برخلاف وزیر خزانه داری آمریکا که گفته است تحریم ریال و خودرو شدیدترین تحریم های اعمال شده در تاریخ بوده سعید لیلاز اقتصاد دان معتقد است تحریم ریال را می توان جزء کوچکترین تحریم های اعمال شده علیه ایران دانست.
ریال هم
تحریم شد. تحریم خودروسازی و ریال ایران دو تحریمی هستند که به زعم آمریکا
قرار بود بر سر ایران و ایرانیان آوار شوند اما نگرانی زیادی در این باره
نیست زیرا ریال ارزی جهان‌شمول و حتی منطقه‌ای هم نیست که بر تجارت خارجی
ما اثر گذارد.
سعید لیلاز، کارشناس اقتصادی بر نکته جالبی اشاره
می‌کند که از این پس نگرانی از تحریم‌ها را به حداقل ممکن می‌رساند. او
می‌گوید: "تحریم‌های آمریکا چنان گسترده و عمیق شده که از این پس هر چه
تحریم علیه ایران تصویب شود، کوچک و ناچیز خواهد بود." تحریم ریال هم به
زعم او جزو کوچکترین تحریم‌های تصویب شده علیه ایران است.
لیلاز در ادامه به تشریح چرایی گفته خود می‌پردازد: " از سال‌های ۷۹ تا ۹۰
که تثبیت نرخ ارز در کشور اجرا شد، بازار ریال ایران از محدودیت مرزها
خارج شد و در سایر کشورها هم کاربرد پیدا کرد. عراق، افغانستان، امارات و
تا حدودی پاکستان و ترکیه از جمله کشورهایی بودند که ریال ایران به
بازارهای خرید و فروش ارز آنها وارد شد. سه کشور امارات (دوبی)، افغانستان و
عراق به دلیل حضور بازرگانان ایرانی و یا بازرگانانی که با ایران روابط
تجاری دارند، ریال خرید و فروش می‌شود. به این صورت که اگر بازرگانی ریال
را به صرافی‌های این کشورها ببرد، می‌تواند به ازای آن دلار یا سایر ارزها
را دریافت کند."
این کارشناس، اقتصاد ایران را به اندازه‌ای بزرگ
می‌داند که بر کشورهای پیرامون خود اثرگذار باشد با این همه می‌گوید:"
ریال ارز جهان‌روا و منطقه‌ای نیست که توانسته باشد در سایر کشورها رسوخ
کند بلکه ورود ریال به کشورهای همسایه به دلیل روابط تجاری ایران با آنها و
البته کالاهای قاچاقی بوده که توسط قاچاقچیان به ایران وارد شده است."
در نهایت او به این نکته اشاره می‌کند که اثر تحریم ریال بر اقتصاد ایران بسیار اندک و حتی نامشخص است. هستند کارشناسانی که چون لیلاز معتقدند، تحریم ریال اثری بر اقتصاد ایران ندارد.
هادی
حق‌شناس در این باره می‌گوید:"زمانی پول یا ارزی می‌تواند تحت تاثیر
تصمیمات سایر کشورها قرار گیرد که در مبادلات بین‌المللی نقشی داشته باشد
به دیگر بیان، زمانی یک ارز تحت‌الشعاع تصمیمات سایر کشورها قرار می‌گیرد
که بخشی از تجارت ملی آن کشور با پول ملی خود آن کشور مبادله یا معاوضه
شود. در واقع اگر پول ملی اعتبار بین‌المللی داشته باشد، در این حالت تحریم
پول یا ارز می‌تواند، ارزش آن را کاهش دهد."
به گفته او، در
سال‌های گذشته چه بعد از تحریم و چه پس از آن، پول ایرانی در بازار شهرهای
مذهبی عراق، عربستان (مکه و مدینه) و سوریه بین زائران ایرانی و فروشندگان و
مغازه‌داران کوچک این شهرها، مورد مبادله قرار می گرفت. هم اکنون این رویه
اگرچه با محدودیت مواجه شده اما هنوز ادامه دارد.
دلیل این کاهش
هم به خاطر تحریم ایران نبود بلکه علت آن به افزایش تورم روزانه ایران و در
مقابل کاهش روزانه ارزش ریال بود. به جز این در روابط تجاری دولت و بخش
خصوصی ایران با بخش دولتی و خصوصی سایر کشورها ریال مورد مبادله قرار
نمی‌گرفت و این نقش را سایر ارزهای جهان روا چون دلار بر عهده داشتند. با
این وصف، از آنجایی که ریال در اقتصاد بین‌المللی نقشی ندارد، تحریم آن نیز
اثری بر روابط تجاری ایران نخواهد داشت. علاوه بر این، مبادلات تجاری
ایران به خصوص صادرات غیرنفتی که در حاشیه خلیج فارس انجام می‌شود، اغلب با
ارزی به غیر از دلار یعنی درهم در حال انجام است. تجار ایرانی از طرف
تجاری خود ریال طلب می‌کنند و آنها نیز درهم.
برخی از فعالان
اقتصادی اما معتقدند تحریم ریال، عمیلات صرافی ایران را تحت تاثیر قرار
می‌دهد. مسعود دانشمند، عضو اتاق بازرگانی ایران می‌گوید: "با تحریم ریال،
هیچ صرافی قادر به نقل و انتقال ریال نخواهد بود و آثار این اتفاق در
تجارت غیربانکی نمایان خواهد شد." او آماری از تجارت غیربانکی در اختیار
ندارد اما شنیده‌ها حاکی از این است که میزان تجارت غیربانکی ما حدود ۱۰
تا ۱۲ میلیارد دلار است.
دانشمند در واکنش به این سوال که صرافی‌ها
به طور کامل از معاملات ریال منع شده‌اند یا اینکه سقفی برای آن در نظر
گرفته شده، می‌گوید: "هنوز ابعاد این تحریم مشخص نیست و در آینده ابعاد
روشن تری از این موضوع معلوم می‌شود."
به گفته وی، با اعمال این
تحریم دیگر هیچ صرافی با ریال کار نمی‌کند زیرا در تمام کشورها صرافی‌ها
باید عملیات خود را به اطلاع نهاد ناظر ذیربط برسانند و به همین دلیل هم
کار با ریال ایران برای آنها غیرممکن خواهد بود.
در نهایت می توان
نتیجه گرفت این تحریم ها که جیکوب لیو، وزیر امور خزانه‌داری آمریکا از آن
با عنوان بزرگترین تحریم تاریخ یاد می کند تاکنون نتایج چندان قابل مشاهده
ای بر اقتصاد ایران نداشته است، هرچند شاید هم بتوان گفت هنوز برای نتیجه
گیری خیلی زود است اما گذشته نشان داده ایران توانسته است با اتخاذ برخی
تدابیر ویژه این تحریم های به اصطلاح کمرشکن را دور بزند و آن را بی اثر
کند چنانکه هر بار نیز ایالات متحده مجبور شده دست به دامن تحریمی جدید
برای به زانو درآوردن کشورمان بشود رویایی که البته تاکنون تحقق نیافته
است.