سفر شاه اردن به ترکیه؛ اَمان دنبال متحدان جدید است؟

به گزارش پایداری ملی، «عبدالله دوم» شاه اردن روز شنبه در سفری به ترکیه با «رجب طیب» اردوغان رئیس‌جمهور این کشور دیدار کرد که تقویت همکاری‌های اقتصادی بخش مهم گفت‌وگوهای دو طرف بود.

عبدالله دوم در این سفر مورد استقبال گرم اردوغان گرفت و سران دو کشور در این دیدار درباره توسعه همکاری‌های دوجانبه به خصوص در زمینه‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری توافق کردند.

این توافق در حالی است که ترکیه در ماه می سال گذشته اجرای توافقنامه تجارت آزاد با اردن که در سال ۲۰۰۹ امضا و از مارس ۲۰۱۱ وارد مرحله اجرا شده بود، متوقف کرد. به دنبال این اقدام ترکیه، دولت اردن نیز از دو ماه پیش اجرای طرح دریافت مالیات گمرکی از کالاهای وارداتی ترکیه را آغاز کرد.

در همین ارتباط «طارق الحموری» وزیر صنایع، بازرگانی و رفاه اردن پیش‌بینی کرد که ماه آینده نشستی بین طرف‌های اردن و ترکیه به منظور بررسی پرونده‌های اقتصادی مشترک دو کشور برگزار شود.

الحموری در مصاحبه با روزنامه اردنی «الغد» گفت که این وزارتخانه از مسئولان ترکیه برای برگزاری نشست مشترک درخواست کرده و در انتظار پاسخ طرف ترکیه برای تعیین زمان برگزاری این نشست است.

روز شنبه همچنین تحول دیگری در عرصه سیاست خارجی اردن به وجود آمد و آن دیدار «عمر الرزاز» نخست‌وزیر اردن با «عادل عبدالمهدی» همتای عراقی خود در نقطه صفری مرزی دو کشور و توافق برای بازگشایی گذرگاه «طریبیل» بود که بنا بر گزارش منابع اردنی و عراقی ۱۴ توافقنامه همکاری بین دو طرف از جمله در زمینه صادرات نفت، امور گمرکی و صادرات و واردات کالا امضا شد.

این تحولات در حالی رخ داد که تیر ماه گذشته به دنبال تشدید تظاهرات‌های مردمی در اردن در اعتراض به گرانی کالاهای اساسی از جمله سوخت و تصویب قانون مالیات بر درآمد، شاه سعودی در تلاش برای نجات متحد خود از این وضعیت دشوار، نشستی را در مکه برگزار کرد که «صباح الجابر الأحمد الصباح» امیر کویت، «محمد بن راشد آل مکتوم» نایب رئیس دولت امارات و «عبدالله دوم» شاه اردن در آن حضور یافتند و شرکت‌کنندگان در این نشست درباره ارائه بسته کمک‌های اقتصادی به اردن به مبلغ ۲.۵ میلیارد دلار به صورت سرمایه‌گذاری در بانک مرکزی اردن و ارائه تضمین‌هایی به بانک جهانی به نفع اردن و حمایت سالانه از بودجه دولت اردن به مدت پنج سال توافق کردند.

با وجود این وعده‌ها که روشن نیست چقدر از آن عملی شده، اردن همچنان شاهد تظاهرات‌های پراکنده در گوشه‌وکنار این کشور است و هر لحظه احتمال شدت گرفتن این اعتراضات وجود دارد و به نظر می‌رسد که عمل نکردن عربستان سعودی و دیگر کشورها به وعده‌های مالی خود باعث شده اردن به پیروی از سیاست «تنوع روابط منطقه‌ای» و پیدا کردن متحدان جدید روی آورد و چه بسا به فکر دوری از محور سعودی بیفتد همچنانکه «بن سلمان» ولی‌عهد سعودی نیز در سفر دوره‌ای اخیر خود به چند کشور عربی، به اردن سفر نکرد.

اردن در پرونده‌های متعددی از جمله جنگ یمن، سوریه و فلسطین اختلافاتی با سعودی‌ها دارد و در این پرونده‌ها سعی کرده است تا حدودی استقلال در تصمیمات مربوط به سیاست خارجی خود را حفظ کند و با وجود اصرار امارات و عربستان، از حضور نظامیان اردنی در جنگ علیه یمن خودداری کرده و حتی با وجود تعطیلی سفارتخانه‌های کشورهای عربی در سوریه، اَمان صرفا به کاهش سطح روابط دیپلماتیک با این کشور اکتفا کرده بود.

اکنون با توجه به اینکه اردن سیاست «تنوع روابط منطقه‌ای» را در پیش گرفته، این سوال پیش می‌آید که آیا اردن به سمت گرم شدن روابط با سوریه و ایران پیش‌ می‌رود؟

روزنامه «القدس‌العربی» در این باره در مقاله‌ای به قلم «بسام البدارین» با اشاره به اینکه ایران کشوری مهم در منطقه است، می‌نویسد: «امروز به سختی می‌توان گفت که روابط اردن و ایران همچنان در دایره شک و تردید قرار دارد و به سمت توافق پیش نرفته است اما آرام و خالی از جنجال است».

وی همچنین نوشت: «تصور اینکه منافع منطقه‌ای اردن بدون داشتن حداقل روابط با ایران حفظ شود، دشوار است».

در رابطه با سوریه نیز اردن با گام‌های آرام به سمت احیای روابط با این کشور پیش می‌رود و اخیرا دیپلماتی را به عنوان کاردار در دمشق تعیین کرد همچنانکه چند هیأت اردنی تا کنون به دمشق سفر کرده و رئیس پارلمان اردن نیز از همتای سوری خود برای شرکت در کنفرانس روسای پارلمانی‌های عربی در اردن دعوت بعمل آورد.

جستجو برای یافتن متحد جدید

اردن که در سال‌های اخیر پیرو محور چهار ضلعی عربستان، مصر، امارات و رژیم صهیونیستی بود، اکنون به دنبال چینش جدید برگه‌های خود به نفع منافع کشور و خروج از بحران اقتصادی است.

در همین ارتباط «منذر الحوارات» کارشناس و تحلیلگر سیاسی در مصاحبه با پایگاه «عربی21» می‌گوید: «اقبال اردن به همه طرف‌ها دارای ابعاد اقتصادی و سیاسی است، اردن در حال حاضر سیاست جداسازی پرونده‌ها از یکدیگر را در پیش گرفته است به این ترتیب با هر پرونده‌ای به طور مستقل و جدای از پرونده‌های دیگر تعامل دارد و به عنوان مثل با عربستان سعودی و کشوری حاشیه خلیج (فارس) به دور از پیچیدگی‌های روابط این کشورها با قطر، رابطه دارد همچنانکه وضعیت اردن با ترکیه، سوریه و عراق نیز چنین است چرا که این کشور روند سیاسی و اقتصادی خود را به صورت پرونده‌های جدا و مستقل از هم مدیریت می‌کند.»

وی درباره حساسیت کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به نزدیکی روابط اردن با ترکیه نیز می‌گوید: «این کشورها شرایط اردن و وضعیت آن را درک می‌کنند.»

برخی دیگر از تحلیلگران نیز از این تناقض در سیاست اردن انتقاد می‌کنند و در همین رابطه «فهمی الکتوت» تحلیلگر اقتصادی و سیاسی اردن می‌گوید که اردن از یک سو کنفرانس وزرای خارجه شش کشور عربی را در منطقه بحر المیت برگزار کرد و روز بعد شاه اردن به ترکیه سفر کرد در حالی‌که کشورهای مذکور (عربستان، امارات و مصر) موضع مخالف علیه ترکیه دارند و این تناقض در مواضع اردن به ویژه پس از بروز بحران در روابط قطر و چهار کشور عربی بیشتر شده است و مشخص نیست که اردن به دنبال ارسال پیام به این کشورهاست یا برای کاهش تنش بین آنها تلاش می‌کند؟