بر اساس سیاست‌گذاری و اطلاع‌رسانی جامع و هماهنگ در علوم و فنون زمین، می‌توان به تولید اطلاعات‌پایه، تهیه و تولید نقشه‌ها، گزارش‌ها، اطلس‌ها، مجلات، ماهنامه و کتب، زمینه‌سازی جهت ایجاد مرکز رشد فناوری‌های پیشرفته علوم زمین، ایجاد آزمایشگاه مرجع علوم زمین و تدوین استانداردهای آزمایشگاهی، تهیه نقشه راه استانی علوم زمین کشور با کاربرد شناسایی پتانسیل‌های زمین‌شناسی، معدنی و مزیت‌های این حوزه در استان‌ها با نگاه ویژه‌بر آمایش سرزمین، بررسی‌های مخاطرات طبیعی در کشور باهدف کاهش مخاطره سرمایه‌گذاری، ایجاد محیط شهری ایمن برای زندگی انسان‌ها و تولید داده‌های ناشی از آن در قالب طرح ریزپهنه‌بندی خطر زمین‌لرزه، طرح فرونشست زمین، مطالعات لرزه زمین‌ساخت، سیل، مطالعات پایش و مهار گردوغبار، ایجاد پایگاه داده-ها و کتابخانه دیجیتال علوم‌زمین اشاره کرد.
در این راستا، تهیه و تکمیل نقشه‌های زمین‌شناسی، اکتشاف موادمعدنی، ژئوفیزیک هوایی، بررسی مخاطرات طبیعی زمین، بررسی‌های آزمایشگاهی و پتانسیل‌یابی ژئوپارک‌های ایران به‌عنوان چند شاخصه مهم این مجموعه در دستور کار قرار دارد؛ که در ادامه به برخی از این موارد اشاره‌شده است.
پی‌جویی و شناسایی مواد معدنی در کشور به‌عنوان زنجیره ابتدایی اکتشاف در کشور به عهده سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور است و برنامه‌هایی از جمله:
بررسی‌های اکتشافی سیستماتیک و با بهره‌گیری از داده‌های مربوط به نقشه‌های زمین‌شناسی، ژئوشیمیایی، داده‌های ماهواره‌ای وژئوفیزیک هوایی ...، انجام 500 هزار کیلومتر خطی برداشت ژئوفیزیک هوایی، آماده‌سازی نقشه‌های دورسنجی اطلس موضوعی 1:250000، انجام مطالعات دورسنجی و شناسایی مناطق پتانسیل دار معدنی در استان‌های کشور با استفاده از تصاویر ASTER، موزاییک و یکپارچه‌سازی 91 صحنه اطلاعاتی ماهواره لندست 8 سنجنده OLI برای کل کشور، مطالعات دورسنجی و تهیه گزارش‌های دورسنجی در قالب استانی جهت استخراج ساختارهای خطی و نگاشت کانی‌ها همچنین شناسایی 400 محدوده امیدبخش از پهنه‌های اکتشافی و کشف ذخایر جدید از کانسارهای سطحی شناسایی‌شده قبلی در اعماق و...در دستور کار این سازمان است.
با توجه به دو فروند بالگرد و چند ست دستگاه برداشت بیش از 500 هزار کیلومتر خطی تاکنون، پردازش و تفسیر داده انجام‌شده که از این فعالیت‌ها می‌توان به پروژه‌های ژئوفیزیک هوائی استان‌های کرمان، آذربایجان شرقی، خراسان رضوی، یزد و ارائه خدمات به ارگان‌های دولتی اشاره کرد.
تهیه و تکمیل اطلاعات زمین‌شناسی و بررسی مخاطرات طبیعی به‌عنوان یکی از ارکان اصلی وظایف سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در بخش تولید اطلاعات‌پایه است.
کاملاً در راستای تسریع در احیای بهینه این دریاچه بوده و می‌تواند به‌عنوان معیشت جایگزین اهالی بومی نیز قرار گیرد.
همچنین، بیش از 183 هزار کیلومترمربع از کشور مستعد تشکیل آبخوان‌های کارستی تشخیص و موردمطالعه قرار گرفت و با توجه به مطالعات صورت گرفته تاکنون، پیش‌بینی می‌شود امکان تأمین حداقل 50 درصد از آب شرب کشور، از این نوع آب وجود دارد.
بر اساس مطالعات، 320 هزار کیلومترمربع از کشور به‌عنوان کانون‌های مستعد ایجاد گردوغبار در کشور شناسایی و با مطالعات تفصیلی‌تر حدود 10 درصد از این کانون‌ها به‌عنوان کانون‌های فعال و اولویت‌دار برای برنامه‌های اجرایی مهار تعیین و با مطالعات انجام‌شده مشخص شد امکان کاهش قابل‌توجه، اثر این پدیده در دو منطقه خوزستان و سیستان و بلوچستان در کوتاه‌مدت و خروج از بحران وجود دارد.
یکی از مهمترین و کاربردی‌ترین بخش‌های سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، آزمایشگاه‌های آنالیز مواد معدنی است. هدف از راه‌اندازی این بخش ایجاد بستر مناسب برای کاربران است که کاربر با اشراف کامل به این اطلاعات بتواند این مرکز را برای ارائه خدمات آزمایشگاهی و آنالیز نمونه‌ها انتخاب کنند. این مرکز دارای بزرگ‌ترین و قابل‌ترین آزمایشگاه آنالیز مواد معدنی با ظرفیت بسیار بالا است.
پتانسیل‌یابی ژئوپارک‌های ایران
سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی پرسابقه‌ترین سازمان در منطقه خاورمیانه از دیدگاه بررسی‌های مربوط به میراث زمین‌شناختی و ژئوتوریسم است و نقش مهمی در سازمان‌دهی و مدیریت مطالعات ژئوتوریسم و ژئوپارک کشور بر عهده دارد. این سازمان برنامه بررسی توانمندی‌ها و پدیده‌های زمین‌شناختی کشور را پس از فراخوان یونسکو در سال 2000 میلادی آغاز کرد.
همچنین مسئولیت مطالعه، شناسایی و معرفی میراث زمین‌شناختی کشور، به‌صورت وظیفه‌ای قانونی به سازمان زمین‌شناسی واگذار و این سازمان به‌عنوان نهاد مرجع امور مربوط به میراث زمین‌شناختی در کشور معرفی‌شده است.
انجام پژوهش‌ها و بررسی‌های زیربنایی مرتبط با گوناگونی زمین‌شناختی و میراث زمین‌شناختی، شناسایی توانمندی‌ها و
پتانسیل‌ها در زمینه توسعه زمین‌گردشگری و ژئوپارک در کشور، همکاری در بررسی و تأیید مناطق پیشنهادی برای تأسیس ژئوپارک‌های جدید، تدوین برنامه‌های راهبردی برای بهره‌برداری اصولی، حفاظت و نگهداری و آموزش و پژوهش در مورد پدیده‌های زمین‌شناختی ازجمله فعالیت‌های اصلی این سازمان در زمینه مطالعات ژئوتوریسم و ژئوپارک است.