استاد دانشگاه تهران: نباید منتظر فرصت اجباری تحریم بمانیم

به گزارش پایداری ملی، خروج آمریکا از برجام گمانه‌زنی‌های بسیاری را درباره اتفاقات بعد از آن برای اقتصاد ما به‌همراه داشته است. برخی‌ها دامنه این اتفاقات را به واردات کالاهای اساسی نیز می‌کشانند و از طرف دیگر برخی معتقدند با برجام نیز گشایش زیادی در شرایط اقتصادی رخ نداد و خروج آمریکا نمی‌تواند ضربه کاری به کشور وارد کند. از مهم‌ترین سوالاتی که در این رابطه وجود دارد که حتی رهبر معظم انقلاب نیز بر آن تاکید داشتند، باز ماندن راه‌های تبادلات بانکی است.

 آلبرت بغزیان، اقتصاددان و عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران در این رابطه به «فرهیختگان» می‌گوید: «اگر سوئیفت را قطع کنند و نگذارند پول وارد کشور شود، در این صورت افرادی هستند که راه‌های دور زدن را پیدا می‌کنند. البته آمریکایی‌ها به‌دنبال این هستند که این راه‌ها و همه منافذ ممکن را ببندند.»

وی ادامه داد: «اگر قرار باشد با تحریم به ما فشار بیاورند یعنی اینکه بازهم پول فروش نفت خارج از کشور می‌ماند و نمی‌توانیم آن را به چرخه اقتصاد وارد کنیم. اینکه چگونه نفت بفروشیم را باید برای اروپاییان شرط بگذاریم و از آنها تضمین بگیریم. اگر تضمین نکنند عملا هیچ اتفاق مثبتی نمی‌افتد.»

 کشورهای اروپایی قابل اعتماد نیستند

بغزیان در پاسخ به این سوال که آیا اروپا می‌تواند به ما تضمین بدهد و منافع ما را از برجام تامین کند، می‌گوید: «اروپاییان نمی‌توانند تضمین‌های لازم را به ما ارائه کنند. اروپا در گذشته نیز نشان داده که نهایتا خودش را عقب می‌کشد و عملی به نفع ما انجام نخواهد داد. به کشورهای اروپایی و حتی روسیه نمی‌توان اعتماد کرد، چون به‌شدت تحت فشار آمریکا هستند.»

وی افزود: «توجه کنید که اروپا هیچ‌وقت به‌خاطر 20 میلیارد دلار مبادله با ایران، تجارت خودش را تخریب نمی‌کند. به هر حال این چیزی است که آنها باید درباره آن تصمیم بگیرند، ولی من بعید می‌دانم که بتوانند کار خاصی انجام دهند.»

 دولت بیش از حد به برجام خوش‌بین بود

دولت یازدهم و به تبع آن دولت دوازدهم روی برجام حساب ویژه‌ای باز کرده و با اینکه از روز اول احتمال لغوش بود تمام برنامه‌های اقتصادی را به آن تکیه داده بودند. البته باید اذعان داشت که پس از برجام موفقیت‌هایی نیز به دست آمد. دراین‌باره می‌توان به افزایش فروش نفت و آمدن برخی شرکت‌های بزرگ به ایران اشاره کرد. البته در حال حاضر این موفقیت‌ها در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته‌اند. شرکت‌های خارجی یکی پس از دیگری کشور را ترک می‌کنند و فروش نفت نیز احتمالا با مشکلاتی مواجه شود.

بغزیان درباره اتکای بیش از حد دولت به برجام می‌گوید: «مسلما بالاترین دستاورد دولت و آقای ظریف که همچنان نیز هست و از آن خارج نشده‌اند، برجام است. در دوره خودش نمی‌توان این دستاورد را بی‌ارزش کرد؛ این کم‌انصافی نسبت به تلاش وزارت امور خارجه است.»

وی ادامه داد: «البته نمی‌توان کتمان کرد که دولت نگاه بسیار خوش‌بینانه‌ای به عاقبت برجام داشت. این در حالی بود که ترامپ تهدیدات خود مبنی‌بر خروج از برجام را از زمان کاندیداتوری شروع کرده بود و حتی اقداماتی را نیز در این راستا انجام داد؛ اما دولت به انتظار تصمیم ترامپ نشست و بالاخره خروج آمریکا اتفاق افتاد.»

وی تصریح کرد: «دولت بعد از این نیز به ماندن اروپا در برجام امیدوار است. حتی اگر قرار است این اتفاق بیفتد به‌سادگی رخ نخواهد داد، اروپا تا می‌تواند این قضیه را طولانی می‌کند؛ مگر این وسط یک اتفاقی بیفتد. می‌گویند از این ستون به آن ستون فرج است و ما فقط باید به‌دنبال یک اتفاق غیرمنتظره باشیم تا بتواند این معادلات را به‌هم بزند. اروپاییان فکر می‌کنند ما با برجام مقداری از پول‌هایمان را پس گرفتیم و خود را تقویت کردیم و الان نیز ابراز می‌کنیم خروج آمریکا از برجام اشکالی ندارد.»

وی تاکید کرد: «اینکه می‌گوییم با این اتفاق مشکلی پیش نمی‌آید، درست نیست و همین الان نیز آثار بد آن نمایان شده است. این مشکلات را باید با مذاکره حل کرد و این قسمت سیاسی ماجراست. از نظر اقتصادی باید بگویم کسی نمی‌تواند ثابت کند که تحریم برای یک کشور خوب است و ضرری ندارد.»

 مافیای واردات به وزارت صنعت نفوذ کرده است

با اینکه ایران تحریم‌شونده‌ترین کشور تاریخ است، ‌ولی به نظر می‌رسد هیچ‌وقت به‌صورت جدی در پی مقابله با تحریم‌ها نبوده‌ایم. دستگاه‌های مختلفی در این زمینه مقصر‌ند و حتی می‌توانستیم یک مرکز مقابله با تحریم را در کشور به وجود بیاوریم. بغزیان دراین‌باره معتقد است: «به نظر من بخش بازرگانی کشور خیلی در این قضیه نقش دارد؛‌ سود در واردات است و آنها واردات را دوست دارند، در نتیجه هیچ‌وقت نیامده‌اند در بخش‌های مورد تهدید تحریم، تولید داخل را تقویت کنند. یعنی ما نمی‌توانیم یک مانیتور تولید کنیم تا نیاز به واردات نداشته باشیم؟ نمی‌توانیم یک خودروی خوب تولید کنیم تا برای یک قطعه آن لنگ نمانیم؟»

وی ادامه داد: «اینها نشان می‌دهد اراده‌ای وجود ندارد و باید سود در بخش واردات باقی بماند. ما نباید این‌قدر آسیب‌پذیر باشیم ولی متاسفانه هیچ اراده و جدیتی در این موضوع وجود ندارد. به نظر من مافیای واردات در قسمت بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت رخنه و صنعت را دچار مشکل کرده‌اند.»

عضو هیات‌علمی دانشگاه تاکید کرد: «البته باید توجه داشت که تحریم‌ها یک فرصت اجباری ایجاد می‌کنند. یعنی حتما باید تحریم شویم تا به یک تصمیم برسیم؟ حجم زیادی تقاضا در بازار لوازم‌التحریر و کاغذ داریم و با این حال کاغذ خام را وارد کنیم و اینجا فقط برش می‌دهیم. به تک‌تک محصولات که ورود کنیم متوجه می‌شویم تجارت ماده اولیه سود خوبی دارد و رانت ایجاد کرده است.»

 سیاست ارزی دولت مُسکن است

در چند ماه گذشته و پس از اینکه افکارعمومی حدس زد ترامپ ممکن است از برجام خارج شود، بازار ارز با هجوم خریداران مواجه شد، در نتیجه قیمت به‌صورت انفجاری بالا رفت. پس از کش‌وقوس‌های فراوان دولت برای دلار، نرخ 4200 تومانی را تعیین و به قول خودش دلار را تک‌نرخی کرد. با تصمیم ترامپ به نظر می‌رسد دوباره ورود ارز به کشور با مشکل مواجه شود و تصمیمات دولت برای ساماندهی به این بازار اهمیت ویژه‌ای پیدا ‌کند.

بغزیان درباره سیاست ارزی دولت می‌گوید: «نمی‌توان روی این سیاستی که دولت در پیش گرفته به‌عنوان یک راه‌حل اساسی حساب کرد. این کارها اکثرا مسکن هستند و دولت آنها را فقط برای رفع یک اضطرار برقرار کرده است. در این سیاست تکلیف صرافی‌ها چه می‌شود؟ عنوان می‌شود که یک بازار ثانویه درست می‌کنیم. بازار ثانویه یعنی چه؟ اینکه همان قبلی می‌شود و فقط اسمش را عوض کرده‌ایم. دوباره می‌شود دلالی، دوباره صرافی‌ها مقصرند و تلگرام مقصر است و... این کارها خنده‌دار است و جواب نمی‌دهد، چون اخلاق حرفه‌ای از بین رفته است.»

وی ادامه داد: «بازرگان با دلار 4200 تومانی کالایش را وارد می‌کند ولی نظارت نمی‌کنیم که آیا این کالا را برمبنای دلار 4200 تومانی قیمت‌گذاری می‌کند یا 6500 تومانی. می‌گویند واردکنندگان خودرو با دلار 4200 تومانی اقدام به واردات می‌کنند، اما مشاهده می‌کنیم قیمت‌ها را بیشتر از آن بالا برده‌اند. معلوم است که نظارتی وجود ندارد.»

وی تصریح کرد: «به نظر من این سیاست در شرایط اعمال تحریم‌ها در زمان کوتاهی و برای کنترل اوضاع به کار می‌آید. با این سیاست می‌توانیم ورود و خروج ارز را پلیسی کنیم تا نرخ انفجاری نشود. ولی درنهایت در این زمینه باید به یک نتیجه‌ای برسیم. این مثل جنگ نظامی نیست که حالا بجنگیم تا ببینیم چه می‌شود. این قضیه با ایجاد تورم و بی‌اعتمادی به سیستم بانکی و بی‌اعتمادی به تصمیم‌گیران، به کشور لطمات بسیاری می‌زند.»

 اراده لازم برای کنترل واردات وجود ندارد

در سال‌های اخیر هم واردات به کشور افزایش یافته و هم سهم کالاهای مصرفی افزایش یافته است. واردات کالاهای مشابه داخل علاوه‌بر اینکه به تولید داخلی ضربات زیادی وارد می‌کند، با وابسته کردن اقتصاد به واردات آن را نیز ضربه‌پذیر می‌کند. برخی از این کالاها به‌قدری پیش‌پاافتاده هستند که به‌راحتی می‌توان آنها را در یک کارگاه کوچک تولید کرد.

بغزیان درباره عدم کنترل واردات می‌گوید: «این آمارها جلوی چشم وزارت صنایع است و می‌بیند که سهم و مقدار کالاهای مصرفی افزایش یافته است. روی این واردات چه نهادی باید نظارت کند؟ معلوم است وظیفه وزارت صنعت، معدن و تجارت است. چون از یک‌طرف وضعیت تجارت خارجی را می‌بیند که چقدر ثبت سفارش واردات شده است و از طرفی نیز می‌داند که توان تولید داخلی در کدام بخش‌ها وجود دارد.»

وی افزود: «کشور می‌تواند به سمت تولید داخلی حرکت کند ولی دراین‌باره اراده لازم وجود ندارد. اگر اراده بود حتما بانک مرکزی نمی‌گذاشت نقدینگی کشور 30 درصد رشد کند و بعد بگوید افزایش واردات به‌خاطر رشد نقدینگی است. پس بانک مرکزی چه‌کاره است. بی‌کفایتی بانک مرکزی و  برخی مدیران بازرگانی و صنعتی ما را به این وضعیت رسانده است. ساماندهی واردات کار پیچیده‌ای نیست فقط نیاز به اراده و حسن‌نیت برای این تصمیم‌ها دارد.»