زمین‌شناسی پزشکی در نظام سلامت مغفول مانده است

این روزها اخباری متعددی از افزایش بیماری و مسمومیت‌ها بر اثر مصرف آب و مواد غذایی از گوشه و کنار کشور به گوش می‌رسد. شاید مهم‌ترین خبر مسمومیت تعدادی زیادی از مردم بر اثر استفاده از قارچ‌های سمی باشد. اتفاقی که به‌یک‌باره چندین استان را درگیر کرد و متاسفانه با اقدامات دیرهنگام متولیان سلامت و بی‌توجهی مردم به هشدارهای مصرف اتفاقات تلخی را رقم زد. در رخدادی دیگر تعداد زیادی از شهروندان رامهرمز در استان خوزستان دچار مسمومیت ناشی از مصرف آب شدند.
هشدار درباره تغییرات اقلیمی و کاهش منابع آب
محمد کریمی‌نیا، مدیرکل بهداشت و درمان سازمان پدافند غیرعامل درخصوص چرایی افزایش بیماری‌ و مسمومیت‌ها به سپید می‌گوید: «علت برزو این قبیل اتقاقات تغییرات اقلیمی است که در چند سال اخیر به وجود آمده و موجب خشکسالی‌هایی در کشور شده است.»
وی افزود: «همچنین تغییراتی به وجود آمده در منابع آبی موجب بروز مشکلاتی شده است. برای مثال زمانی که آب‌های جاری که ماحصل بارندگی‌ها هستند کاهش پیدا می‌کند به سمت آب‌های زیرزمینی می‌رویم و هرچه به لایه‌های عمیق‌تر چاه‌های آب می‌رسیم لایه‌های مختلف با آب مخلوط می‌شوند و ما با مواردی مواجه می‌شویم که در گذشته آنها را تجربه نکرده‌ایم. بنابراین بحث زمین‌شناسی پزشکی می‌تواند در بحث پیشگیری‌های متعدد در این خصوص کمک فراوانی بکند.» کریمی‌نیا در تبیین جایگاه و نقش زمین‌شناسی پزشکی در حوزه سلامت اظهار داشت: «به دلیل گستردگی پهنه جغرافیایی کشور در لایه‌های مختلف این پهنه هم تاثیرات مثبت و هم منفی وجود دارد. برای مثال در برخی زمین‌های کشاورزی بعضی املاح وجود ندارد و در برخی موارد فلزات سنگینی که در لایه‌های مختلف زمین وجود دارند می‌توانند از طریق آب و مواد غذایی وارد چرخه زندگی ما شوند. همچنین زمین‌شناسی پزشکی می‌تواند در استقرار مکان‌های پیشگیری و مراکز بهداشتی کمک‌حال ما شود و راهنمای ما در جاسازی و مکان‌یابی باشد. برای مثال دلیل شیوع بالای سرطان در استان گلستان به دلیل کمبود برخی املاح در خاک این مناطق است. ازاین‌رو این مشکل را می‌توان از طریق زمین‌شناسی پزشکی قابل حل شدن است.»
مدیرکل بهداشت و درمان سازمان پدافند غیرعامل علت دوم افزایش این اتفاقات را تحریم‌ها دانست و افزود: «در حالی که به ظاهر بخش سلامت تحت تحریم نبوده اما وقتی تبادلات مالی مختل می‌شود این امر به‌طور مستقیم بر روی بخش سلامت تاثیر می‌گذارد. برای مثال در بحث آب تامین تجهیزات تسویه و هیپوکلریت‌سدیم و مواردی ازاین‌دست ماحصل این تحریم‌ها است؛ بنابراین در یک جمع‌بندی کلی می‌توان گفت که این عوامل الگوهایی هستند که در بحث مسمومیت‌های متعدد که در ماه‌های اخیر بروز پیدا کرده تاثیرگذار بوده‌اند.» وی در تشریح چگونگی تاثیرگذاری تحریم‌ها در حوزه سلامت افزود:‌ «از دیرباز امریکا فشار بسیار زیادی ایجاد می‌کند تا تبادل مالی ما مختل شود و در قدم نخست بانک‌ها با ما وارد معامله نشوند و از آنجا که تمام تعاملات موجود از طریق سیستم بانکی انجام می‌شود و ما برای تهیه تمام اقلام و تجهیزات پزشکی اعم از دارو و واکسن نیز به این سیستم نیاز داریم؛ زمانی که این تبادلات دچار آسیب شود ناخواسته این آسیب به لایه‌های مختلف سرایت می‌کند و خود را در بخش‌های مختلف نشان می‌دهد.»
اعمال تحریم در تهیه ‌ واکسن آنفلوانزا
کریمی‌نیا تاکید کرد: «هدف مستقیم فشارها این است که آحاد جامعه را تحت تاثیر قرار دهد. برای مثال سالانه حدود 3 تا 3.3 میلیون دوز واکسن آنفلوانزا برای ایمن‌سازی افراد در معرض خطر به کشور وارد می‌شود ولی در سال 91 به دلیل تحریم‌های اعمال شده، حتی تهیه واکسن هم برای ما سخت شد و این به دلیل سختگیری‌هایی بود که در بحث تبادلات مالی صورت گرفت و ما مجبور بودیم برای تهیه واکسن با کیف‌های پر از پول به شرکت‌های تولیدکننده مراجعه کنیم.»
مدیرکل بهداشت و درمان سازمان پدافند غیرعامل ادامه داد: «بخش دیگری این است که در بسیاری از مواقع اطلاع‌رسانی‌های نادرستی در شبکه‌های مجازی صورت می‌گیرد و این اطلاع‌رسانی‌های نادرست موجب ایجاد تبعات برای جامعه می‌شود. ضمن اینکه فرهنگ پیشگیری به‌درستی در کشور ما جا نیفتاده و این یکی از نقاط منفی است. برای مثال در بحث مسمومیت‌هایی که بر اثر مصرف قارچ‌های سمی اتفاق افتاد و عده‌ای بر اثر مصرف این ماده جان خود را از دست دادند به توصیه‌هایی که شد توجه نکردند و متاسفانه در این حادثه مردم توجهی به هشدارهای دانشگاه‌های علوم پزشکی توجه جدی نکردند و همین موجب فوت و آسیب افراد شد. از این رو به جد می‌توان گفت که در بحث فرهنگ‌سازی در حوزه سلامت نیازمند بازتعریف هستیم.»
وی در تبیین میزان عملکرد دستگاه‌های دولتی در حوزه تشخیص به‌هنگام گفت: «دو بحث در این خصوص وجود دارد بحث نخست اینکه در زمینه تشخیص مشکلی در کشور وجود ندارد و زیرساخت‌های نظام سلامت کشور به‌راحتی می‌توانند خدمات کاملی را بدهد. بحث دوم که مشکل اصلی هم هست این است که متولی واحدی در این بخش وجود ندارد. برای مثال در زمینه محصولات کشاورزی و دام و شیلات وزارت جهاد کشاورزی آزمایشگاه‌ها و مراکز مختلفی دارد یا اینکه در بخش نظام سلامت وزارت بهداشت در حوزه‌های بهداشت و درمان مراکز متعددی دارد و یا در حوزه آب سازمان‌ آبفای کشور وزارت نیرو مسئولیت است. لذا عیب بزرگ همه این اقدامات این است که به هم وصل نیستند و پشتیبانی از هم نمی‌کنند؛ به‌عبارت‌دیگر بحث سیستم یکپارچه سلامت در کشور به‌درستی عملیاتی نشده است.
مدیرکل بهداشت و درمان سازمان پدافند غیرعامل در تبیین وظیفه افراد جامعه در پیشگیری از بروز بحران‌ها گفت: «در وهله نخست فرهنگ مصرف در کشور ما باید تغییر پیدا کند. برای مثال آبی که مصرف می‌شود تجدیدپذیر است اما این فرآیند برهه زمانی چند صد ساله می‌خواهد و باید این هشدار به مردم داده شود که این برهه زمانی بسیار طولانی است. بحث دیگر وجود چاه‌های آب فراوان و غیرقانونی است که در حال برداشت بی‌رویه آب از منابع زیرزمینی هستند و به این جهت که هماهنگی با بخش‌های مختلف در زمینه برداشت‌ها هستند در موارد مختلف موجب بروز مشکل در کیفیت آب و آلودگی‌های مختلف می‌شود. موضوع دیگر دفع غیربهداشتی فاضلاب در مناطق مختلف و استفاده از پسماندهای غیربهداشتی در بخش کشاورزی است که باید در زمینه فرهنگ‌سازی به آن پرداخت و اصلاح شود.»
وی اضافه کرد: «سیستم نظارتی بهداشت و درمان که متولی آن وزارت بهداشت است باید در این زمینه فعالیت بیشتری داشته و با استفاده از امکانات موجود نظارت‌ها را بالا ببرد. برای مثال موارد متعددی از ابتدای سال وجود داشته که در آن سیستم کلرزنی آب‌رسانی شهرها دچار اختلال شده و حتی در همین مورد اخیر رامهرمز دلیل این مشکل اختلال در سیستم کلرزنی بوده است. بنابراین اگر نظارت‌های جدی در بخش پایداری آب سالم وجود داشته باشد مشکلاتی ازاین‌دست را تجربه نمی‌کنیم؛ بنابراین مشکل اصلی در این خصوص ضعف نظارت‌ها است و باید بازسازی و بهسازی در این خصوص به‌سرعت انجام شود تا این رخدادها را تجربه نکنیم.