها و شِیر ها نمایان می‌شود موضوعی است که نارضایتی بسیاری از دیگر جوامع را فراهم کرده است، به طور مثال در سال ۲۰۱۱ یک مرکز مستقل حفاظت از حریم خصوصی در ایالت اشلسویگ- هولشتاین (Schleswig-Holstein ) آلمان، طی بیانیه ای اعلام کرد: «سازمان های دولت ایالتی، باید صفحات خود در شبکه اجتماعی فیس بوک را تعطیل کرده و از فیس بوک خارج شوند و دکمه "لایک” را نیز از وب سایت هایشان حذف کنند، و در صورت عمل نکردن به این دستور العمل جریمه نقدی خواهند شد.»

مقامات این ایالت معتقدند اطلاعات افرادی که وارد فیسبوک می شوند، رصد شده و در کامپیوترهای این شرکت در آمریکا ذخیره می شود و این کاربران به مدت دو سال به وسیله فیس بوک ردیابی می شوند. هر چند شبکه فسیبوک این اخبار را تکذیب کرد اما ادعای مقامات ایالت آلمانی دور از ذهن نیست و برای کشوری مانند امریکا که اساساً بستر اینترنت از آنجا شکل گرفته و ادعای رهبری جهان را دارد، رصد کاربران جهانی فضای سایبر به عنوان زیرمجموعه ای از فعالیت های مدیریت امنیت ملی خود امری کاملا بدیهی می‌باشد.

 در همین راستا می توان اشاره کرد که سیستم تایم لاین فیسبوک به شناسایی ویژگی افراد کمک شایانی کرده است، کاربر به سادگی می‌تواند از گذشته خود تا به امروز را در تایم لاین قرار دهد و به تبع آن، تغییر روحیات فرد و رویداد های زندگی وی در این تام لاین در زمان مقرر خود بروز خواهد کرد که این امر موجب می شود شناسنامه ای دیجیتالی برای افراد مختلف در فیسبوک ایجاد و به سادگی هر چه تمام تر حریم خصوصی افراد توسط خود آنها و با رضایتشان مخدوش گردد.

هر چند فیسبوک به منظور حفظ حریم خصوصی افراد تنظیماتی را در اختیار کاربر قرارداده است و مبتنی بر آن مثلاً می توان لایک کردن پیج ها را از دید دیگران مخفی کرد، اما سوال اینجاست که آیا این حریم خصوصی مشمول مدیران شبکه فیسبوک و سیستم های امنیتی و اطلاعاتی هم خواهد شد؟

 فیسبوک با توجه به لایک های فرد به دوستانش اطلاع می دهد که وی چه صفحه ای را پسندیده‌ است و در گوشه صفحه دیگر کاربران، با معرفی لایک های زده شده، آن را به دیگران پیشنهاد می‌دهد.

همین طور با لایک کردن یک پیج، فیس‌بوک به صورت هدفمند پیج‌های مرتبط را برای لایک کردن مجدد به کاربر معرفی می کند. به واقع فیسبوک با برداشتن اولین قدم کاربر، قدم های بعدی او را پیش بینی کرده و حتی می‌تواند با سوق دادن کاربر به سمت دلخواه او را در جریان مد نظر خود مدیریت کند. در این باره محقق ایکل کوزینسکی، می‌گوید: «من روزی را می‌بینم که همین تکنولوژی می‌تواند عقاید سیاسی و تمایلات جنسی افراد را حدس بزند و به آزادی افراد یا حتی جانشان تعرضی بشود.». به این جهت است که پدیده لایک در شخصیت شناسی افراد و حتی پیش بینی آینده کاربران به یکی از مهترین ابزارهای شبکه اجتماعی فیسبوک تبدیل شده است.

 فشردن دکمه لایک همچون اثر انگشت، به شناسایی هویت کاربر کمک می کند

اما امروز حوزه ی لایک محدود به شخصیت شناسی نمی باشد، بلکه برای برخی صفحات لایک یک ابزار های اقتصادی محسوب می‌شود به صورتی که هر صفحه ای که لایک بیشتر داشته باشد، علاوه بر محبوبیت بالاتر درآمد بیشتری خواهد داشت. تعداد لایک ها از یکسو برای کمپانی ها و شرکتهای بزرگ، نوعی تبلیغ محسوب می شود و از سوی دیگر برای فیس بوک یکی از راه های کسب درآمد.

اما وجود بدافزار های اینترنتی در ارتباط با این شبکه موجب شده است لایک های دورغین به یک اپیدمی در فیسبوک تبدیل شود. در این باره مدیران فیسبوک با چاره اندیشی در این ارتباط مدعی طراحی نرم افزار هایی برای جلوگیری از ایجاد این لایک ها را می‌باشند.

در فیسبوک کمپانی ها و یا شرکت های حقوقی می‌توانند در کوتاه ترین زمان ممکن لایک های تقلبی بخرند تا نشان بدهند از محبوبیت بالایی برخوردار هستند. عدم اطمینان از واقعی بودن لایک ها برای فیسبوک که درامد اصلی آن از تبلیغات است، اهمیتی فراوانی دارد و همین امر با قیمت سهام فیسبوک ارتباط مستقیم دارد، چرا که اگر لایک های زده شده در این شبکه واقعی نباشد محبوبیت فیسبوک در نظر شرکت های تجاری کم می‌شود.

به این جهت فیسبوک نیازمند آن است که به شرکت های تبلیغ دهنده بابت واقعی بودن لایک ها اطمینان خاطر بدهد. در ایران نیز شرکت های گوناگونی برای افزایش لایک به ارائه پیشنهاد هایی نظیر خرید لایک و یا تبلیغات هدفمند مبادرت می‌ورزند که انتخاب هر کدام از راه حل ها نیاز به خرج کردن هزینه از سوی صاحبان پیج ها دارد.

فیسبوک و عنصر اصلی آن یعنی لایک، در ایران نیز از محبوبیت بالایی برخوردار است به گونه ای که رفتار و اعمال انسان ایرانی در این فضا از زندگی واقعی آن ها و بلعکس تأثیر می پذیرد.

 طبق برآورد های صورت گرفته و نه چندان دقیق بیش از بیست میلیون کاربر ایرانی در فیسبوک عضو و نزدیک به ۱۲ میلیون نفر از آن فعال می باشند. مقوله فیسبوک و به تبع آن لایک، عمیقاً در میان بخش هایی از جامعه ایرانی برجسته است. در این بین از دو زاویه فردی و ملی می‌توان پدیده لایک در ایران اسلامی را مورد بررسی قرار داد.

بررسی کاربران ایرانی در فیسبوک به نوبه خود از بدیهی ترین اعمال شبکه فیسبوک و سیستم های امنیتی اطلاعاتی ایالت متحده آمریکا است، حضور پر رنگ ایرانیان علی رغم فیلتر بودن این وب سایت نشان دهنده آن است که ایشان مانند بسیاری دیگر از مردم کشور های دیگر علاقه زیادی به فعالیت در این شبکه اجتماعی را دارند.

در ایران نیز مردم به مانند دیگر کاربران برای حضور در این شبکه اطلاعات شخصی خود نظیر شغل، موقعیت اجتماعی – تحصیلی، علایق، ارتباطات خانوادگی و دوستانه و مواردی از این دست را در پروفایل خود وارد و برحسب میلشان نمایش اطلاعات را برای دیگران محدود می کنند.

کاربران ایرانی نیز سلایق خود را با لایک کردن انواع و اقسام پیج ها معرفی می کنند و همین امر جدای از آنکه منجر به شناخت شخصیت کابر توسط شبکه فیسبوک می‌شود در نگاهی دیگر کلیتی از وی به عنوان یک انسان ایرانی در اختیار فیسبوک قرار می گیرد. در نتیجه جمعیت کاربران بیست میلیونی نزدیک به سی درصد جامعه ایرانی را شکل می‌دهند، هر کدام با ارائه سلایق و مشخصات خود، تصویری تقریباً کامل را در اختیار شبکه اجتماعی فیسبوک می‌گذارند. بدون شک ایالت متحده امریکا با بررسی این نمونه آماری به خوبی می‌تواند حداقل بخشی از سیاست های خود در حوزه جنگ نرم را آنالیز کند و با استفاده از آن اطلاعات، برنامه ها و طرح ریزی های خود را پیش ببرد.

 جدای از لایک های زده شده به نشانه موافقت با آن موضوع، گذاشتن کامنت ها و پاسخ به سوال های مطرح شده توسط پیج های گوناگون از دیگر مصادیق دادن رایگان اطلاعات به دشمنان ایران اسلامی است. به واقع کاربران فیسبوک بدون در نظر گرفتن تبعات امنیتی فردی و ملی با گذاشتن اطلاعات شخصی و سلیقه فکری خود در اختیار این شبکه، جدای از آنکه روحیات و ویژگی های خود را در معرض همگان و سرویس های اطلاعاتی قرار می‌دهند شخصیت ملی خود به عنوان یک فرد از جامعه ایرانی که به مثابه یک تکه از پازل است را به پازل سازان ارائه می-کنند و آن ها با به دست آوردن برایند شخصیتی این بیست میلیون کاربر به هدف گذاری پرداخته و نتایج سیاست-های اجرا شده خود در جمهوری اسلامی ایران را مشاهده می کنند. دشمنان این مرز و بوم با برنامه ریزی های صحیح بر اساس حداقل جامعه آماری فیبسوک که بیشتر مرتبط به طبقه بورژوا و جامعه شهری است اهداف خود را به پیش گیرند.

زدن لایک ها و دادن اطلاعات شخصی در کوتاه مدت و میان مدت ممکن است اهمیت چندانی نداشته باشد اما در آینده به داشتن جامعه آماری دلیل آنکه مدیران و هدایت کنندگان کشور بخشی از همین کاربران هستند، موجب می شود دشمنان با کامل از این افراد، برنامه ریزی های صحیح مبتنی بر شخصیت روانشناختی کاربران سابق و مدیران آینده داشته باشند و با استفاده از نقاط ضعف آن ها اهداف شوم خود را به پیش ببرند. از این جهت، اگرچه هر لایک به ظاهر تنها یک نظر محسوب می‌شود، اما زدن هر یک لایک در نوع خود کمکی به دشمنان جمهوری اسلامی ایران خواهدکرد.

مشرق