خود با درج مطلبی با عنوان زمین «تهران» را می‌بلعد به موضوع به صدا در آمدن زنگ خطر فرونشست زمین در این شهر می پردازد.
به گزارش پایداری ملی، در این مطلب آمده است: هنوز ترس از زلزله، دست از سر تهرانی‌ها بر نداشته، زنگ خطر «فرونشست زمین» در این شهر به صدا درآمده است!
پایتخت نشین‌ها این روزها ظاهراً با دردسرهای جدیدی دست و پنجه نرم می‌کنند که هر روز یکی پس از دیگری، زندگی در این کلانشهر را سخت‌تر می‌کند.
کارشناسان هشدار می‌دهند خطر فرونشست زمین، هم‌اکنون بیش از زلزله و حتی بافت فرسوده و نا ایمن، پایتخت نشین‌ها را تهدید می‌کند.
آمارها نشان می‌دهد روزانه یک میلی متر و سالانه 36 سانتی متر زمین در تهران نشست می‌کند، این شاید بالاترین حد فرونشست زمین در جهان باشد.
با این حال این آمارها از سوی نهادهای رسمی تأیید نمی‌شود! فرونشست زمین البته با حفره‌هایی که هر از گاهی سر از خیابان‌های تهران در می‌آورد و خودرویی یا رهگذری را می‌بلعد، متفاوت است، اما نمی‌توان از نقش فرونشست‌ها در ایجاد همین گودال‌ها و حفره‌ها غافل شد،اگرچه در اینجا بحث «فروریزش» هم مطرح می‌شود!
ران - جنوب، تهران - اهواز، تهران - مشهد و حتی مسیر تهران - تبریز و شمال جزو مناطق پر خطری هستند که در معرض این نشست‌ها قرار دارند، اگرچه در مناطق مسکونی هم، منطقه 18 حادترین وضعیت ممکن را دارد و در کانون نشست‌ها قرار گرفته است!
هم‌اکنون کاهش سطح آبهای زیر زمینی و برداشت بی‌رویه از آنها، مهمترین دلیل فرونشست زمین در تهران اعلام می‌شود، اما همچنان دیده می‌شود که بعضی سازمان‌ها بی‌توجه به خطرات ممکن، درحال طی مسیر غلطی هستند که امروزه کاملاً مردود شناخته می‌شود، برای مثال شهرداری تهران با آبیاری فضای سبز پایتخت از طریق همین سفره‌های آب زیرزمینی و چا ه‌ها، بویژه در سال‌های گذشته، به این وضعیت دامن‌زده است.
احمد‌صادقی، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران درباره ابهاماتی که این روزها درباره فرونشست زمین در تهران مطرح می‌شود، به سؤالات «ایران» پاسخ می‌دهد.
گفت‌‌و‌‌گوی ما را بااو می‌خوانید.
اینکه گفته می‌شود تهران رکورددار فرونشست زمین در دنیاست تأیید می‌کنید؟ اگر خیر چرا؟
جالب است بدانید رقم 36 سانتیمتر فرونشست زمین که بارها مطرح و درباره آن بحث شده درواقع از مدل مفهومی ایجاد شده بر پایه دادههای کتابخانهای و میدانی برای بازه زمانی بین سال‌های 2004 تا 2010 برآورد شده است.
براساس تصاویر ماهوارهای سازمان زمین شناسی، حداکثر میزان فرونشست زمین در دشت تهران در فاصله سال‌های 2004تا 2010 یعنی طی 6 سال، از 11 سانتیمتر به 14 سانتیمتر در سال افزایش یافته.
در سال‌های 2014، 2015 و 2016، هم نرخ حداکثر فرونشست سالانه به ترتیب 5/10، 12 و 13 سانتیمتر بوده است.
در حالی که بیشترین میزان فرونشست زمین در جهان مربوط به مکزیکوسیتی، به میزان 30 سانتیمتر در سال گزارش شده است.
به هر حال، کلیت پدیده فرونشست شهر تهران مشخص است و به نظر میرسد باید در انجام اقدامات اجرایی کاهش اثرات ناشی از آن تسریع شود.
تهران در حال حاضر با پدیده فرونشست زمین مواجه است یا فروریزش؟
این دو پدیده چه تفاوتهایی با هم دارند و کدامیک برای کلانشهری همچون تهران خطرناکتر است؟
ببینید هر دو مخاطره فرونشست زمین و فروریزش در شهر تهران وجود دارد، اما از نظر ماهیتی این دو پدیده کاملاً با هم متفاوت‌اند، بر اساس تعریف سازمان زمین شناسی ایالات متحده، پدیده فرونشست زمین شامل نشست رو به پایین سطح زمین است، اما فروریزش پدیدهای است که در اثر فعالیتهای عمرانی اتفاق میافتد.
در این زمینه علاوه بر اینکه باید مطالعات و بررسیهای تکمیلی برای شناساییهای زیرسطحی انجام شود، باید دستگاه‌های درگیر قبل از هرگونه فعالیت زیرزمینی در پایتخت با یکدیگر هماهنگی‌های لازم را انجام دهند.
پس اینکه هر از گاهی میشنویم در فلان نقطه تهران زمین نشست کرده است آیا به فرونشست زمین مربوط می‌شود یا فروریزش؟
حادثههای اخیر رخ داده در شهر تهران اغلب «فروریزش» محسوب می‌شود که از نظر علت و همین‌طور شرایط وقوع، با فرونشست زمین کاملاً متفاوت است.
چه عواملی موجب فرونشست زمین در تهران می‌شود؟
یکی از مهمترین عوامل فرونشست زمین در دشت تهران، بهرهبرداری بیش از حد منابع آب زیرزمینی در مناطقی است که لایههای تراکمپذیر با ضخامت قابل ملاحظه در آبخوان وجود دارد.
از نظر علمی این لایهها از رس تشکیل شده و نیمه تراوا هستند و در اثر افزایش فشار منفذی ناشی از کاهش فشار آب زیرزمینی، متراکم شده و منجر به فرونشست در منطقه میشوند، البته از خشکسالی بویژه در سال‌های اخیر باید به‌عنوان یک عامل تشدیدکننده نام برد.
مناطقی که درگیر هر یک از این دو پدیده هستند، کدام است؟
اگر پایش سالانه پدیده فرونشست در دشت تهران در فاصله دی ماه 94 تا بهمن 95 (حدود یک سال) را بررسی کنیم متوجه تغییرات نسبتاً محسوس در نواحی درگیر با این پدیده می‌شویم.
هم‌اکنون مناطق شهری کرج و همین‌طور مناطق مسکونی جنوب و غرب شهر تهران (اسلام شهر، شهریار، شهر قدس و دیگر نواحی آن) با این پدیده درگیر هستند.
متأسفانه نرخ آن نیز عمدتاً بالاتر از مناطق شهری تهران است.
آیا این پدیده تنها در دشت ورامین، تهران، کرج و شهریار خطرناک است؟
آبخوان دشت تهران یک آبخوان چند لایهای است که ناهمگنی در ویژگیهای مهندسی واحدهای دانهریز رسی آن دیده می‌شود.
ضخامت واحدهای رسی ریزدانه با نفوذپذیری کم در بخشهای جنوبی دشت و همچنین از غرب به شرق افزایش پیدا می‌کند.
در نتیجه پیشبینی می‌شود میزان نرخ فرونشست زمین به ترتیب در بخشهای جنوبی و شرقی نسبت به بخش های شمالی و غربی دشت بیشتر باشد.
بنابراین اثرات این پدیده در جنوب و شرق دشت تهران، شهریار و ورامین دیده می‌شود.
شما باید توجه کنید که وقوع پدیده فرونشست می‌تواند آسیب‌های جدی به کاربریهای شهری مثل واحدهای صنعتی و ساختمان ها وارد کند و حتی تلفات انسانی داشته باشد.
از دیگر آثار مخرب فرونشست در مناطق شهری، باید به اختلال و تخریب شریان‌های حیاتی و آسیب به تأسیسات مدفون زیرزمینی (مثل تأسیسات مترو) اشاره کرد.
بنابراین فرو نشست اگر با هرنوع تأسیسات شهری برخورد کند، می‌تواند خطرناک باشد.
در این نواحی چه بار جمعیتی ساکن شده و آیا این پدیده تهدید بزرگی برای ساکنان این مناطق محسوب می‌شود؟
بویژه در حوالی راه‌آهن تهران به مشهد که چندی پیش هم زنگ خطر آن به صدا در آمده بود؟
آیا شما این موضوع را تأیید می‌کنید؟ و آیا پیشنهاد میدهید که مردم از این نواحی به نقاط دیگر مهاجرت کنند؟
با توجه به اینکه در سال‌های اخیر محدوده پدیده فرونشست زمین به محدودههای جمعیتی داخل شهر گسترش پیدا کرده و این محدوده‌ها نیز طی سال‌های قبل ساخته شده بودند، پس بهترین راهکار، مدیریت منابع آب های زیرزمینی با همکاری سازمانهای مرتبط برای کنترل این پدیده و کاهش اثرات آن است، اگرچه نمی‌توان از تأثیر رفتار انسان‌ها با طبیعت و ایجاد تغییرات جدی در محیط زیست هم غافل شد.
قانونی وجود دارد که اجازه ساخت و ساز در این مناطق را ندهد؟
این پدیده در گذشته، بیشتر مناطق کشاورزی و خارج از محیط شهری را تحت تأثیر قرار می‌داد؛ اما متأسفانه در سال‌های اخیر گزارشهایی مبنی بر گسترش فرونشست در محدوده های شهری هم ارائه شده.
بنابراین تاکنون قانونی در این زمینه وجود نداشته، اما لازم است ضوابط و مقررات مربوط به ساخت ساختمان در این محدوده‌ها نیز تدوین شود.
آیا مترو تهران و ساخت تونل‌های زیر زمینی، در فرونشست زمین مؤثر است؟
نمونه آن هم حادثه شهران که برخی نشست زمین و ایجاد گودال را به کشیدن مترو ربط می‌دادند.
هر چند که پدیده فرونشست ناشی از افت سطح آب زیرزمینی است ولی این پدیده می‌تواند در اثر عوامل دیگری مثل قنات ها، تونل های زیرزمینی و زلزله هم تشدید شود، البته حوادثی مثل حادثه شهران از نظر علت و ماهیت، با پدیده فرونشست متفاوت است و اقدامات پیشگیرانه دیگری میطلبد.
یک عضو شورای شهر اخیراً اعلام کرده که نخستین تهدید بزرگ تهران، حتی پیش از زلزله، خطر فرونشست زمین است، شما این موضوع را تأیید می‌کنید؟
براساس نظر کارشناسان شرکت آب منطقه‌ای تهران، با توجه به وضعیت برداشت آب از سفره‌های آب زیرزمینی، باید گفت که خطر فرونشست زمین به‌عنوان زلزله‌ای خاموش، پدیده جدی در شهر تهران به حساب می‌آید؛ متأسفانه با میزان افت آب زیرزمینی فعلی در تهران باید در نظر داشت که محدوده فرونشست در حال توسعه به محدوده شهری است.
با این روند قطعاً در آینده‌ای بسیار نزدیک با مشکلات جدی در این زمینه مواجه می‌شویم.
آیا این خطر فقط برای تهران جدی است، اساساً تهران در مقایسه با سایر کلانشهرها چه وضعیتی دارد؟
مطالعه مشخصی در این زمینه انجام نشده، اما با توجه به جایگاه تهران به‌عنوان پایتخت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی که بیش از 15 درصد جمعیت کل کشور را در خود جای داده و زیرساخت‌های صنعتی و تأسیساتی فراوانی در این کلانشهر وجود دارد؛ با ادامه برداشت آب برای تأمین آب مورد نیاز جمعیت تهران، این پدیده به محدودههای شهری گسترش پیدا کرده و تبعات جبرانناپذیری به دنبال خواهد داشت.
آیا می‌توان از طریق دستگاه‌هایی، پیش از وقوع حادثه، اقدامات پیشگیرانه انجام داد؟
امروزه در دنیا، از طریق ایجاد سیستم‌های هشدار برای وقوع زلزله، سعی شده است خسارات ناشی از زلزله کاهش داده شود.
در این زمینه سیستم هشدار سریع زلزله شهر تهران نیز به شکل پایلوت ایجاد شده است.
ولیکن به دلیل رخداد آهسته فرونشست زمین به سیستم‌های هشدار آن توجه نشده است، اگرچه بهتر است که برای این پدیده هم از سیستم‌های هشدار دهنده استفاده شود.
لطفاً درباره پروتکل مشترک بین شهرداری و سازمان نقشه‌برداری درباره خرید دستگاه‌های هشدار دهنده توضیح دهید؟ تهران درحال حاضر مجهز به این دستگاه‌ها است؟ اگر بله در چه مناطقی این دستگاه‌ها کار گذاشته شده و اساساً چه نقشی در این حوزه دارند؟
در حال حاضر، خرید و بهرهبرداری از دستگاه‌های هشدار دهنده برای پدیده فرونشست زمین در دستور کار قرار ندارد ولی برای پایش نرخ پدیده فرونشست زمین در شهر تهران و انجام برنامه‌ریزی مطالعات آتی، برنامه‌ریزی و فراهم‌سازی زمینه اقدامات اجرایی با همکاری سازمان نقشه‌برداری کشور در دست اقدام است.
چه اقدامات پیشگیرانه‌ای برای این پدیده در نظرگرفته‌اید؟
طبق مصوبات نشست دهم مهرماه سال گذشته در وزارت کشور، مسئولیت برگزاری جلسات کارگروه فرونشست زمین در شهر تهران از استانداری تهران به سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران واگذار شد؛ بر این اساس، کارگروه ویژه «کاهش اثرات فرونشست زمین ناشی از تغییرات سطح آب زیرزمینی در شهر تهران» با هدف سیاستگذاری و برنامه‌ریزی کلان و جلب همکاری دستگاه‌ها و مجموعه‌های ذیربط برای پیشگیری از تشدید پدیده فرونشست در شهر تهران، فعالیت خود را آغاز کرد و جلسات مختلفی با دستگاه‌های درگیر برگزار شد.
در این کارگروه با مشارکت و حضور نمایندگان نهادهای مختلف همچون سازمان زمین شناسی، نقشه برداری، شرکت آب منطقه‌ای و آب و فاضلاب جلسات متعدد بحث و تبادل آرا برگزار شد که اقدامات احصاء شده پس از تصویب و تأمین اعتبارات در هیأت دولت، اجرایی می‌شود.
اما برخی اقدامات به پایش تراز آبهای زیرزمینی، مانیتورینگ و پایش فرونشست در شهر و گستره اطراف تهران و شناسایی زونهای مستعد، احیاء و ساماندهی رودخانهها و مسیلها با حفظ ایمنی و حذف فاضلاب شهری ورودی به رودخانهها و جایگزین کردن منابع آبیاری فضای سبز با پساب تصفیهخانههای فاضلاب مربوط می‌شود.
سازمان مدیریت بحران برای این پدیده آمادگی لازم را دارد؟ یعنی در هنگام خطر، می‌تواند مؤثر واقع شود؟
با توجه به وظایف سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران و پیشبینی ساختارهای لازم برای انجام هماهنگی‌های ضروری برای زمان وقوع حوادث، آمادگی انجام هماهنگی‌های لازم میان دستگاه‌های ذیربط برای کنترل اثرات ناشی از فرونشست وجود دارد.
یکی از علل اصلی فرونشست زمین را برداشت از چاهها و سفره‌های آب زیرزمینی اعلام کردید، گفته می‌شود شهرداری بخش اعظم فضای سبز تهران را از طریق آب چاهها آبیاری می‌کند، آیا همین مسأله موجب تشدید پدیده فرونشست نمی‌شود؟
اساساً هرگونه برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، فرونشست زمین را تشدید می‌کند.
از طرفی با توجه به بحران کم آبی، برنامه‌ریزی‌های لازم برای استفاده درست و بهینه از آبهای غیرشرب در آبیاری فضای سبز شهر تهران در دستور کار قرار دارد.
به همین منظور، طرح جامع آب خام در سازمان بوستانها و فضای سبز شهر تهران در دست تهیه است.
در این طرح تعدادی مشاور در مناطق 22گانه، وضعیت آب زیرزمینی و تأثیر میزان برداشت آب بر سفره‌های آب زیرزمینی را مطالعه می‌کنند.
در این طرح پیشبینی شده است که تا سال 2010 میزان برداشت آب از چاهها برای تأمین آب آبیاری فضای سبز، با کاهش 50 درصدی به 3 هزار و 500 لیتر برسد.
برای رسیدن به این هدف، استفاده از پساب حاصل از تصفیهخانهها نیز دیده شده است.
کشورهای دیگر در این زمینه چگونه عمل می‌کنند؟
در ایالات متحده بر اساس عوامل مختلف یا معیارهای هر ایالت، قوانین خاصی برای حفاظت از حریم چاهها و طبقهبندی آبخوان وجود دارد.
در انگلستان و کانادا، آلمان، سوئد و اردن هم آییننامههایی برای ممنوعیت برداشت آب در مناطق حساس و جلوگیری از تعرض به آبخوانها و سایر موارد مهم در مدیریت منابع آبهای زیرزمینی وجود دارد.
در ایران نیز قوانین، لوایح و مصوبههای خوبی برای حراست و مدیریت برداشت آب از منابع آبهای زیرزمینی وجود دارد از جمله می‌توان به‌قانون حفظ و حراست از منابع آبهای زیرزمینی کشور مصوب سال 45، قانون آب و نحوه ملی شدن آن مصوب سال 47 و قانون توزیع عادلانه آب مصوب سال 61 اشاره کرد.