از خصوصیات اصلی فضای مجازی، جهانی بودن، گسترش و سهولت دسترسی به آن در هر نقطه از جهان است. دستیابی آسان به اطلاعات، جاذبه و تنوع خدمات و محصولات و دهها ویژگی دیگر، عامل جذب مخاطبان شده است.
از سوی دیگر، وجود صفحات ترویج فساد و فحشا، فیلم‌ها و عکس‌های مستهجن و همچنین مطالب و فیلم‌های ضد دینی، به‌ویژه ضد تشیع، از دیگر محتواهایی است که در این فضا برای کاربران آماده شده است. بازی‌هایی که با وجود نامناسب بودن و شبکهها و سایت‌هایی که با یک جستجوی ساده و یا با یک فیلترشکن، رایگان و به‌راحتی قابل دسترسی میباشند، نمونه دیگری از خصوصیات فضای مجازی کنونی است.
افزون بر این، فضای مجازی فعلی بهترین راه جاسوسی از حریم‌های شخصی، اطلاعات مهم کشوری و... است؛ چراکه اطلاعات تبادل شده به‌وسیله رایانه، تلفن همراه و... با اینترنت بینالمللی از رصدگاههای دشمنان عبور می‌کند و هیچ‌چیز از دید آنان مخفی نمیماند.
آنچه نباید از نظر دور داشت، تلاش شبانه‌روزی گردانندگان فضاهای مجازی فعلی است؛ اما چرایی اصلی این تلاش شبانه‌روزی حتی با ارائه محصولات رایگان، چیست؟
پاسخ آن است که آنان با گسترش اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، امکاناتی را فراهم ساختهاند تا کاربران این شبکهها به‌آسانی به نیازهای کاذب خود دسترسی داشته باشند تا نخست به تمام اطلاعات فردی، اجتماعی، سیاسی و... کشورها، به‌خصوص ایران دسترسی داشته و بر پایه آن برنامهریزی کنند.
دوم آنکه، با گسترش این فنّاوری، نیازمندی ملت‌ها، به‌خصوص ملل مسلمان را به اینترنت افزایش دهند تا در کوتاهترین زمان، ضمن ایجاد وابستگی به اینترنت آمریکایی، به‌تمامی خواستههای خود برسند، چنانکه امروزه تمامی فعالیت‌های کلیدی و مهم کشور به اینترنت جهانی وابسته است و قطع چند دقیقه آن، کشور را با بحران مواجه میسازد.
سوم آنکه، با کمترین هزینه، سنگرهای معنوی را سست کرده، بر فرهنگ جامعه مسلط شوند، جوانان و نوجوانان را از مسیر حق دور کنند و به اهداف خویش دست یابند. به همین دلیل رهبر معظم انقلاب می‌فرماید: «تسلّط فرهنگی از تسلّط اقتصادی و سیاسی خطرناکتر است».[1]
گرچه سخن پیرامون فضای مجازی و آسیب‌ها و شبهات پیرامون آن فراوان است؛ اما در این جایگاه تنها به ساختار و خروجی دو مورد از مهمترین سرویس‌های مرتبط با فضای مجازی اشاره می‌شود:
الف. بازیی های رایانه‌ای
یکی از نیازهای اساسی انسان، تفریح و سرگرمی است و دین اسلام نیز تفریح و سرگرمی سالم را به‌عنوان بخشی از برنامه زندگی هر مسلمان مورد تأکید قرار داده است اما نکته مهم آن است که هر سرگرمی‌ای نمیتواند سالم و آرامشبخش باشد.
بسیاری از بازی‌های رایانه‌ای که جوانان و نوجوانان با آن سر و کار دارند، توسط شیطانصفتان یهودی طراحی شده است و تنها هدف آنها این است که در خلال این بازی‌ها، اندیشه و دل فرزندان این مرزوبوم را با آموزش‌های پنهان، به سمت خواستههای خود تغییر دهند و با آخرین فناوری‌ها، اهداف خویش (انحراف نسل نو) را پیاده کنند. شاهد این گفتار، طراحی بازی‌هایی است که کاربر بدون قتل و غارت،[2] کشتن خدا[3] و فرشتگان،[4] سرقت،[5] شکنجه، آدم‌ربایی و شراب‌خواری،[6] برقراری ارتباط با جنس مخالف،[7] هم‌جنس‌گرایی،[8] و... امکان راهیابی به مرحلة بالاتر را نمییابد.
در بسیاری از این بازی‌ها، زنان بدون کمترین پوشش ظاهر میشوند تا به‌صورت غیر مستقیم بی‌بندوباری را برای کاربران عادیسازی کنند. در بیشتر بازی‌های جنگی نیز کاربرها با بازی زیر پرچم سه کشور: روسیه، چین یا آمریکا، به جنگ کشورهای مسلمان میروند[9] و حتی در برخی بازی‌های جنگی، شرط امتیاز و حضور در مراحل بالاتر، کشتن کسانی است که از شعارهای اسلامی استفاده می‌کنند.[10]
برخی دیگر از بازی‌ها با هدف تغییر در سبک زندگی اسلامی طراحی میشوند. به‌عنوان نمونه: بازی سیمز 1 و 2 و 3 و 4، بیش از 54 قسمت افزودنی دارد که در هر قسمت نوعی سبک زندگی غربی به کاربر آموزش داده شده است؛ در یک قسمت، پرورش سگ و گربه در محیط خانه آموزش داده شده است، در قسمت دیگر روش برگزاری جشن عروسی آموزش داده می‌شود و در قسمت بعدی روش خوانندگی و... که به‌راحتی فرهنگ غربی را به کودک و نوجوان آموزش می‌دهد.
«پو» نام یکی دیگر از این بازی‌هاست که کاربران بسیاری را به خود مشغول ساخته است. این بازی به‌گونه‌ای طراحی شده است که همواره نیازمند سرکشی است. «پو» همانند یک بچه میخوابد، بیدار می‌شود و نیاز به نگهداری دارد، گاه مریض و گاه گرسنه می‌شود و... .
طراحی این بازی به‌گونه‌ای است که حتی در کاهش نرخ باروری نیز مؤثر بوده است؛ چرا که به کاربر این‌گونه القا می‌کند که بچهداری نیز نیازمند این دردسرهاست و حتی میل مادر شدن را به‌صورت غیر مستقیم و به شیوه‌ای نادرست پاسخ می‌دهد.
نمونة دیگر بازی‌های رایانه‌ای محبوب، «اَساسینز کرید» مربوط به شیعة اسماعیلیه است. این بازی که توسط یک شرکت صهیونیستی فرانسوی تولید شده، به‌عنوان بهترین بازی سال در دنیا انتخاب شده است. درباره این بازی چند نکته قابل توجه است:
1. این بازی بازنمایی وقایع جنگ‌های صلیبی است که در آن «حسن صباح» و یارانش اقدام به ترور سران جنگ‌های صلیبی می‌کنند؛
2. انگیزه نامگذاری بازی به اساسین، به شایعهای که بنیعباس در مورد حسن صباح و یارانش ایجاد کردند، باز میگردد. آنان که از ترورهای افرادشان توسط حسن صباح و افراد تحت فرمانش مستأصل شده بودند، بین مردم شایعه کردند که حسن صباح به افراد خود حشیش می‌دهد و آنان بر اثر استفاده از این مادة افیونی، بهشت موهومی را مشاهده می‌کند که برای رسیدن به آن بهشت، دست به ترور می‌زنند. اینان بر اثر این شایعات به «حشاشین» معروف شدند.[11]
هنگام بازی نیز نشان داده می‌شود که سربازان پشت قلعه، بهشت را میبینند و برای رسیدن به آن جانفشانی می‌کنند. بنابراین، بازی به کاربر میفهماند که این سربازان – که ایرانی و مسلمان هستند – افرادی هستند که به خاطر دیدن بهشت موهوم، دست به ترور و جنگ می‌زنند؛
3. از نتایج مهم این بازی جهانی آن است که به کاربران غیر ایرانی که از شیعه و عاشورا اطلاعات ناقصی دارند و در مورد قیام امام حسین علیه السلام چیزهایی خوانده یا شنیدهاند - که امام در شب عاشورا، بهشت را به یارانش نشان داد - به‌صورت غیرمستقیم القا می‌کند که اساساً تمام بزرگان شیعه منحرف و یاران آنها اهل حشیش بوده و انسان‌های متوهّمی هستند. در حقیقت این بازی پدافند غیر عامل برای کاهش گرایش به تشیع در کشورهای غربی است.
جای بسی تأسف است که طبق برخی آمارها در ایران 23 میلیون نفر، مشغول انجام بازی‌های رایانه‌ای هستند و ایرانیان به‌طور میانگین روزانه 79 دقیقه از زمان خود را صرف انجام بازی می‌کنند. همچنین بر پایه این گزارش، از هر 5 خانوار، 4 خانوار دست‌کم یک دستگاه برای بازی کردن در اختیار دارند.[12] (این آمار برای سال 1393 است)
تأسف‌بارتر آنکه دسترسی کودکان، نوجوانان و جوانان به بازی‌های نامناسب رایانه‌ای به‌آسانی امکانپذیر بوده، کافی است بازی مورد نظر از اینترنت دانلود شود یا توسط اینترنت سفارش داده شود تا در کوتاهترین زمان در منزل تحویل شود و یا برخی از آنها به‌صورت آنلاین مورد استفاده قرار گیرد.
توجه به این نکته ضروری است که در کنار آسیب‌های بازی‌های نامناسب رایانه‌ای، بازی‌های آنلاین خطرات پرشماری را به همراه دارد که بیان آن جایگاه دیگری می‌طلبد.
ب. تلفن همراه
چند سالی است که تلفن همراه به‌عنوان وسیلهای قابل‌دسترس برای تسریع در ارتباطات، در اختیار همگان قرار گرفته و به‌مرور زمان، نرم‌افزارهای (سالم و ناسالم) برای آن طراحی شده است که از حالت وسیلة ارتباطی صرف، به ابزاری برای بازی، تبادل عکس و فیلم و... مبدّل گشته است.
اضافه شدن اینترنت پرسرعت به این وسیله ارتباطی و گسترش آن با نسل سوم و چهارم، ظرفیت‌های ویژهای را در اختیار استفادهکنندگان قرار داده که یکی از این ظرفیت‌ها، راه‌اندازی اپراتورهایی همچون: واتساپ، تلگرام و... است.
از جمله ویژگی‌های این اپراتورها، آسان نمودن ارتباطات و تبادل اطلاعات بین افراد و گروههاست؛ اما پرسشی که مطرح است آنکه، چرا در شرایط تحریم، این اپراتورها به‌آسانی و رایگان در اختیار ما قرار گرفت؟ آیا شرکت‌هایی مانند وایبر، فیس بوک، تلگرام و... مؤسسه خیریه باز کرده و خیرخواه مسلمانان هستند یا اهداف دیگری در سر میپرورانند؟
با اندکی تأمل به این نتیجه میرسیم که فضای مجازی، به‌خصوص به‌واسطه تلفن‌های همراه، اطلاعات مورد نیاز سرویس‌های جاسوسی را فراهم می‌آورد و با فروش آن، میلیون‌ها دلار به دست میآورند.[13]
اهمیت دسترسی مدیران نرم‌افزارهای وایبر، تلگرام و... به‌اندازه‌ای است که در زمان تحریم‌های فلج کننده ایران در سال ۱۳۸۹، هیچ‌گونه محدودیتی در زمینه واردات گوشی‌های تلفن همراه نداشت و گوشی‌های هوشمند به‌وفور وارد ایران میشد تا دشمن به اهداف خود دست یابد.
پیامدهای نسل سوم و چهارم تلفن همراه
گرچه تلفن همراه ابزاری مهم و کارآمد برای ارتباطات به شمار میرود و افزوده شدن اینترنت نیز برخی از نیازهای مردم را برآورده میسازد؛ اما افزوده شدن نسل سوم و چهارم به تلفن همراه باعث شد تا کودکان و نوجوانان و جوانان با سرعتی فوق‌العاده‌ای، در هر مکان و هر زمان به دانلود فیلم‌ها و عکس‌های مستهجن دسترسی داشته باشند و با بازی‌های آنلاینی که باهدف سست کردن نظام اعتقادیشان ساخته شده است، سرگرم باشند.
با چنین رویکردی، این پرسش به ذهن می‌رسد که چنین سرعتی که امروزه در اختیار همگان است، چه توجیهی دارد؟ آیا با گسترش نسل سوم و چهارم، بر علم و فرهنگ نوجوانان و جوانان افزوده خواهد شد یا عاملی برای گسترش مفاسد اخلاقی در جامعه شده است؟ آیا امکان دانلود فیلم‌های مستهجن به‌واسطه امکانات برخی اپراتورهای تلفن همراه توسط کودکان و نوجوانان ظرف کمتر از یک دقیقه، زنگ خطر نیست؟ بر فرض امکان فیلترینگ اینترنت تلفن همراه، آیا فیلترشکن‌های رایگان قابل دسترس فرزندان ما نیست؟
متأسفانه به خلاف گذشته که مردم با آگاهی از نقشه شوم استعمارگران در مقابل آنان میایستادند، در مورد نسل سوم و چهارم ـکه در کنار مزایای اندک، آسیب‌های جبرانناپذیری را به جوانان و نوجوانان ما وارد می‌آورد و با امکانات اپراتورهایی همچون: وایبر، تلگرام، واتساپ و... تمامی اطلاعات شخصی و اجتماعی خانوادهها و جامعه در اختیار دشمنان قرار میگیرد- نه‌تنها سکوت کرده بلکه با آن همراهی می‌کنند.
جالب است بدانیم نرم‌افزارهای ارتباطی هنگام نصب بر روی گوشی‌ها از صاحب گوشی اجازه میگیرند که در هر زمان و هر مکانی به محتوای داخلی پیام‌ها، عکس‌ها، فیلم‌ها و دیگر اطلاعات گوشی دسترسی داشته باشند و حتی از محیط اطراف گوشی (بدون اطلاع صاحب آن) صدا و فیلم بگیرند و اصولاً بدون این اجازه، نرمافزار آنها قابل نصب و راه‌اندازی نیست.
گفتنی است ما مخالف نسل سوم و چهارم تلفن همراه نیستیم؛ اما معتقدیم این نسل، در ابتدا باید سایت‌های داخلی را تحت پوشش قرار می‌داد نه آنکه بدون پیوست فرهنگی در اختیار اینترنت بین‌الملل قرار گرفته و زمینه گسترش مفاسد اخلاقی و استحاله فرهنگی و اجتماعی را فراهم آورد.
راهکارهای صیانت از آسیب‌های فضای مجازی
برای صیانت از آسیب‌های پرشمار فضای مجازی به‌خصوص در برنامه‌های ارتباطی، راهکارهای فراوانی بیان شده است که سخن پیرامون آن در این نوشتار نمی‌گنجد؛ اما اجرای سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری پیرامون فضای مجازی از جمله مهمترین آنهاست.
در این سیاست‌ها، افزون بر اهمیت موضوع فضای مجازی، به راهکار «ایجاد شبکه ملی اطلاعات» اشاره شده است. لزوم تسریع در راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات زمانی بیشتر مشخص می‌شود که بدانیم گرچه مسئله هسته‌ای نیاز مهم کشور است و در صورت توقف آن، آثار زیانباری در طولانیمدت بروز و ظهور می‌کند؛ اما وابستگی سیستم اداری، بانکی و... به اینترنت فعلی، به‌گونه‌ای است که در صورت قطع آن، آثار زیانباری در ساعات اولیه بروز کرده، کشور را با بحران مواجه میسازد و خطرآفرین‌تر است. افزون بر این، وابستگی به اینترنت فعلی مغایر دستور اسلام بر دوری از تسلط کافران بر مسلمانان است.[14]
از نظر اسلام هر طرح، عهدنامه، رفت‌وآمد و قراردادی که راه نفوذ و سیطره کفّار بر مسلمانان را باز کند، ناپسند است و مسلمانان باید در تمام جهات سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی از استقلال کامل برخوردار باشند و هرگونه راهی را که به تسلّط کفار بر آنان بینجامد، مسدود کنند.
ذکر این نکته ضروری است که ایجاد چنین شبکهای به معنای قطع اینترنت جهانی نیست؛ بلکه به معنای گردش اطلاعات داخلی در داخل و در عین‌حال، امکان استفاده از اطلاعات خارجی است.این روش علاوه بر کشور آمریکا - که اینترنت خاص کودکان و نوجوانان دارد - در کشورهایی مانند کره جنوبی، چین، روسیه و... راه‌اندازی شده است.
افزون بر لزوم ایجاد شبکه ملی اطلاعات، حضور جدی نخبگان و اندیشمندان جامعه در این زمینه ضروری است؛ آنان وظیفه‌دارند با روشنگری و آگاهسازی آحاد جامعه اسلامی از آسیب‌های فضای مجازی بکاهند.
مقام معظم رهبری در سالروز قیام نوزدهم دی می‌فرماید:
«وقتی محیط زیست جسمانی آلوده می‌شود، همه احساس خطر می‌کنند و هشدار می‌دهند - مثلاً می‌گویند آلاینده‌های هوای تهران یا فلان شهرِ دیگر این‌قدر زیاد شد - البته این آلاینده‌ها مضر است و تنفّس مردم در این فضا، به زیان جسم آنها، ریه، خون و اعصاب آنها تمام می‌شود؛ این درست؛ اما محیط زیست فرهنگی چه؟ آیا محیط زیست فرهنگی اهمیت ندارد؟ جوان مسلمان در محیطی رشد کند که در آن، انواع و اقسام تحریک به شهوت، تحریک به فساد، تشویق به بیکارگی و بی‌عاری، تشویق به اعتیاد و گرفتاری‌های گوناگون، تشویق به وابستگی سیاسی و فرهنگی به بیگانگان موج بزند و در این فضای فرهنگی معلّق باشد. آیا این برای کسی که در فضای فرهنگی کشور تنفّس می‌کند، مضر نیست؟».[15]
به نظر می‌رسد یکی از وظایف نخبگان جامعۀ اسلامی، بحث و بررسی دقیق و علمی پیرامون مسائل مربوط به فضای مجازی با نگاه ارزشی که همان نگاه انقلاب اسلامی ایران است، میباشد. در مسیر تحقّق این وظیفه، توجه به چند مهم ضروری است:
1. تبیین دقیق آسیب‌ها و شناسایی ریشه‌های معضلات فضای مجازی؛
به‌یقین اگر سخنرانان به این موضوع مهم اجتماعی بپردازند و نویسندگان آسیب‌های آن را تبیین نمایند و نخبگان جامعه به بررسی راهکارهای کاهش آسیب‌های فضای مجازی کنونی بپردازند، از بسیاری از آسیب‌های موجود جلوگیری خواهد شد.
2. تبیین شعار «ما می‌توانیم» در مسیر تولید ابزارهای بومی؛
مروری بر فرمایشات رهبر بزرگوار انقلاب اسلامی نشان می‌دهد که ایشان به هر مناسبتی بر شعار «ما می‌توانیم» اصرار می‌ورزند تا این شعار در تمامی عرصه‌های علمی و فنآوری کشور نهادینه شود. نخبگان جامعه نیز می‌توانند در قول و عمل به این شعار مهم جامه عمل بپوشانند. خلاقیت و ابتکار جوانان ایرانی با تکیه بر شعار «ما می‌توانیم» و حمایت مسئولان، می‌تواند مدل‌های ارتباطی جدیدی را ارائه نماید تا از آسیب‌های شبکه‌های ارتباطی غیربومی بکاهد.
3. ترویج رهنمودهای مقام معظم رهبری در موضوع فضای مجازی و مسائل مرتبط با آن؛
4. پاسخگویی به برخی مغالطات و شبهات دربارۀ مدل توسعه فضای مجازی مطلوب؛
یکی از اهداف دشمنان اسلام، گسترش انحراف در جامعه است. آنان برای رسیدن به این هدف، القاء شبهات را در دستور کار قرار دادهاند. شبهات پیرامون نحوه توسعه فضای مجازی نیز با چنین هدفی بیان می‌شود و برخی ناآگاهان نیز بر گسترش آن دامن می‌زنند. نخبگان جامعه موظف‌اند به شبهات پیرامون فضای مجازی پاسخ دهند و جامعه را از آسیب‌های آن آگاه سازند.
همچنین تبیین شبکه ملی اطلاعات، شاخصه‌های فضای مجازی مطلوب، احکام و اخلاق در فضای مجازی، تفاوت شبکۀ فارسی با شبکۀ اسلامی ـ ایرانی و... از دیگر وظایف و راهکارهایی است که بر عهده نخبگان جامعه است.
نتیجه آنکه: حدود دو دهه است که کشور ما در معرض تهدیدات امنیتی، فرهنگی، اعتقادی و سیاسی فضای مجازی است و روز به روز بر شدت آسیب‌های آن افزوده می‌شود و حال سؤال این است که اگر نیمی از این آسیب‌ها متوجه جسم ما بود، مثلاً مورد تهدید آنفولانزای مرغی بودیم، باز هم این‌گونه واکنش نشان می‌دادیم؟! اگر دشمن حمله نظامی می‌کرد، این‌گونه عمل می‌کردیم؟! امروز تهاجم فرهنگی دشمن تا درون خانه‌های ما آمده است.
امروز نه‌تنها نخبگان و روحانیان و مبلغان و مسئولان فرهنگی، بلکه تکتک مردم وظیفه دارند آسیب‌های فضای مجازی را بشناسند و به دیگران بشناسانند و تسریع در راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات و مدیریت اسلامی- ایرانی فضای مجازی را همانند انرژی هسته‌ای، حق مسلمی برای خود بدانند تا به‌واسطۀ آن از آسیب‌های موجود کاسته شود.
[1]. بیانات رهبر معظم انقلاب در اجتماع بزرگ مردم اراک، مورخ 24/08/1379.
[2]. clash of clans.
[3]. god of war.
[4]. dante in ferno.
[5]. pay day2.
[6]. gta V.
[7]. witcher 1,2,3.
[8]. mass effect 3.
[9]. قسمت آنلاین کال آف دیوتی و بسیاری از بازی‌های این‌چنینی.
[10]. بتلفید 3.
[11]. ر.ک: فرهاد دفتری، افسانههای حشاشین، نشر فرزان روز، تهران، 1376 ش.
[12]. fna.ir/3MS8LZ.
[13]. در حال حاضر واتساپ یک میلیارد کاربر دارد که به خاطر کاربران زیاد، فیس‌بوک آن را به 19 میلیارد دلار خریداری کرد.
[14]. نساء: 141.
[15]. بیانات در دیدار جمعی از مردم قم در سالروز قیام 19 دی 19/10/ 1379.
منبع: نشریه راه رشد وابسته به ستاد امر به معروف و نهی از منکر شماره 187
∎