تأثیر تحریم‌ها بر توسعه خطوط ریلی

یکی از اصلی‌ترین عوامل پیشرفت اقتصادی هر کشور، تلاش در جهت توسعه زیرساخت‌های اقتصادی آن کشور از جمله حمل‌ونقل کالاست. در زمینه حمل‌ونقل کالا همواره تلاش می‌شود دو عامل مهم و تأثیرگذار یعنی زمان و هزینه جابجایی کالا از فروشنده به خریدار به حداقل میزان خود برسد. حمل‌ونقل ریلی در مقایسه با دیگر شیوه‌های حمل کالا از جمله حمل‌ونقل جاده‌ای سازگاری بیشتری با محیط‌زیست دارد، به‌طوریکه حدود ۲۰ برابر کمتر آلودگی ایجاد می‌کند.

یکی دیگر از مزیت‌های استفاده از حمل‌ونقل ریلی، کاهش چشم‌گیر مصرف سوخت است. به‌طوریکه می‌توان میزان بار و مسافر جابجا شده توسط هر قطار را معادل ۱۰ تریلی و ۱۷ اتوبوس دانست که باعث کاهش ۸۰ درصدی مصرف سوخت خواهد شد؛ لذا این شیوه حمل کالا از سوی بسیاری از کشور‌ها با استقبال و سرمایه‌گذاری بسیار در حال پیگیری است. علاوه بر مواردی که بیان شد، درآمد چند صد دلاری دلاری به ازای هر تن کالای ترانزیتی که عاید کشور واسط می‌شود، گره زدن امنیت کشور‌ها به امنیت خود با ایجاد راه‌آهن جهت عبور کالای ترانزیتی و ایجاد اشتغال پایدار و مستقیم، دولت‌ها را بیش‌ازپیش به‌سوی حمل‌ونقل ریلی سوق می‌دهد.

از سوی دیگر، موقعیت کم‌نظیر کشور ایران که در شاهراه اقتصادی سه قاره آسیا، اروپا و آفریقا قرار دارد می‌تواند به‌صورت چشم‌گیری ایران را به پل ارتباطی مناسب و مطمئنی از یک‌سو برای اتصال کشور‌های حوزه قفقاز و آسیای مرکزی به آب‌های آزاد و از سوی دیگر کشور‌های هند و چین به افغانستان و اروپا تبدیل کند. همچنین طبق محاسبات کارشناسی، ایران برای دستیابی به اهداف افق ۱۴۰۴، باید در حدود ۲۵ هزار کیلومتر خطوط ریلی داشته باشد که با توجه به تحقق ۱۱ هزار کیلومتری آن تا به امروز، برای تکمیل آن ۱۴۰۰۰ کیلومتر نیاز است.

تأثیر تحریم‌ها بر توسعه خطوط ریلی

همزمان با سال‌های پایانی دولت دهم و تشدید تحریم‌ها به‌خصوص فشار تحریم‌های پولی و بانکی به کشور، تأمین ریل موردنیاز از خارج با مشکل جدی روبه‌رو و در موارد محدود هم ریل موردنیاز با هزینه‌های بسیار بالایی خریداری شد. این امر باعث شد که سرعت احداث و پیشرفت خطوط ریلی در حال ساخت کشور با کاهش روبه‌رو شود. به‌طوری‌که در ابتدای دهه ۹۰ شمسی و در راستای تحقق اهداف سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ درحالی‌که بایستی سالانه در حدود ۱۰۰۰ کیلومتر ریل‌گذاری صورت می‌گرفت، این عدد با کاهش چشم‌گیری به میزان ۱۰۰ کیلومتر در سال تقلیل یافت.

با ادامه روند تحریم‌های پولی و بانکی که مانع از ورود ارز حاصل از فروش نفت به کشور می‌شد، با پیشنهاد کشور‌های عمده خریدار نفت، ایران مجبور به واردات کالا در ازای نفت فروخته‌شده خود از این کشور‌ها شد. در همین راستا، واردات ریل از دو کشور چین و هند در سال ۹۵، رشد چشم‌گیری داشت؛ به‌طوری‌که میزان واردات ریل از این دو کشور به ترتیب به ۶۰ و ۶۳ هزار تن رسید. اما با افزایش هزینه تمام‌شده ریل وارداتی که بعضاً به بیش از ۵۰ درصد قیمت واقعی آن می‌رسید، واردات ریل به کشور کاهش یافت.

امکان تولید ریل بومی

تولید ریل داخلی از سال‌ها قبل دغدغه مسئولان ارشد کشور بوده است؛ اما در سال ۸۹ و هم‌زمان با تشدید تحریم‌ها ضرورت برای تولید ریل در داخل کشور بیشتر احساس شد. آیا با توجه به شرایط فعلی، توان تولید ریل در داخل کشور وجود دارد؟

پاسخ به این سئوال را باید از دو منظر موردبررسی قرار داد؛ نخست باید دید آیا توانایی فنی تولید ریل در داخل کشور وجود دارد؟ شرکت ذوب‌آهن اصفهان در سال ۹۳ اقدام به خرید و نصب خط تولید نورد پیشرفته از کشور آلمان کرد که مجهز به مدرن‌ترین فنّاوری‌های روز دنیا است. تکمیل ۹۷ درصدی این پروژه تا به امروز وجود هرگونه نگرانی در موضوع توانایی فنی را برطرف می‌کند.

جنبه دیگری باید بررسی شود؛ آیا تولید ریل در شرکت ذوب‌آهن اصفهان دارای توجیه اقتصادی است؟ در حال حاضر نیاز قطعی کشور سالانه بیش از ۲۰۰ هزار تن ریل است که این میزان رقم قابل قبولی برای تولیدکنندگان فولاد محسوب می‌شود؛ بنابراین می‌توان گفت: سرمایه‌گذاری انجام‌شده در این حوزه کاملاً از توجیه اقتصادی برخوردار است. در صنعت فولاد تولید پروفیل‌های فولادی همچون میلگرد، ورق فولادی و ریل تقریباً در یک رده تولیدی قرار داشته و دارای هزینه تولیدی مشابهی هستند.

با این‌حال قیمت فروش ریل در مقایسه با دیگر پروفیل‌های فولادی بسیار بالاتر بوده و برای تولیدکننده از جذابیت بالاتری برخوردار است. از طرف دیگر خط تولید ریلی که توسط شرکت ذوب‌آهن اصفهان خریداری شده، علاوه بر تولید ریل، قابلیت تولید نوعی از تیرآهن که به تیرآهن بال‌پهن معروف بوده را نیز دارد؛ لذا با توجه به آنچه گفته شد علاوه بر این‌که دانش فنی تولید ریل موردنیاز کشور و حتی منطقه در کشور وجود دارد، از لحاظ اقتصادی نیز برای شرکت ذوب‌آهن اصفهان نیز سودآور است و می‌تواند این کارخانه را به قطب تولید ریل باکیفیت در منطقه تبدیل کند.

بر این اساس، امید می‌رود شرکت ذوب‌آهن اصفهان با رفع مشکلات خود در این حوزه هرچه سریع‌تر این نیاز مهم کشور را رفع نکند. این امر جز با همکاری مسئولان ذوب آهن اصفهان و بخش ریلی کشور به منظور کاهش واردات ریل از خارج از کشور و سپس تعهد ذوب آهن اصفهان به تامین ریل مورد نیاز کشور طی مدت کوتاه محقق نخواهد شد.