بررسي خدمات ارائه شده در حوزه سلامت و بهداشت، به كمك فضاي مجازي، مفاهيم جديدي همچون دورا پزشکی (Tele-Health) و خدمات سلامت همراه ( M-Health) و... را ايجاد مي كند. بر اين اساس ارائه خدمات بر پايه باند وسيع، device هاي مختلفي را درگير انتقال و رد و بدل كردن ديتا مي كند . بيماران و پزشكان به وسيله تلفن همراه خود به پهنه ي گسترده اي از اطلاعات متصل مي شود و با يكديگر به تبادل اطلاعات مي پردازند . هنگامي كه بيمار نزد پزشك مي رسد با ارائه كارت هوشمند خود به پزشك پرونده الكترونيكي خود را در اختيار پزشك قرار داده و پزشك نيز به وسيله دستگاه مخصوص، اطلاعات كارت را خوانش مي كند .
نظام هاي سلامت الكترونيك
سازمان بهداشت جهاني در سال۲۰۰۳ ، سلامت الکترونيک را به عنوان "نفوذ فناوري اطلاعات و ارتباطات به منظور اتصال ارايه دهندگان، بيماران و دولت ها؛به منظور آموزش و اطلاع رساني به متخصصان خدمات بهداشت و درمان، مديران و گيرندگان خدمات؛ به منظور برانگيختن نوآوري در ارايه مراقبت و مديريت سيستم بهداشتي و به منظور بهبود سيستم خدمات بهداشت و درمان است" تعريف مي کند. در تعريف جامع تر سلامت الکترونيک شامل ارايه خدمات بهداشتي و اطلاعات بهداشتي از طريق اينترنت و ديگر فناوري هاي تجارت الکترونيکي مرتبط است. حوزه ي سلامت الكترونيك از بخش هاي متنوعي تشكيل شده كه در جدول زير آمده است .
|
CIS |
نظام اطلاعات درمانگاهي |
|
HIS/EHR |
نظام اطلاعات بيمارستاني/پرونده الكترونيكي سلامت |
|
TM |
دوراپزشكي |
|
EDU |
آموزش |
|
PhIS |
نظام اطلاعات دارويي |
|
EPS |
نسخه الكترونيكي |
|
LIS/PIS |
نظام اطلاعات آزمايشگاهي/نظام اطلاعات پاتولوژي |
|
RIS/PACS |
نظام اطلاعات راديولوژي/نظام آرشيو تصاوير |
|
InIS |
نظام اطلاعات بيمه اي |
|
DSS |
سيستم نظارت بر بيماريها |
|
GIS |
سيستم اطلاعات جغرافيايي |
|
Registry |
سيستم هاي ثبت (بيماريهاي خاص) |
|
EL |
آموزش الكترونيكي |
|
L/E |
اصول و قوانيني |
|
DES |
استانداردهاي تبادل اطلاعات |
|
SC |
كارت هوشمند |
|
EMS |
نظام اطلاعات فوريتهاي پزشكي |
يكي از اين موارد پرونده سلامت الكترونيك است .افزایش تخصص در مراقبت های بهداشتی و مهاجرت و سفر افراد(به هر دلیلی درمانی،کاری،سیاحتی و...) موجب افزایش تفکیک و فروپاشی مدارک و پرونده های بهداشتی سنتی شده است. پرونده الکترونیک سلامت در بر گیرنده ی اطلاعات مراقبت بهداشتی است که در طول حیات فرد به صورت الکترونیکی،باهدف پشتیبانی از مراقبت مستمر با کیفیت بهتر،آموزش و پژوهش ذخیره شده است. در واقع پرونده الکترونیک سلامت تمام عملکردهای یک پرونده سنتی را با کیفیت بهتر پوشش می دهد.
فعالترين كشورها در زمينه سلامت الكترونيكي در درجه نخست شامل كانادا، ايالات متحده آمريكا و انگلستان و در درجه دوم كشورهاي اتريش، كوبا، فنلاند، فرانسه، آلمان، ايتاليا و چين ميباشد.همچنين بيشترين موضوعاتي كه در بحث سلامت الكترونيكي در دنيا بر روي آنها سرمايهگذاري شده و براي پيشبرد آن برنامه ريزي شده است به ترتيب اولويت شامل موارد زير ميباشد:
در درجه اول پرونده الكترونيكي سلامت (EHR) و دوراپزشكي (Telemedicine)،
در درجه دوم بحث آموزش و سيستم هاي نظارت بر بيماريها (DSS) و
در درجه سوم نظام اطلاعات درمانگاهي (CIS) و استانداردهاي تبادل اطلاعات
پرونده الكترونيكي سلامت مهمترين و اساسي ترين بخش سلامت الكترونيكي بوده كه تقريباً در اكثر كشورهاي مطرح بر روي آن كار شده است.همچنين موضوعات سلامت الكترونيكي كه بر روي آنها در جهان اقدامات كمي صورت گرفته است به ترتيب شامل نظام اطلاعات فوريتهاي پزشكي، سيستم هاي ثبت (بيماريهاي خاص)، اصول و قوانين، نسخهالكترونيكي، نظام اطلاعات بيمه اي، نظام اطلاعات آزمايشگاهي، كارت هوشمند سلامت و نظام اطلاعات دارويي مي باشد.
كارت هوشمند سلامت ، تاريخچه بيماري ها در جيب بيمار
امروزه پرونده سلامت بيماران در سيستم هاي رايانه اي ذخيره شده و به عنوان پرونده الكترونيك سلامت از آن ياد مي شود كه اطلاعات بهداشتي بيمار در تمام طول زندگي وي از زمان جنيني تا مرگ در آن ذخيره مي شود.
كارت هوشمند سلامت به عنوان يكي از ابزارهاي پرونده الكترونيكي سلامت شناخته مي شود كه نوعي كارت (Smart Card) به اندازه كارت اعتباري است و يك تراشه سيليكوني در آن جاي گرفته كه حاوي اطلاعات شخصي و هويتي بيمار، تاريخچه پزشكي وي، داروهايي كه اخيراً دريافت كرده، آلرژيها، واكسيناسيون، بيماري و ساير اطلاعات ضروري مورد نياز تصميمات پزشكي است . در حال حاضر استفاده از اين كارت در كشورهاي پيشرفته رايج شده و هر فردي يكي از اين كارت ها را به همراه خود دارد .
در اين كارت كه در درمراكز اورژانس، بيمارستانها، مطبها، كلينيكها و داروخانه ها مورد استفاده قرار مي گيرد، اطلاعات پزشكي، حياتي و ضروري فرد نگهداري و ذخيره مي شود تا در مواقع نياز پزشكان بتوانند در اسرع وقت به اطلاعات هر بيمار دسترسي پيدا كرده و از آنها استفاده كنند. اين كارتها به پزشكان و بيماران اجازه مي دهند تا از مرحله كاغذ بازي عبور كرده و بسيار سريعتر به مراقبتهاي اصلي بيمار مي پردازند.
دوراپزشكي و ارتباط زنده و تصويري بيمار و پزشك
يكي از انواع خدمات سلامت الكترونيك دورا پزشكي است . تله مديسين به دانش و ابزارهاي ارتباطي گفته مي‌شود كه مراكز بهداشتي ـ درماني و پزشك را به بيمار مرتبط مي‌كند. در واقع تله مديسين به كارگيري تكنولوژي الكترونيك و ديجيتال به منظور اعمال مراقبتهاي پزشكي و بهداشتي از بيماراني است كه در نقاط دور از مركز درماني به سر مي‌برند. برقراری شبکه تله مدیسین درمناطق وسیع و با تراکم جمعیتی کم و نیز در مناطق کوهستانی و سخت‌گذر خصوصاً در هنگام حوادث غیر مترقبه بسيار ضروري خواهد بود . همچنين کنترل بیماریهای مزمن ، تشخیص، درمان، کنترل، پیگیری و مشاوره و آموزش از ديگر مزاياي اين روشهاست.
معاینه از راه دور به کمک ارسال تصاویر رادیولوژی، ارسال سیگنال‌های حیاتی و گزارشهای متنی و صوتی شرح حال بیمار از یک سو و ارایه دستورات به صورت متن یا صوت و یا در مواردی خاص همچون جراحی از راه دور بصورت فرامین مکانیکی توسط پزشک، چرخه یک عملیات پزشکی از راه دور را تشکیل می‌دهد.
در اين روش پزشك به وسيله دستگاه هاي مختلفي اطلاعات لحظه اي بيمار از قبيل علائم حياتي، اطلاعات فشارخون، تست‌هاي تنفسي، اطلاعات نوار قلب ، صداي قلب، ريه، شكم و... را دريافت مي كند و حتي از طريق تصاوير زنده مي تواند راديولوژي و ام.آر.آي، تصوير دهان و دندان گوش و تصوير بيماريهاي پوستي وي را مشاهده كند. در اين روش ها تمام اجزاي مرتبط با سلامت از قبيل بيمار با مركز درماني، مركز درماني با بيمارستان و نيز بيمارستان با بيمارستان تخصصي در ارتباط خواهد بود و حتي مي توان قبل از رسيدن بيمار به بيمارستان و در آمبولانس، شرايط جسماني از جمله ضربان قلب را به اطلاع بيمارستان رساند .
انواع خدمات پزشكي از راه دور به شرح زير است :
۱.مشاوره از راه دور: در حال حاضر عمده‌ترین کاربرد این فناوری، مشاوره‌های پزشکی است که هم در ایران و هم درنقاط دیگر جهان به راحتی درحال انجام می‌باشد.
۲.آموزش الکترونیکی: در واقع آموزش از راه دور به کارگیری ابزارهای فنآوری اطلاعات درامرآموزش و تربیت می‌باشدکه از جمله فوایداین روش کاهش هزینه زمانی و هزینه اقامت و فضای آموزشی را می‌توان نام برد.
۳.پایش از راه دور: ارسال online و یا offline تصاویر پزشکی، سیگنال‌های حیاتی بیمار به صورت ویدئوکنفرانس، از روش‌های عمده پایش از راه دور است.
۴.ارائه خدمات پزشکی در خانه: بیش از همه افراد مبتلا به بیماریهای قلبی و عروقی و ناهنجاری‌های تنفسی مزمن به اینگونه مراقبت‌ها نیاز دارند.
۵.جراحی از راه دور: انجام جراحی پزشکی بدون تماس مستقیم پزشک با بیمار در طول عمل است این جراحی می‌تواند برای موارد مختلف از جمله کاربرد جراحی از راه دور در عمل قلب به روش‌های مختلفی انجام شود، که در روش رباتیک می‌توان کاربرد بیشتری از فناوری اطلاعات را مشاهده کرد.
6. تصویربرداری از راه دور : تکنولوژی‌های عکس‌برداری نقش عمده‌ای در تشخیص، درمان و مرحله بهبودی دارند. اسکنرهای اولتراسوند، دوربین‌های کوچک مورد استفاده در جراحی مفاصل و وسایل تشخیصی، آزمایش‌های پاتولوژی و رادیولوژی و اسکن مغز تنها مواردی از تکنولوژی‌های عکس برداری هستند که می‌توان به وسیله طب از راه دور آنها را انجام داد