آیا اغتشاشات اخیر مقدمه افزایش تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی علیه ایران است

چندین شهر ایران از پایان هفته گذشته شاهد ناآرامی‌هایی بوده که هرچند با بهانه‌های اقتصادی آغاز شد، اما رفته رفته شکل اغتشاش به خود گرفته است.

دولت جدید آمریکا که دولت «باراک اوباما» را به دلیل خودداری از حمایت علنی از اغتشاشات سال 1388 سرزنش کرده بود، از همان ابتدا و به صورت علنی به حمایت از آشوبگران پرداخته است. 

«دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهور آمریکا، شخصا وارد میدان شده و با چند توییت علنا از ناآرامی‌ها در ایران حمایت کرده و کاخ سفید و وزارت خارجه آمریکا هم در بیانیه‌هایی حمایت خود را از این رخدادها اعلام کرده‌اند. نمایندگان کنگره آمریکا از جمله سناتورهای ارشد هم بیکار نمانده و هریک به نحوی از ناآرام شدن ایران ابراز خرسندی و حمایت کردند.

اما نکته قابل توجه در این رابطه، زمان وقوع این ناآرامی‌هاست. شهرهای ایران در حالی شاهد اغتشاش و ناآرامی هستند که آمریکا برای افزایش فشار به ایران و اقدامات ضدایرانی جدید به شدت به بهانه‌ای برای اجماع‌سازی و همراه کردن اروپا با خود نیاز دارد.

در توافق هسته‌ای تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای آمریکا علیه ایران تعلیق شده و دولت آمریکا باید هر 120 روز یکبار این تعلیق را تمدید کند. موعد بعدی تمدید این تعلیق‌ها حدود دو هفته دیگر فرامی‌رسد و ترامپ این فرصت را خواهد داشت که با خودداری از امضای تمدید تعلیق تحریم‌ها، عملا آمریکا را از توافق هسته‌ای خارج کند. برخی تحلیل‌گران پیش‌بینی کرده و می‌کنند که احتمال خروج ایالات متحده از برجام، جدی است.

در ماه‌های گذشته، دولت آمریکا تلاش گسترده‌ای کرده تا برای خروج از توافق هسته‌ای یا اعمال تحریم‌های گسترده به بهانه‌های موشکی و حقوق بشری علیه ایران، اروپا را با خود همراه کند. 

هرچند اروپا به خصوص فرانسه تا حدی در زمینه موشکی با آمریکا ابراز همسویی کرده بود، اما واشنگتن تاکنون در اجماع‌سازی علیه ایران ناکام بوده است. اتحادیه اروپا و هر سه کشور اروپایی امضاکننده توافق هسته‌ای بارها به صراحت تأکید کرده‌اند که با خروج آمریکا از توافق هسته‌ای مخالف هستند. با چنین وضعی بیرون رفتن آمریکا از توافق یا تلاش برای بازگرداندن تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای، می‌توانست به انزوای آمریکا منجر شود.

در این وضعیت برای آمریکا چه چیز بهتر از ناآرامی در ایران است که می‌تواند با پوشش مغرضانه تحولات، بهانه حقوق بشری لازم را برای ایجاد ائتلاف دوباره با اروپا علیه ایران فراهم کند؟

ترامپ در یکی از توییت‌هایش درباره ایران به تلویح به این موضوع اشاره کرده و نوشته است: «ایالات متحده آمریکا به دقت در حال رصد است تا موارد نقض حقوق بشر را ثبت کند.»

هم سابقه آمریکا و هم اسنادی که به تازگی منتشر شده، نشان می‌دهد که واشنگتن حقوق بشر را ابزاری برای فشار بر رقبا و مخالفان خود می‌داند.

این ماه پایگاه «پالیتیکو» سندی منتشر کرد که نشان می‌دهد «برایان هوک» مشاور سیاستگذاری وزارت خارجه آمریکا در نامه‌ای به «رکس تیلرسون» وزیر خارجه این کشور تأکید کرده است که باید بر اساس نگاهی «واقع‌گرایانه»، از حقوق بشر به عنوان یک ابزار استفاده کرد.

هوک در بخشی از این یادداشت که در آن به صراحت از ایران صحبت شده، نوشته است: «ما به دنبال تقویت رقبای خارجی خود نیستیم، بلکه می‌خواهیم به آن‌ها فشار بیاوریم، با آن‌ها رقابت کنیم و آن‌ها را دور بزنیم. به همین دلیل، ما باید در روابط ایالات متحده با چین، روسیه، کره شمالی و ایران، حقوق بشر را مسئله‌ای مهم تلقی کنیم.»

وی می‌افزاید: «این فقط به دلیل نگرانی‌های اخلاقی از رفتارهایی که در این کشورها می‌شود نیست، بلکه به این دلیل هم هست که فشار به این رژیم‌ها در زمینه حقوق بشر، راهی برای اعمال هزینه، تحمیل فشار متقابل و به دست گرفتن ابتکار راهبردی است.»

ادامه آشوب و ناآرامی هم می‌تواند بهانه لازم برای آمریکا جهت اعمال تحریم‌های یکجانبه علیه ایران به بهانه حقوق بشر باشد و هم با همراه کردن اروپا، راه را برای خروج آمریکا از توافق هسته‌ای هموار کند.

هرچند اروپا در سه روز گذشته تلاش کرده تا مانند آمریکا در اعلام حمایت علنی از ناآرامی‌ها عجله نکند، اما نشانه‌هایی از همراه شدن اروپایی‌ها در حال ظهور است. 

«بوریس جانسون» وزیر خارجه انگلستان امروز در توییتر نوشت: «با نگرانی نظاره‌گر رخدادها در ایران هستیم. ضروری است که شهروندان حق تظاهرات مسالمت‌آمیز را داشته باشند.»