ساز جدایی اقلیم کردستان عراق، چه پیامدهایی دارد؟

همه‌پرسی جدایی منطقه کردستان عراق علی‌رغم فشارهای بغداد، تهدیدهای ترکیه و ایران و هشدارهای بین‌المللی روز دوشنبه (سوم مهرماه) برگزار شد.

نتیجه این همه‌پرسی الزام‌آور نیست، اما به مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان اجازه می‌دهد بر سر جدایی این منطقه تولیدکننده نفت با بغداد و سایر کشورهای همسایه مذاکره می‌کند.

وبگاه خبری المانیتور در تحلیلی به بررسی واکنش‌ها به این همه‌پرسی و گام‌های بعدی منطقه کردستان عراق بعد از اعلام نتایج این رأی‌گیری پرداخته است.

ترکیه بعد از برگزاری این همه‌پرسی، تانک‌های خود را در مرز با عراق مستقر کرده و از آغاز رزمایش مشترک با بغداد خبر داد. بن‌علی ییلدریم، نخست‌وزیر ترکیه گفت که آنکارا نتایج این همه‌پرسی را «بی‌اثر و پوچ» می‌داند.

روز شنبه هم پارلمان ترکیه مجوز حضور نیروهای این کشور در عراق و سوریه را برای یک سال دیگر تمدید کرد. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، کردستان عراق را به اعمال تحریم‌های فلج‌کننده تهدید کرد.

دولت ترکیه همچنین درپی آغاز همه‌پرسی جدایی، گذرگاه مرزی «خابور» با این منطقه در شمال عراق که تنها دروازه ارتباط کردهای عراق با جهان غرب است را مسدود کرد.

ایران هم اعلام کرد: «تمام پروازهای ایران به مقصد فرودگاه های سلیمانیه و اربیل و همچنین پروازهای عبوری از فضای ایران از مبدا اقلیم کردستان عراق متوقف شده است.»

به نوشته المانیتور، تهران و آنکارا هر دو این همه‌پرسی را چنگ انداختن «مسعود بارزانی» به قدرت در شرایطی می‌دانند که افت قیمت نفت، باعث طولانی شدن روند نزولی وضعیت اقتصادی اقلیم کردستان عراق شده است.

علاوه بر این، دولت عراق بعد از اقدام اقلیم کردستان در فروش مستقلانه و بدون اجازه نفت، سهم کردها از بودجه ملی را قطع کرده است. شیوع فساد در میان مسئولان هم باعث وخیم‌تر شدن استانداردهای زندگی در میان کردهای عادی این منطقه شده است.

نفت، کماکان منبع اصلی درآمد اقلیم کردستان عراق به شمار می‌رود. در شرایطی که بغداد فروش نفت توسط اقلیم را غیرقانونی می‌داند، روزانه 550 هزار بشکه نفت از طریق یک خط لوله به ترمینال‌های ترکیه در دریای مدیترانه منتقل می‌شوند.

المانیتور نوشته در صورتی که ترکیه این خط لوله را قطع کند اقلیم کردستان به زانو در خواهد آمد. آنکارا تا کنون این اقدام را انجام نداده تا اقتصاد این منطقه دست‌کم فعلاً به حیات خود ادامه بدهد.

موضوع غیرمعمول برای کردهای عراق اینکه، مهم‌ترین متحد نظامی آنها یعنی آمریکا هم با درخواست‌های ایران و ترکیه برای لغو همه‌پرسی جدایی همراه شد. المانیتور نوشته، موضع واشنگتن تا حد زیادی به دلیل نگرانی‌های این کشور از آثار احتمالی این رأی‌گیری بر آینده سیاسی نخست‌وزیر فعلی عراق است.

مقام‌های دولت آمریکا به شرط عدم افشای نام ابراز نگرانی‌ کرده‌اند که این همه‌پرسی می‌تواند به سقوط دولت العبادی در انتخابات پارلمانی این کشور منجر شود که قرار است آوریل 2018 برگزار شود.

مطابق این گزارش، بارزانی ممکن است روی بهره‌گیری از هرج و مرج ناشی از چنین رویدادی برای اعلام جدایی کامل از عراق حساب کرده باشد.

در حالی که بعید به نظر می‌رسد پنتاگون تأمین مالی کردهای پیشمرگه را متوقف کند، برخی از مقام‌های دولت آمریکا می‌گویند ممکن است که واشنگتن تا مدتی از قبول تماس‌های تلفنی از مقام‌های اقلیم کردستان عراق خودداری کرد.

«سافین دیزایی»، سخنگوی اقلیم کردستان عراق به المانیتور گفته استدلال‌های دولت آمریکا درباره حمایت از عراق متحد، پر از خلل و فرج است. وی گفت: «ایالات متحده، 4500 نیرو در عراق از دست داده است، صدها میلیارد دلار به این کشور تزریق کرد و ماحصل آن، کشوری فرورفته در خشونت‌های فرقه‌ای است. تنها نقطه مثبتی که ایالات متحده می‌تواند آن را تقویت کند، مربوط به کردها است.»

نگرانی‌های دیگر به استان غنی از نفت «کرکوک» مربوط می‌شود که کنترل آن پس از عقب‌نشینی نیروهای عراقی هنگام حمله داعش به دست کردهای عراق افتاد. آنچه مساله کرکوک را پیچیده می‌کند ماهیت چند قومی این شهر است که غیر از ترکمن‌ها، کردها و عرب‌ها، در بخشی از مناطق این شهر آشوریان نیز زندگی می‌کنند.

المانیتور نوشته خطر درگیری میان نیروهای پیشمرگه کرد و شبه‌نظامیان دیگر در این منطقه خطری جدی و واقعی است. برخی گزارش‌ها حاکی است دولت آمریکا قبل از برگزاری همه‌پرسی تلاش کرد مناطق مورد مناقشه از جمله کرکوک را از همه‌پرسی مستثنی کند که البته مورد قبول مسعود بارزانی واقع نشد.

«سافین دیزایی» گفته اقلیم کردستان یک روز بعد از اعلام نتایج همه‌پرسی مذاکره برای جدایی از بغداد را آغاز خواهد کرد. وی گفت: «امیدواریم با نگاهی به استقلال کامل دربار مرزها، تقسیم منابع طبیعی، تبعات دیپلماتیک در خارج و تمامی آنها گفت‌وگو کنیم.»

وی در جواب اینکه در صورت مخالفت بغداد چه پیش خواهد آمد گفت: «وقتی به این پل برسیم از آن عبور خواهیم کرد.»