یک‌سوم گازهای گلخانه‌ای کشور از فعالیت‌های نیروگاهی تولید می‌شود.
سهم تولید ٣٠ درصدی دی‌اکسید‌کربن، هفت‌درصدی ذرات معلق و متان، دو‌درصدی منواکسید‌کربن و ٣٠ درصد اکسیدهای نیتروژن و گوگرد موجود در هوا در نیروگاه‌های مختلف گازی، بخاری و سیکل ترکیبی که در مجموع نیروگاه‌های حرارتی خوانده می‌شوند، از‌یک‌سو و از سوی دیگر کاهش سوخت‌های فسیلی که منبع تغذیه این نیروگاه‌ها هستند، چند‌سالی است که مسئولان و کارشناسان را برآن داشته تا ترکیب نیروگاهی کشور را عوض کنند و به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر متمایل شوند.
اما از هشت سال پیش که نخستین نیروگاه خورشیدی که از میان سایر انرژی‌های نو بیشترین پتانسیل را در ایران دارد، در شیراز را ه‌اندازی شد هنوز هم کمتر از پنج درصد برق تولیدی کشور از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر تأمین می‌شود که اگر سهم نیروگاه‌های برق آبی را هم جدا کنیم، سایر انرژی‌های تجدیدپذیر تنها در نیم درصد از تولید برق کشور به کار گرفته می‌شوند و به نظر می‌رسد فعلا با هدف‌گذاری‌های وزیر نیرو برای توسعه سالانه هزار مگاوات برق تجدیدپذیر فاصله‌ای بسیار طولانی داریم. اساسا در مقوله‌های برق و انرژی دو وجه اقتصاد و محیط زیست دخالت دارد که از این بین، وجه اقتصادی آن حتی در بیشتر کشورهای پیشرفته دنیا غالب است. به‌طوری‌که حتی سهم عمده‌ای از تولید برق کشورهای پیشرفته دنیا مربوط به سوخت زغال‌سنگ است که نرخ بالایی در تولید گاز گلخانه‌ای و سایر گازهای آلاینده دارد؛ این را محمود طالب‌بیدختی، کارشناس انرژی و محیط زیست، به خبرنگار ما می‌گوید و توضیح می‌دهد: درحال‌حاضر سهم نیروگاه‌های تجدیدپذیر کشور به جز نیروگاه‌های آبی، کمتر از نیم درصد است. سهم نیروگاه گازی ۳۵، سیکل ترکیبی ۲۵، بخاری ۲۱، آبی ۱۵، اتمی و دیزلی دو درصد است. بنابراین کشور برای رسیدن به سهم معقول در توسعه برق تجدیدپذیر راه زیادی دارد. سهم آلایندگی یک نیروگاه در درجه اول به راندمان و نوع نیروگاه و در مرحله بعد به سوخت مورد استفاده و سطح تکنولوژی نیروگاه بستگی دارد. به‌نحوی‌که در بین نیروگاه‌های حرارتی بهترین وضعیت را نیروگاه سیکل ترکیبی دارد. نیروگاه‌های گازی و بخاری در رده‌های بعدی قرار دارند. به گفته این کارشناس انرژی و محیط زیست، به‌ازای هر کیلوواتساعت تولید برق از نیروگاه‌های حرارتی، با توجه به ترکیب و راندمان آنها به طور متوسط ٠,٧١ کیلوگرم دی‌اکسید‌کربن که یکی از مهمترین گازها با اثر گلخانه‌ای است، تولید می‌شود. البته عناصر دیگری هم از طریق نیروگاه‌ها تولید می‌شوند که اثر گلخانه‌ای ندارند اما سمی هستند که خوشبختانه در سال‌های اخیر با توجه به کاهش شدید نیروگاه‌های با سوخت مایع، از جمله مازوت و گازوئیل، تولید این عناصر نیز کاهش یافته است. با این همه براساس منابع بین‌المللی با در نظر گرفتن اثراتی که این گازها بر سلامت و محیط زیست دارند، مبلغی به‌عنوان جریمه برای تولید این گازها در کشور معادل یک سنت به ازای هر کیلوواتساعت تولید برق در نظر گرفته شده که باید سازمان محیط زیست از وزارت نیرو دریافت و برای نصب تجهیزات کاهنده آلاینده‌ها در نیروگاه‌ها هزینه کند که تاکنون این اتفاق نیفتاده است. با این همه طالب بیدختی معتقد است که شاخص آلایندگی یک نیروگاه به تنهایی معیاری برای اتخاذ سیاست‌گذاری‌هایی مانند خارج‌کردن یک نیروگاه از ترکیب نیروگاهی کشور و جایگزین‌کردن آن با نیروگاه‌های تجدیدپذیر محسوب نمی‌شود بلکه در این موضوع، اقتصاد انرژی معیار مناسب‌تری است. اصولا در تعیین ترکیب مناسب نیروگاهی یک کشور مجموعه‌ای از معیارهای اقتصاد، محیط زیست، سطح فناوری، سطح خودکفایی و وابستگی، اشتغال و منابع انسانی مورد نیاز، سطح رفاه جامعه، شاخص‌های توسعه‌یافتگی، ریسک‌های تغییر قیمت سوخت و تحریم و... دخالت دارند. در مجموع اتخاذ سیاست‌هایی که به تدریج سهم انرژی تجدیدپذیر کشور را بالا ببرد بسیار مطلوب است و براساس شاخص‌های اقتصادی، توسعه نیروگاه آبی و سپس بادی، خورشیدی و زیستی در اولویت‌های توسعه برق تجدیدپذیر کشور خواهد بود. به گفته او، در سال‌های گذشته وزارت نیرو به توسعه طرح‌های تجدیدپذیر توجه زیادی داشته و هر سال با ابلاغیه‌های خود قیمت خرید برق را افزایش داده ولی نتیجه چندانی حاصل نشده؛ به‌طوری‌که مجموع ظرفیت برق بادی و خورشیدی کشور کمتر از ۳۰۰ مگاوات است. چراکه توسعه نیروگاه تجدیدپذیر مستلزم صرف هزینه بسیار بالایی است و نمی‌تواند در فرصت کوتاه جایگزین نیروگاه‌های حرارتی شود. آن‌طور‌که این کارشناس انرژی و محیط زیست بیان می‌کند: سرمایه‌گذاران مشکل را در نبود شفافیت و تضمین‌نشدن خرید برق تضمینی می‌دانند. چه‌بسا با تضمین خرید برق و ایجاد شفافیت بیشتر نیاز به بالابردن تعرفه خرید نیز نباشد. در حقیقت آنچه موجب شده وزارت نیرو در سال‌های گذشته با وجود وعده‌ها و حتی توجهی که به توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر داشته، موفقیتی در این زمینه کسب نکند، تأمین‌نشدن منابع مالی مناسب و شفاف‌نبودن قرارداد برق تضمینی بوده است. طالب بیدختی به نرخی که وزارت نیرو برای خرید برق از سلول‌های خورشیدی (٨٠٠ تومان به ازای هر کیلوواتساعت) اعلام کرده، اشاره می‌کند: اگرچه این افزایش نرخ اتفاق خوبی در طول حیات وزارت نیرو بوده و نرخ بسیار مناسبی برای سرمایه‌گذاری در چنین طرح‌هایی است اما از‌آنجایی‌که در عمل هزینه سنگینی را به این وزارتخانه تحمیل خواهد کرد، ناکام‌ماندن آن دور از ذهن نیست و به نظر می‌رسد که این ادعا بیشتر رؤیایی است تا عملیاتی و حتی اگر وزارت نیرو نرخ خرید ٢٠٠ تومان به ازای هر کیلوواتساعت تولید برق را تضمین کند، کاری بسیار بزرگ در راه توسعه انرژی‌های نو انجام داده است. به اعتقاد او موضوع مهم‌تر این است که در این مرحله تا چه حد مجازیم توسعه تجدیدپذیر داشته باشیم؛ چراکه امروز افراد زیادی با تأکید بر تغییر اقلیم و گرمایش جهانی سعی دارند در این اوضاع بحران مالی، کشور را به لحاظ توسعه تجدیدپذیر‌ها بیش از حد بارگذاری کنند و این برای اقتصاد کشور اصلا مناسب نیست. از سوی دیگر این فشار‌ها ممکن است موجب خرید و واردات پنل‌های خورشیدی فرسوده که خود یکی از معضلات مهم زیست‌محیطی هستند، شود کما اینکه چندی پیش یکی از مدیران نیروگاه‌های خورشیدی چین اعلام کرده است: «ما می‌توانیم پنل‌های فرسوده را به خاورمیانه بفرستیم جایی که مشتریان ما صراحتا بیان کرده‌اند که خواهان خرید پنل‌هایی با کیفیت بسیار بالا نیستند؛ بلکه تنها قیمت پایین آن برایشان مهم است». گذشته از انتشار گازهای گلخانه‌ای و تولید سایر آلاینده‌ها انتقاد دیگری که به نیروگاه‌های حرارتی وارد است، راندمان پایین و هدررفت منبع انرژی است که رو به پایان است. راندمان انرژی در بخش‌های مختلف نیروگاه‌های حرارتی از ٣٠ تا ٣٥ درصد در نیروگاه‌های گازی، ٣٥ تا ٤٠ درصد در نیروگاه‌های بخاری و ٤٥ تا ٥٠ درصد در نیروگاه‌های سیکل ترکیبی درحال‌حاضر در ایران متغیر است که به گفته مدیرکل دفتر پشتیبانی و پدافند غیرعامل شرکت مادرتخصصی تولید نیروی برق حرارتی وزارت نیرو در سال ٩٥ هریک از این نیروگاه‌ها به ترتیب ٧٧، ٨٥ و ١٠٤ میلیارد کیلوواتساعت برق کشور را تولید کردند. آن‌طور که غلامرضا مهرداد به خبرنگار ما می‌گوید: درحال‌حاضر نیروگاه‌های سیکل ترکیبی که بالاترین راندمان را دارند، روند روبه‌رشدی داشته و نسل جدید آنها با تکنولوژی به‌روزتر که راندمانی حدود ٦٠ درصد دارد، از سال آینده در کشور راه‌اندازی می‌شود. او نیروگاه‌های سیکل ترکیبی جدید را فعلا ممکن‌ترین و به‌صرفه‌ترین پتانسیل تولید برق برای کشور می‌داند و معتقد است که وقتی وزارت نیرو بدهکار‌ترین وزارتخانه به بخش‌های مختلف است، با این محدودیت منابع مالی سرمایه‌گذاری برای انرژی‌های تجدیدپذیر برای جایگزینی سوخت‌های فسیلی مقدور نیست. مهرداد توضیح می‌دهد: از سوی دیگر گذشته از انرژی خورشیدی و تا حدودی بادی ما پتانسیل چندانی برای نیروگاه‌های برق آبی که در دنیا استفاده می‌شود با توجه به شرایط خشکسالی نداریم و به همین دلیل راندمان نیروگاه‌های حرارتی با برق آبی قابل مقایسه نیست و به‌عنوان مثال از یک نیروگاه با توان ١٢ هزار مگاواتی برق آبی ١٥ تا ٢٠ میلیارد کیلووات ساعت و ازیک نیروگاه ١٥ هزار مگاواتی حرارتی بیش از ٨٥ میلیارد کیلوواتساعت یعنی حدود پنج برابر بیشتر برق در سال تولید می‌شود. مدیرکل دفتر پشتیبانی و پدافند غیرعامل شرکت مادرتخصصی تولید نیروی برق حرارتی وزارت نیرو تأکید می‌کند: همچنین با توجه به افزایش مصرف لجام‌گسیخته برق در کشور با رشدی حدود چهار هزار مگاوات در سال که تأمین آن از طریق نیروگاه‌های حرارتی حدود سه میلیارد دلار و از طریق انرژی‌های نو شش میلیارد دلار هزینه دارد و خسارت‌های بسیار بالای اقتصادی و اجتماعی خاموشی برای ملتی که هیچ جایگزینی برای برق ندارند. وزارت نیرو مجبور است ارزان‌ترین روش را برای تولید برق انتخاب کند. او در پاسخ به اینکه به اعتقاد بسیاری از کارشناسان ارزان‌بودن نیروگاه‌های حرارتی توهمی ناشی از درنظرنگرفتن قیمت سوخت‌های فسیلی به‌عنوان منبع تولید انرژی است، توضیح می‌دهد: تا زمانی که قیمت سوخت و حامل‌های انرژی در ایران مانند ژاپن و آلمان واقعی نشده و هر کیلو وات ساعت برق به طور متوسط ٦٠ تومان فروخته شود، درحالی‌که هزینه تولید آن بدون درنظرگرفتن سوخت بالای صد تومان می‌شود، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر برای تولید برق که نه به‌عنوان یک کالا، بلکه خدمتی با هزینه بسیار کم از طرف دولت در اختیار مردم قرار می‌گیرد، توجیه‌پذیر و منطقی نیست. مهرداد از راه‌اندازی و تبدیل بیش از دو هزار مگاوات نیروگاه سیکل ترکیبی با راندمان بالاتر و نزدیک‌تر به استاندارد روز دنیا در سال آینده خبر می‌دهد و فعلا همین روند را تنها راهکار کاهش هدررفت انرژی در کشور می‌داند. کارشناس طراحی و جانمایی بویلرهای نیروگاهی شرکت مپنا نیز با تأکید بر اینکه به دلیل تحریم‌ها تکنولوژی مورد استفاده در نیروگاه‌های سیکل ترکیبی ما سه کلاس از کشورهای پیشرفته در دنیا فاصله داريم، به خبرنگار ما می‌گوید: درحال‌حاضر توربین کلاس E در نیروگاه‌های کشور وجود دارد؛ ولی با برداشته‌شدن تحریم‌ها شرکت مپنا در حال سرمایه‌گذاری برای راه‌اندازی نیروگاه‌های سیکل ترکیبی با تکنولوژی کلاس F است که اگرچه هنوز دو پله از کلاس H و G استفاده‌شده در برخی کشورهای دنیا عقب‌تر است؛ ولی هم به لحاظ راندمان و هم کاهش آلاینده‌ها بهبود چشمگیری نسبت به سال‌هایی که به خاطر تحریم‌ها از نظر تکنولوژی کشور منجمد بود، خواهد داشت. آن‌طور که علی پیری توضیح می‌دهد: در کلاس F راندمان نیروگاه‌های سیکل ترکیبی افزایش درخور‌توجهی می‌یابد و به ٥٨ درصد خواهد رسید که در مجموع مانع هدررفت حجم بسیار بالایی از انرژی نسبت به توربین‌های کلاس E خواهد شد. همچنین دسترسی به تجهیزات اصلی دیگر نیروگاه همانند شیرآلات و پمپ‌ها با کیفیت بالاتر، باعث افزایش عمر مفید نیروگاه و کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری خواهد شد.∎