تحریم‌های تاریخ گذشته/ تبعات اقتصادی خروج آمریکا از برجام چیست؟

البته موضوع بد عهدی آمریکایی ها، پیش از انجام مذاکراتِ برجام، از سوی رهبر معظم انقلاب پیش‌بینی و حتی از سوی معظم له بر روی این واقعیت تأکید شد که آنها دَبه خواهند کرد. چندی پیش معظم له به موضوع عدم اعتماد به طرف های غربی نیز اشاره فرمودند، حال اینکه علیرغم چنین پیش‌بینی‌هایی چرا ایران پای مذاکره نشست، مقوله ای است که تبیین و واکاوی آن در ذیل یک گزارش اقتصادی نمی‌گنجد و می‌باید از زاویه سیاسی به آن پرداخته شود.

به هر ترتیب،جمهوری اسلامی ایران با حُسنِ نیت تمام پای میز مذاکره نشست و پس از مدت‌ها مذاکرات فشرده و پیچیده، توافقی موسوم به برنامه جامع اقدام مشترک، نهایی و به تصویت شورای امنیت سازمان ملل رسید.

حال ایالات متحده و به تعبیری دونالد ترامپ به خروج از برجام اقدام کرده است، در این فضا و شرایط، سئوال اصلی معطوف به این امر می شود که آینده توافق با طرف های اروپایی چه سرانجامی خواهد داشت و اساسا تبعات این بدعهدی و خروج طرف آمریکایی از برجام چه خواهد بود. اگرچه تمامی طرف‌های اروپایی در اظهارات خود نسبت به این اقدام یک جانبه ایالات متحده، موضع‌گیری کرده‌ و به نوعی آن را نفی کرده‌اند.

چندی پیش، خبرگزاری رویترز، در تحلیل این ماجرا نوشت: تحریم نفت ایران به نسبت گذشته(پیش از مذاکرات برنامه اقدام جامع مشترک) سخت و دشوار خواهد بود، زیرا پیش از برجام، اجماع جهانی در ارتباط با تحریم ایران شکل گرفته بود، اما در حال حاضر غرب (منظور نظر اتحادیه اروپا) با این اقدامِ رئیس جمهور آمریکا مخالف است و در حال حاضر اروپایی‌ها در صدد اتخاذ راهکاری برای جلوگیری از اِعمال تحریم هستند.

ریچارد نفیو کارشناس سابق مسائل تحریم در تیم مذاکره کننده آمریکایی و پژوهشکده ارشد دانشگاه کلمبیا، تصمیم ترامپ برای خروج از برجام را اقدامی فاجعه بار، غیر عقلانی، غیر سازنده و غیر ضروری توصیف کرد.

به اعتقاد وی، تصمیم ترامپ صرفا به مقابله با ایران خلاصه نمی‌شود، بلکه گویی خروج ایالات متحده از برجام، مقابله با شرکای اروپایی و آسیایی شرقی را نیز به ذهن تداعی می‌کند.

به زعم وی عدم همکاری اروپا در افزایش فشار بر ایران، مسیر دشواری را برای تحریم ایران پیش روی ترامپ قرار می‌دهد.

در این میان، حتی در صورت هم سوییِ اروپایی‌ها با واشنگتن در خصوص خرید نفتِ ایران و اعمال محدودیت‌های اقتصادی، با همکاری روس‌ها و چینی‌ها با ایران، تا حدود بسیاری تصمیم یکجانبه فعلیِ ایالات متحده و حتی هم راستاییِ احتمالیِ فرانسه، آلمان، انگلستان با این کشور، خنثی خواهد شد و به نوعی در چنین شرایطی مسیر طراحی شده از سوی ایالات متحده به شکست منتهی خواهد شد.

با همه این اوصاف و علی‌رغم طرح چنین تحلیل هایی، منطق حکم می‌کند تمامی احتمالات مد نظر ایران قرار گیرد و به نوعی از پیش، خود را برای تمامی شرایطِ احتمالی و حتی بدترین آن، آمادگی خود را حفظ کند.

ضرورت حفظ انسجام داخلی میان تمامی نهادها

چندی پیش، حسن سلیمی،کارشناس مسائل اقتصادی و نایب رئیس کمیسون پول و سرمایه اتاق تهران در گفتگویی با رسانه‌ها، حفظ انسجام داخلی میان تمامی نهادها را نخستین مولفه حائز اهمیت و تعیین کننده در شرایط موجود برشمرد.

به اعتقاد وی دولت باید به‌صورتی شفاف، وضعیت و شرایط اقتصادی فعلی را برای عموم مردم تبیین کند و از مردم و فعالان بخش خصوصی برای عبور از این وضعیت کمک های لازم را درخواست کند.

سلیمی می گوید: این امر از بروز هرگونه هیجان در بازار کشور جلوگیری خواهد کرد.

آنچنان که این کارشناس اقتصادی به درستی بر آن تأکید می ورزد تحریم علیه نظام جمهوری اسلامی ایران، موضوع نوظهوری نیست و مهمترین رکن برای مقابله و مهار این تحریم ها، معطوف به این واقعیت می شود که انسجام لازم در کشور حفظ شود.

وی در ادامه بیان می کند: تجارب گذشته نشان می دهد، متاسفانه در مقاطعی که تحریم‌ها تشدید می شود، نوعی از خود تحریمی در داخل کشور شکل می‌گیرد و از این فضای خود تحریمی فعالان بخش اقتصادی مُتِضَرِر می‌شوند.

دولت باید نظر و نگاه خود را نسبت به تولید داخلی تغییر دهد

سلیمی نایب رئیس کمیسیون پول و سرمایه اتاق تهران، در تشریح برخی خود تحریمی ها می گوید: به عنوان نمونه یک مرکز یا واحد تولیدی که به دلیل شرایط نامساعد اقتصادی قادر به پرداخت مالیات های مربوطه نیست با جریمه مواجه می شود و در واقِعِ امر این رخدادها موید این ضرورت است که باید دولت نگاه خود را نسبت به تولید داخلی تغییر دهد و قطعا در چنین شرایطی اثرات و تبعات تحریم ها، محدود و کم رنگ خواهد شد.

وی در ادامه در خصوص تدابیر موثر برای کم اثر کردن تحریم ها، بیان می کند: در سال‌های گذشته کشور ایران شاهد تحریم بوده، اما همچنان روابط با کشورهای دیگر جاری و ساری بوده و باز هم در صورت ظهور و بروز تحریم ها می توان با حرکت در مسیر الگوی گذشته به دور زدن تحریم ها مبادرت ورزید.

به اعتقاد وی در دنیا شرکت ها و کشورهای بسیاری می باشند که اساسا با توجه به اقتصاد مستقلی که از آن برخوردارند، دنبال رُوی چنین تحریم هایی نیستند و می توان با چنین کشورها و شرکت هایی مراودات و مناسبات لازم را در دستور کار قرار داد.

سلیمی می‌گوید: در دنیا بانک هایی مشغول به فعالیت هستند که در مراودات مالی خود با دلار کار نمی‌کنند، بلکه پایه مناسبات اقتصادی آنها بر یورو و دیگر ارزها معطوف می شود و در صورت اعمال تحریم ها، می باید به رابطه و تقویت هر چه بیشتر مناسبات با این بانک ها مبادرت ورزید.

نظرات بخش خصوصی در تصمیم گیری ها لحاظ شود

محمد لاهوتی،رئیس کنفدراسیون صادرات ایران در گفتگویی با رسانه ها در ارتباط با رویکرد فعلی ایران در موضوع مذکور(خروج آمریکا از برجام)، تصریح کرد: اگرچه خروج ایالات متحده از برجام می تواند به بروز مشکلاتی در خرید هواپیما، مراودات بانکی و غیره منتهی شود، اما نباید این واقعیت را نادیده انگاشت که کشورهای حاضر در برجام همچون روسیه، چین، آلمان، فرانسه و انگلستان در عرصه اقتصادی دنیا کم اثر نیستند و حتی می‌توان گفت کشورهای مذکور به نوبه خود اقتصاد جهان را اداره می‌کنند.

وی می‌گوید:کشورهای اشاره شده در صَدَد یافتن راهکارهای لازم برای حفظ برجام و برطرف کردن مشکلات هستند  تا احیانا در صورت ایجاد مزاحمت از سوی یالات متحده، آن را دفع کنند و حتی اعلام کرده‌اند در صورت بروزِ چنین امری (مانع تراشی آمریکا) به سازمان تجارت جهانی شکایت خواهند کرد.

لاهوتی معتقد است، علی‌رغم تأکید اروپایی ها بر حفظ برجام (که البته بنابر مذاکراتی که ظرف سه هفته آینده در خصوص اخذ تضمین ایران در ارتباط با برجام از طرف های اروپایی، شفاف تر خواهد شد) باید دولتِ ایران، شرایط شکست برجام را نیز پیش‌بینی کند تا در صورت وقوع، مدیریت لازم در این خصوص لحاظ شود.

رئیس کنفدراسیون صادرات ایران گفت: باید تصمیم گیری‌ها به نحوی تنظیم و اتخاذ شود که به خود تحریمی مبدل نشود و می طلبد برای هر تصمیمی در این خصوص، نظرات بخش خصوصی نیز اتخاذ و در صورتی که از قابلیت اجرایی برخوردار بود نسبت به لحاظ کردن آن اقدام شود.

وی با اشاره به پرهیز از هرگونه تصمیم هیجانی و لزوم کارشناسی بودن تدابیر، بیان کرد: ما تجربه خود تحریمی‌ها را در گذشته داشته‌ایم به صورتی که وقتی به ایران شرایط سخت تحریم‌های ظالمانه تحمیل می شد یِکسری تصمیمات در داخل، از جمله ممنوعیت ها در عوارض صادراتی منجر به خود تحریمی می شد.

خروج آمریکا از برجام تاثیری بر بانک های کشور ندارد

یکی از مباحث مطروحه در ارتباط با خروج ایالات متحده از برجام به موضوع شرایط بانکی کشور و مناسبات خارجی آن معطوف می شود.

در این ارتباط، احمد انارکی محمدی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی گفت: تحریم ها همیشه در میان بوده و خروج آمریکا از برجام نیز تأثیری در بازار بین بانکی ایران نخواهد داشت.

وی افزود:دولت قادر خواهد بود با اتخاذ تصمیمات و تدابیر به موقع و هوشمندانه، با همکاری دیگر قوا(مجلس و قوه قضائیه) به‌صورت سازنده ای نقش آفرینی کند و اگر در این خصوص عکس العمل به موقع عملیاتی شود، شاهد رخداد ناخوشایندی در بازار بین بانکی نخواهیم بود.

این عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی معتقد است: خروج ایالات متحده از برجام در مبادلات ایران و ارزهای بین المللی تاثیرگذار نیست، زیرا این توافق یک جانبه نبوده و خروج آمریکایی ها در این امر تاثیرگذار نخواهد بود.

(البته ضمن حائز اهمیت بودن اظهارات این عضو کمیسون اقتصادی مجلس، نباید این واقعیت نادیده انگاشته شود که مشکلات بانکی ایران برای مبادلات پولی در دوران پسا برجام نیز به‌صورت کامل مُرتَفَع نشد)

خروج ترامپ از برجام قابل پیش بینی بود

حسینعلی امیری، معاون پارلمانی رئیس جمهور نیز در گفت‌وگو با خبرنگار گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان، با اشاره به موضوع خروج ترامپ از برجام، تصریح کرد: این امر قابل پیش بینی بود و در این خصوص احتمال‌های متعدد، مد نظر قرار گرفته است.

وی افزود: دولت و دیگر نهادهای ذی ربط در جمهوری اسلامی ایران برای هر احتمالی، اقدامات کارشناسی را طراحی نموده و در این خصوص آمادگی لازم وجود دارد.

امیری با اشاره به اتخاذ تدابیر لازم در عرصه اقتصادی گفت: خروج آمریکا، نارسایی و مشکل خاصی در اقتصاد ایران ایجاد نمی‌کند و به عنایت به هم راستایی و همگرایی همه جانبه تمامی دستگاه ها و نهادها و قوا، روند پیشرفت و توسعه کشور استمرار خواهد داشت.

وی، بیان کرد:ترامپ و کاخ سفید نشینان،مردم و فرهنگ ایران را نشناخته اند و تجربه ثابت کرده هرگاه معاندان کشور،مردم و نظام، علیه ما برنامه ریزی و طراحی داشته اند،تمامی ملت ایران با هر قوم و گویشی در حمایت از نظام، متحدانه در کنار یکدیگر ایستاده اند.

چه باید کرد؟ / از اروپایی ها بازی نخوریم

اگرچه بنابر اظهارات برخی مسئولان، پیش‌بینی‌های لازم برای تمامی احتمالات اندیشیده شده، اما با این اوصاف طرح برخی از موضوعات در پایان این گزارش ضروری به نظر می‌رسد.

آنچنان که اعداد و ارقام منتشر شده نشان می دهد ارزش مبادلات تجاریِ اروپا و آمریکا (اعم از کالا و خدمات) بیش از هزار میلیارد یورو برآورد می شود و این در حالی است که مبادلات تجاری اروپا با ایران قریب به 25 میلیارد یورو است.

با چنین اوصافی نباید انتظار داشت اروپایی ها منافع سنگین موجود را، خرجِ بدعهدی واشنگتن در قِبال تهران کنند.

به واقع گلایه های موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و سران فرانسه، انگلیس و آلمان از ترامپ بیشتر به این امر باز می‌گردد که چرا رئیس جمهور ایالات متحده، قُلدُر مَابانه و بدون در نظر گرفتن جایگاه این کشورها، بصورت یکجانبه چنین تصمیمی را اتخاذ کرده است.

نگرانی دیگر اتحادیه اروپا به متزلزل شدن امنیت و وجاهت دیگر قرار داد های بین المللی در جهان باز می‌گردد و این ذهنیت وجود دارد که با چنین شرایطی کشورهای دیگر به معاهدات و توافقات فی مابین اعتماد نخواهد کرد، که البته در پاسخ به این موضوع باید گفت تمامی این توافقات و به اصطلاح معاهدات به‌منظور تامین منافع کشورها منعقد می شود و اروپا هیچگاه نقد (منافع سنگین فِعلیِ خود با آمریکا ) را به نسیه نخواهند فروخت و کم نبوده مواردی که وجاهتِ کشورهای مذکور به دلیل سکوت دولتمردان آنها در قبال جنایات متعدد، نزد افکار عمومی دنیا با ابهامات و تردید هایی جدی همراه شده، از دیگر سو در صورت حل و فصل شدن اختلافات موجود میان اتحادیه اروپا با واشنگتن در خصوص برجام، آنها نیز با ادعاهای دروغین و سند سازی‌های کذب علیه ایران و دستاویز قرار دادنِ اتهاماتِ خلاف واقع برای خروجِ احتمالی از برجام، بیگانه و غریب به نظر نمی‌رسند و در واقع باید با هوشمندی تمام، تمام منافذی که بستر بازی خوردن ما از اروپا را هموار می سازد، مسدود کرد.

این یک واقعیت انکار ناپذیر است که ایران چه با برجام و چه بدون برجام، چه با تحریم و چه بدون تحریم، باید استراتژیِ راهبردیِ سیاست های اقتصاد مقاومتی را در رأس تمامی برنامه های اقتصادی خود قرار دهد.

به واقع در سالیان گذشته، غربی ها هرگاه که در صدد فشار مضاعف بر ایران بوده اند، توطئه‌های خود را بر بخش اقتصادی ایران متمرکز کرده‌اند و عمده برنامه ریزی ها نیز به بخش نفتی کشور معطوف شده است.

با چنین اوصافی می طبلد نسبت به فاصله گرفتن از اقتصاد نفتی،سعی و همتی مضاعف لحاظ شود و تولید داخلی و حمایت از آن بصورت جدی پیگیری و عملیاتی شود و به موازات آن موضوع فاصله گرفت از دلار و جایگزین سازی ارزهای دیگر، با شدت و حِدت فزاینده تری پیگیری و عملیاتی شود (که البته اقداماتی در این خصوص اجرایی شده که نیازمند وُسعت و تَسَریِ هر چه بیشتری است.)

بدون تردید، امر مذکور، سیاستی نیست که در کوتاه مدت قابل حُصول باشد (اگرچه سال ها پیش موضوع فاصله گرفتن از اقتصاد نفتی از سوی مقام معظم رهبری مورد تاکید قرار گرفت و متاسفانه آنچنان که باید و به میزان کافی اقدامات لازم در این خصوص عملیاتی نشد) لذا می طلبد در فرصت موجود، دستگاه های ذی ربطِ تصمیم گیر، نهایت انرژی و توان خود را برای کم کردن وابستگیِ اقتصادی ایران به نفت، اِعمال کنند و این روند در ادامه و در سال های آتی نیز به عنوان اولویتی جدی در صدر دستور کارهای کشور قرار گیرد.

بنابراین شاه کلید عبور از تمامی این مشکلات تنها به سیاست های اقتصاد مقاومتی معطوف می شود سیاستی که پیش از این و در دهه های گذشته کشورهایی همچون ژاپن و غیره در دستور کار قرار دادند و حتی این سیاست ها آنچنان غلیظ و عمیق اجرایی می‌شد که از سوی نظریه پردازان و تحلیلگران دیگر کشورهای به سیاست‌های انزوا طلبانه تعبیر می‌شد و بعضا رویکرد مذکور به سُخره و استهزا گرفته می شد، اما خروجی و نتیجه آن و جایگاه فعلی کشورهایی همچون ژاپن،صحیح و دقیق بودن آن را به اثبات رساند ،امید آن می رود با اصلاح ذهنیت هایی همچون کدخدا تلقی کردن فلان کشور و تمرکز بر ظرفیت های درونی و البته نگاه به برون در کنار در اولویت قرار دادن اقتصاد درون زا روند توسعه و شکوفایی اقتصادی کشور با سرعت و شتاب هر چه بیشتر طی شود که قطعا حصول توفیق در این عرصه، دستاوردهای بسیاری در حوزه های دیگری همچون اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و غیره در پی خواهد داشت.