ویژه‌نامه تحلیلی تبیینی عماد
۰۱ دی ۱۴۰۳ - ۱۷:۴۲
تولیدکننده یا مصرف‌کننده محصولات تراریخته؟ این سوالی است که اکنون و در شرایطی که مباحث در مورد مصرف محصولات تراریخته در ایران بالا گرفته، باید به آن پاسخ داد. واقعیت این است که از چند دهه پیش ایرانیان در حجم وسیعی محصولات تراریخته مصرف می‌کنند.
به گزارش پایداری ملی، تولیدکننده یا مصرف‌کننده محصولات تراریخته؟ این سوالی است که اکنون و در شرایطی که مباحث در مورد مصرف محصولات تراریخته در ایران بالا گرفته، باید به آن پاسخ داد. واقعیت این است که از چند دهه پیش ایرانیان در حجم وسیعی محصولات تراریخته مصرف می‌کنند.
به اذعان وزیر اسبق کشاورزی در ایران بیش از ۲۰ سال است که محصولات تراریخته مصرف می‌شود. این در حالی است که این محصولات عمدتا وارداتی هستند. به‌نظر می‌رسد دنیای امروز، دنیای خداحافظی با محصولات ارگانیک است و به‌دلیل تقاضای بالا برای محصولات غذایی تولید‌کنندگان ناگزیر به تولید محصولات تراریخته هستند.
در این میان برخی کشور‌ها وارد‌کننده این محصول شده و برخی دیگر به صادرات آن می‌پردازند. از مباحث مربوط به سلامت تراریخته که بگذریم می‌توان این امر را مورد توجه قرار داد که ایران تا چه حد در فناوری تراریخته پیشرفت کرده و اساسا می‌توان روی تولید و صادرات محصولات تراریخته حساب کرد یا نه.
به‌کارگیری روش‌ها و فنون مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی مولکولی به‌طور جدی از سال 1983 آغاز شد و روندی رو به رشد را به‌ویژه در قلمرو اصلاح گیاهان زراعی استراتژیک، طی کرد. پیشرفت در این حوزه، بسیار چشمگیر است. در مدتی کمتر از هشت سال، سطح زیر کشت گیاهان دست‌ورزی شده ژنتیکی (Transgenic)، وسعتی بالغ بر 60میلیون هکتار از اراضی کشاورزی جهان را به خود اختصاص داد.
به این ترتیب، مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی مولکولی به منظور تامین امنیت غذایی جمعیت رو به رشد جهان وارد عمل شده و مواد غذایی دستکاری شده ژنتیک (GMOs) به تدریج وارد بازار شد. در سال 1986 نخستین آزمایش‌های مزرعه‌ای، با تنباکوی تراریخته، در آمریکا و فرانسه صورت گرفت. چین نخستین کشوری بود که در سال 1990، تولیدگیاهان تراریخته (تنباکو) را به شکل تجاری آغاز کرد.
آمریکا، دومین کشوری بود که در سال 1994، گیاه تراریخته گوجه‌فرنگی را به شکل تجاری تولید نمود. پس از آن، در فاصله سال‌های 1995 تا 1996، 35 گیاه تراریخته تولید شد که حدود 80درصد آنها مربوط به دو کشور آمریکا و کانادا بودند.
تا سال 1999، بین 25 تا 45درصد تولید برخی از محصولات اصلی زراعی (ذرت، سویا و غیره) در آمریکا، با استفاده از گیاهان تراریخته صورت می‌گرفت. درحال حاضر، حداقل 25درصد از سطح زیر کشت ذرت تراریخته و 40درصد از سطح زیرکشت سویای تراریخته جهان در آمریکا است. دولت آمریکا مهم ترین به وجود آورنده وحمایت‌کننده محصولات تراریخته است و شرکت های صهیونیستی آمریکایی حرف اول را درباره تولید تجاری و صادرات تراریخته می‌زنند.
مونسانتو، داپونت، بایر، داو، سینجنتا و بی. ای. اس. اف شرکت‌های بزرگ حامی محصولات تراریخته کشاورزی هستند که به استثنای دو مورد آخر (سوئیس و آلمان) همگی در آمریکا قرار دارند و به جز یکی از آنها همگی تولیدکننده مواد شیمیایی مضر و علفکش‌ها و آفت کش‌ها می‌باشند.
قوانین برچسب‌گذاری روی محصولات
کشورهایی از جمله ایران و اتحادیه اروپا در سال 2000 پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا را امضا کردند. در این میان اتحادیه اروپا در همان سال، قانون برچسب‌گذاری را آغاز کرد و در سال 2003 این قانون اجباری و در سال 2007 نهایی شد. قوانین برچسب‌گذاری نیز بسیار محدود‌کننده بود؛ یعنی تا قبل از سال 2007 محصولات دستکاری شده با‌درصد تغییرات ژنتیکی بین9/0 تا 1 برچسب‌گذاری می‌شدند، ولی از سال 2007 به بعد حتی اگر این‌درصد به صفر هم نزدیک شود نیز برچسب‌گذاری انجام می‌شود.
در ایران محصول تراریخته یا دست ورزی شده نمی‌بینیم، چون برچسب‌گذاری نمی‌شوند و مردم اطلاعی ندارند. مردم ایران نمی‌دانند که چه می‌خورند. برای مثال برنج طلایی که متاسفانه وارد ایران شد، به‌منظور بیوسنتز بتاکاروتن پیش‌ماده ویتامین A در دانه برنج تولید شده و ادعا شد که مصرف این نوع برنج برای جبران کمبود ویتامین A و بهبود بینایی بسیار موثر است. برای تاثیر‌گذاری این برنج و برای تامین این ویتامین باید در روز در حدود یک کیلوگرم از این برنج را به‌صورت خام مصرف کرد، چرا که بتاکاروتن بر اثر حرارت از بین می‌رود و در واقع این گفته فقط برای فروش این برنج در ایران بود.
كشت تراریخته در ایران
کشت تراریخته به‌صورت رسمی در ایران وجود نداشته است. کشت‌ها به‌صورت پژوهشی و میدانی بوده که برحسب قانون ایمنی زیستی باید به‌طور محصور انجام و تمام مسائل حفاظتی در نظر گرفته شود. هر چند در اینجا فقط بحث بر سر اخلاق و وجدان است و در واقع همان افراد بی‌مسئولیتی که با آزولا، تالاب انزلی را آلوده کردند یا سموم شیمیایی و پسماندها را وارد رودخانه‌ها می‌کنند، مسلما این ملاحظات را نیز رعایت نمی‌کنند.
واردات تراریخته در ایران
ماده 2 قانون ایمنی زیستی می‌گوید که تمامی امور مربوط به تولید، رهاسازی، نقل و انتقالات خارج مرزی، صادرات و واردات، عرضه، خرید و فروش، مصرف و استفاده از موجودات تغییر یافته ژنتیکی با رعایت مفاد این قانون مجاز است و دولت مکلف است تمهیدات لازم را برای بخش های غیر‌دولتی فراهم آورد. معمولادر مقابل یک پروتکل بین‌المللی، باید قانون ملی و داخلی یک کشور خیلی قوی‌تر و جامع‌تر باشد و تمامی جنبه‌های ممکن را درنظر بگیرد.حکایت ژن خوب محصولات کشاورزی
متاسفانه قانون ایمنی زیستی کشورمان این‌طور نیست، چرا که در حالی که پروتکل کارتاهنا بیشتر جنبه حفاظتی دارد و مطابق با رویکرد احتیاطی اعلامیه ریو بر کمک و همیاری برای تضمین حفاظت از تنوع زیستی و استفاده ایمن از محصولات دستکاری شده ژنتیکی تاکید دارد، اما قانون ایمنی زیستی (مصوبه سال 88 مجلس) بیشتر جنبه تجاری دارد و در این قانون درباره عدم کشت در ایران مطلبی قید نشده است. قانون برنامه ششم دولت را مکلف كرد تا وضعیت واردات محصولات تراریخته به کشور را کنترل کند و نمونه برداری و ارزیابی خطر در آن صورت بگیرد.
به وزارتخانه‌های بهداشت، کشاورزی و سازمان محیط‌زیست، هشدار داده شده در قبال وضعیت محصولات تراریخته به وظیفه قانونی‌شان عمل کنند. یك عضو كمیسیون كشاورزی مجلس در گفت‌وگو با «آرمان» می‌گوید: محصولات تراریخته در نتیجه فناوری مهندسی ژنتیك به دست می‌آید. قسمتی از ژن یك موجود زنده وارد DNA موجود زنده دیگری شده و این فناوری باعث تغییرات ژنی در موجود مورد نظر می‌شود.
ویژگی‌های جدیدی كه در محصول مورد نظر به وجود می‌آید به‌طور طبیعی در طبیعت وجود نداشته‌است. بنابراین حضور این محصولات مهمان جدید و ناخوانده در طبیعت غیرعادی است. تغییرات انجام گرفته در موجودات و محصولات مزایا و فوایدی را در پی‌دارد. این محصولات جدید نیاز به بررسی‌ها و تحقیقات گسترده‌ای دارد تا عوارض ناشی از تغییرات ایجاد شده در ژن موجودات پیدا و رفع شود.
تاكنون تحقیقات گسترده‌ای در زمینه عوارض جانبی محصولات تراریخته صورت نگرفته است. بنا براین نمی‌توان به‌راحتی از محصولات تراریخته برای مصرف مردم استفاده كرد. عباس پاپی‌زاده ادامه می‌دهد: محصولات تراریخته حاصل جهش‌های ژنی با سرعت بالا هستند و روند تكامل را به سرعت طی می‌كنند. محصولات تراریخته هنگام ورود به طبیعت این اجازه را به طبیعت نمی‌دهند تا به‌صورت تدریجی بتواند این تغییرات را برای خود هضم كند. این تغییرات ژنی در محصولات تراریخته قطعا دارای اثرات مخربی برای طبیعت و مصرف كنندگان آن است.
آزمایشات زیادی در اروپا و آمریكا انجام شده است كه تایید می‌كند تولیدات محصولات تراریخته عوارض جانبی در پی‌داشته اند. دلایل و استدلالات محكم زیادی باعث شده كه در كشورهای اروپایی اجازه واردات محصولات تراریخته داده نشود؛ در كشورهای اروپایی كار تحقیقاتی در سازه‌های كاملا كنترل شده و ایمن انجام می‌شود. تا اطمینان از وضعیت سلامت محصول حاصل نشود عرضه صورت نمی‌گیرد.
او می‌گوید: مسئولان كشور باید در قبال سلامت مردم سهل‌انگاری نكنند و سلامت مردم باید خط قرمز ورود محصولات تراریخته به بازار باشد. در حال حاضر عده‌ای در ایران به‌دنبال تولید محصولات تراریخته هستند در این رابطه باید تاكید كرد تا شرایط مناسب و آزمایشگاه‌های استاندارد و مجهز برای تولید این محصولات فراهم نباشد، تولیدمحصولات تراریخته جان مردم ایران را به خطر می‌اندازد.
مهمترین راهکار نهادینه سازی الزامات و ضوابط پدافند غیرعامل در دستگاه‌های اجرایی را چه می دانید؟!