لزوم ایجاد پدافند غیرعامل در برابر زلزله

پرونده بهسازی بافت فرسوده شهر کرمانشاه که در سالهای اخیر مسکوت مانده است، ماجرای سازه‌های ناایمنی است که می‌توانند یک فاجعه خاموش در چند ریشتر زلزله باشند.

بافت فرسوده یا به تعبیر بهتر کانون‌های بحران که ۲۰ درصد جمعیت یک میلیونی شهر کرمانشاه را در دل خود جای داده، زندگی ۲۰۰ هزار نفر از شهروندان را با خطر جدی رو به رو کرده است.

سال هاست که زمزمه بهسازی و نوسازی این بافت های تنگ و تاریک که ۱۲ درصد مساحت شهر کرمانشاه را تشکیل داده به گوش می رسد، اما هنوز هم تغییرات درخور توجهی را در قلب شهر که بیشترین حجم بافت فرسوده را دارد شاهد نیستیم.

زلزله بزرگ ۷.۳ ریشتری هشدار جدی برای مردم و مسئولان استان و یک زنگ خطر جدی برای توجه ویژه به این مناطق بود. همینطور ممکن نبود اگر کرمانشاه کانون این اتفاق می شد چه فاجعه بزرگی از قبل این بافت های ناکارآمد و ناایمن به بار می آمد.

شاید یکی از بزرگترین چالش های شهر کرمانشاه همین بافت های فرسوده باشند که هنوز یک سیاست قاطع و روشنی برای احیای این بافت ها که در قلب شهر جای گرفته اند وجود ندارد و خطر آنها برای شهروندان همچون یک بمب ساعتی است و یک زلزله چند ریشتری می تواند پرونده آنها را ببندد.

سیاست‌های تشویقی ساخت و ساز در بافت‌های فرسوده همچون حذف عوارض و تراکم اضافی هم بازدهی چندانی نداشته و نتوانسته شهروندان ساکن در این مناطق که اغلب وضعیت مالی مناسبی ندارند برای بهسازی واحدهایشان ترغیب کند.

پروسه طولانی درخواست وام

یک شهروند ساکن این مناطق اظهار داشت: توان مالی مردم ساکن این بافت‌ها برای بازسازی در حدی نیست که بتوانند این کار را انجام دهند و مجبورند وام بگیرند، اما وام هم یک فرآیند طولانی دارد.

رضا صفری افزود: یکی دیگر از مشکلات ما این است که در مناطق مرکزی شهر برای احداث ساختمان های بیش از ۲ طبقه مجوز ساخت صادر نمی شود و سرمایه گذاران هم حاضر نیستند در این مناطق ساخت و سازی داشته باشند چون جذابیتی برای آنها ندارد.

وی تصریح کرد: در این مناطق تعدادی خانه های با ارزش تاریخی در برخی محلات وجود دارد و به همین دلیل در مجوز ساخت سخت گیری می شود، در حالی که رسیدگی چندانی به خود این خانه های تاریخی هم نمی شود!  

این شهروند همچنین با اشاره به کم بودن میزان تسهیلات احیای بافت فرسوده خاطرنشان کرد: ۴۰ میلیون تومان وام برای این بافت ها چندان کارساز نیست و نمی تواند تحرکی در ساخت و ساز ایجاد کند.

لزوم ایجاد پدافند غیرعامل در برابر زلزله

عضو هیئت مدیره نظام مهندسی ساختمان استان کرمانشاه هم، با اشاره به اضطراب ساکنان شهر کرمانشاه در مورد موضوع فعال شدن گسل های زاگرس اظهار داشت: صحبت هایی که در مورد فعال شدن گسل های زاگرس می شود، سندیت اجرایی ندارد.

دکتر بیژن کلهرنیا افزود: رفتار زلزله قابل پیش بینی نیست و نباید ایجاد نگرانی کرد. همین که مردم هشیار باشند خوب است، چون ایجاد نگرانی باعث عکس العمل های نسنجیده می شود.

وی بیان داشت: فرض بر این است که این خطر به صورت بالقوه وجود دارد، نه آنچنان که در کوتاه مدت براساس آن عکس العملی نشان دهیم، بلکه این موضوع باید در بلندمدت و در نظام تصمیم گیری قواعد و تصمیمات مهندسی و نه عکس العمل شهروندان واقع شود.

این استاد دانشگاه ادامه داد: مقررات، آیین نامه ها و جریان مهندسی کشور باید هشیار شود و درست عمل کند، ما در جریان زلزله سرپل ذهاب دیدیم که دستگاه های عمومی ما هشیار نبودند و آمادگی نداشتند.

 دکتر کلهرنیا با بیان اینکه همه از پیش باید برای بروز هر خطری آماده باشند، گفت: تمام شهرهای دنیا مکان امن تجهیز شده دارند و تمامی موارد بهداشت و درمان و... در آن وجود دارد و انبارها مرتب به هنگام می شود برای اینکه ایمنی خاطرایجاد کند.

وی بیان داشت: از زلزله باید درس گرفت و به این سمت رفت که یک پدافند غیرعامل در برابر زلزله ایجاد کرد نه اینکه با واکنش های عملی مردم را تحریک کنیم.

ساختمان های مهندسی ساز استحکام خوبی دارند

این عضو هیئت مدیره نظام مهندسی ساختمان استان کرمانشاه در خصوص استحکام سازه های شهر کرمانشاه و مقاومت آنها در برابر زلزله نیز بیان داشت: سازه های جدید مقاومت بهتری دارند، سازه هایی که خود مردم می سازند  و ساختمان های مهندسی ساز خواه ناخواه خوب هستند.

دکتر کلهرنیا افزود: البته اشتباه هم وجود دارد، در سرپل ذهاب مشخص شد که بادبندهای ساختمان ها در طبقات پایین محکم اجرا نشده بود و در ۳ طبقه یکسان اجرا شده در نتیجه طبقات پایین نتوانسته تحمل کند و فرو ریخته و طبقات بالا سالم مانده بودند.

وی یادآور شد: هرچند اشتباه مهندسی هم وجود دارد و البته باید تقصیر و کوتاهی‌ها هم پیگیری شود، اما مسئول تراشی و مقصرتراشی کار غلطی است که تنها باعث ناامیدی جامعه مهندسی و ترس مردم می شود.

اقدامات قبلی در ساخت و ساز باید بازنگری شوند

این استاد دانشگاه همچنین با بیان اینکه سازه های با عمر ۱۰ تا ۲۰ ساله مقاومند، خاطرنشان کرد: مردم اطمینان داشته باشند این ساختمان ها به ویژه  سازه های با اسکلت فلزی آنها را در برابر زلزله حفظ می کند.

دکتر کلهرنیا اظهارداشت: از این پس باید با جدیت بیشتری در ساخت و سازها صورت بگیرد و با تردید به اقدامات قبلی نگاه کنیم و آنها را بازنگری کرده و همچنین دانش مهندسی را به روز کنیم.

وی تصریح کرد: ضعف ما در مهندسی در بخش نظارت است و در اجرا دقت های فنی کافی صورت نمی گیرد که باید در این زمینه دقت بیشتری صورت گیرد.

خطر فرسایش طبیعی بافت فرسوده از زلزله بیشتر است

وی در مورد بازسازی و بهسازی بافت فرسوده هم بیان داشت: بافت فرسوده به هر حال بسیار مظلوم است و میزان تخریب طبیعی و فرسایش طبیعی بافت‌ها در طول زمان اثراتش بیشتر زلزله است.

دکتر کلهرنیا با بیان اینکه در تمام این سال ها در بافت های فرسوده واقعا کار کارسازی انجام نشده است، تصریح کرد: هنوز یک تدبیر، سیاست، استراتژی راهبردی قاطع اجرایی مدیریتی روشنی نداریم که بتوانیم به این موضوع ورود کنیم و بافت ها را نجات بدهیم و احیا کنیم.

این عضو هیئت مدیره نظام مهندسی ساختمان استان کرمانشاه، ادامه داد: میزان نوسازی در بافت های فرسوده بسیار پایین و ضعیف است و شدت فرسایش و مرگ بافت قوی تر از جریان نوسازی است.

وی وقوع زلزله اخیر را یک هشدار برای مسئولان شهر کرمانشاه عنوان کرد و گفت: این زلزله هشداری بود که در مورد بافت های فرسوده باید دست بجنبانیم و تمهیدات مختلفی از مقاوم سازی های درجا، نوسازی و بیشتر در بعد بهسازی به کار بگیریم.

نقش نهادهای تسهیل گر در احیای بافت فرسوده

دکتر کلهرنیا خاطرنشان کرد: فعلا به طور نسبی باید این بافت ها را نجات دهیم و بعد به صورت جدی تری وارد کار اجرایی شویم و البته در این زمینه باید یک نهضت اجتماعی صورت بگیرد.

وی به راهکارهای این موضوع پرداخت و گفت: باید نهادهای تسهیل گری از مهندسان ایجاد کنیم که وارد بافت فرسوده شوند و یکی یکی ساختمان ها را بررسی کنند، برای هریک دستورالعمل و شناسنامه ای در مورد این که در مورد هر کدام باید چکار کنیم، تهیه کنند.

این استاد دانشگاه افزود: در چارچوب مسکن جدید باید مشارکت ایجاد کنیم، دولت حاضر است کمک کند ما عمل نمی کنیم و باید بین مدیریت های اجرایی بافت همچون سازمان نظام مهندسی ساختمان، ستادهای تصمیم گیری استانی به ویژه استانداری، دولت سازمان عمران و بهسازی یک وحدت رویه ایجاد شود چون فعلا هر کدام منفک اقداماتی انجام می دهند.

دکتر کلهرنیا با تصریح اینکه برای این موضوع باید یک عزم جدی باید ایجاد شود، بیان داشت: به عنوان طرح پیشنهادی یک گروه تسهیل گر باید درست کنیم و تسهیل گر فیزیکی و کالبدی ایجاد شود تا تصمیم بگیرند در مورد بافت، ممکن است تصمیم بگیرند یک کوچه باز شود یا چند ساختمان که خطر بالقوه باشند تخریب شوند که این امر به اسکان موقت نیاز دارد و باید قسمتی از ساکنان را از بافت خارج و آنرا نجات دهیم.

وی با اشاره به اینکه قسمت هایی نیز ممکن است به ترمیم، نوسازی، بازسازی و حذف و تغییر به کاربری عمومی اختصاص دهیم، افزود: این کار باید به گونه ای باشد که حقوق اجتماعی مردم و مالکیت آنها نقض نشود، بلکه محکم‌تر شود و مردم حس کنند به دارایی و ثروت بیشتری دست پیدا می‌کنند و در آن صورت حاضرند همکاری کنند.

این عضو هیئت مدیره نظام مهندسی ساختمان بیان داشت: حرکت به سمت احیای بافت فرسوده شکوفایی اقتصادی به دنبال دارد و باید در چارچوب نوسازی و بهسازی و در اصطلاح جدید بازآفرینی هم شکوفایی اقتصادی و هم چرخه تولید ایجاد کنیم و هم بافت ها را نجات بدیم و برای ساکنین و مرکز شهر امید ایجاد کنیم.

دکتر کلهرنیا خاطرنشان کرد: نهادهایی که به وظیفه خود در این زمینه عمل نکرده اند باید پای کار بیایند و الان باید هر دستگاهی وظیفه اجتماعی، وجدانی، تاریخی و کارشناسی خود را انجام دهد.

وی یادآور شد: استاندار جدید کرمانشاه فردی عملگرا و کنش گراست و خاموش نبوده، امیدواریم مدیران استان هم به تبعیت از استاندار مدیران خاموش نباشند و رسالت عادی و اجتماعی خود را بیش تر از حالت عادی انجام دهند و با نگاه دیگری به وظیفه ای که دارند بنگرند.

 زلزله یک هشدار جدی و خطری بالقوه است که هر آن احتمال اتفاق افتادنش وجود دارد و کانون های بحرانی شهر کرمانشاه که در قلب این شهر قرار گرفته اند، می توانند در صورت بروز این بلای طبیعی فاجعه عظیمی را به بار بیاورند.

 زلزله بزرگ غرب استان کرمانشاه درس های بزرگی را در دل خود داشت که مهمترین آنها توجه ویژه به بافت های فرسوده و لزوم تسریع در این امر بود، موضوعی که سال هاست هیچ حساسیتی در مورد آن ایجاد نشده است.