نوع مجازات متخلفین در لایحه حفاظت منابع ژنتیکی خلاف قانون اساسی تشخیص داده شد

به گزارش پایداری ملی،نمایندگان در نشست علنی امروز (چهارشنبه، 18 مردادماه) مجلس شورای اسلامی در جریان بررسی "لایحه حفاظت و بهره برداری از منابع ژنتیکی کشور" پس از بررسی و تصویب ماده 1 تا 9 این لایحه، به بند (الف) ماده 8 آن ایرادهایی وارد دانسته لذا آن را به کمیسیون مربوطه جهت بررسی مجدد ارسال کردند. بنابراین طبق گفته عضو هیأت رئیسه رأی‌گیری اصلی و کلی در رابطه با تمامی مواد این لایحه به پس از بررسی این بند در کمیسیون و ارسال مجدد آن به صحن موکول شد.

بنا بر این گزارش نمایندگان به دنبال اخطار قانون اساسی محمدجواد فتحی نماینده مردم تهران، بند (الف) ماده (8) این لایحه را به دلیل آن که به نوع مجازات متخلفین در حوزه منابع ژنتیکی اشاره مستقیم داشته است؛ آن را خلاف قانون اساسی دانستند لذا با 121 رأی موافق، 15 رأی مخالف و 10 رأی ممتنع از مجموع 209 نماینده حاضر با ارجاع آن به کمیسیون مربوطه جهت بررسی مجدد و رفع ایرادات موافقت کردند.

در بند الف ماده 8 ارجاع شده این لایحه آمده بود؛

الف- دسترسی و بهره برداری ژنتیکی بدون رعایت آئین نامه اجرایی موضوع ماده (6) این قانون و صادرات و خارج ساختن منابع ژنتیکی به منظور دسترسی و بهره برداری از منابع ژنتیکی بدون مجوز نهاد متولی مربوط به ترتیب مستوجب یک یا چند نوع از مجازات های تعزیری درجه 5 و 6 قانون مجازات اسلامی است.

این گزارش می افزاید: طبق قانون اساسی آیین‌نامه‌های اجرایی نمی‌تواند نوع مجازات را تعیین کند و طبق قانون این مهم برعهده قوه قضائیه است به همین دلیل بند (الف) ماده فوق به کمیسیون مربوطه ارجاع داده شد.

در مواد مصوب لایحه حفاظت و بهره برداری از منابع ژنتیکی کشور به شرح زیر آمده است:

ماده 1-  اصطلاحات به کار رفته در این قانون دارای تعاریف زیر می‌باشد:

الف- منابع ژنتیکی: هر نوع ماده ژنتیکی با منشأ گیاهی، جانوری یا ریزسازواره (میکروارگانیسم) که دارای واحدهای قابل توارث است و ارزش بالفعل یا بالقوه دارد.

ب- زیستگاه اصلی: مکان یا محلی که یک منبع ژنتیکی به طور طبیعی در آنجا یافت یا حفاظت می‌شود.

پ- خارج از زیستگاه اصلی: مکان یا محل یافت یا حفاظت یک منبع ژنتیکی در خارج از محل طبیعی پراکنش آن

ت- مجموعه: منابع ژنتیکی مربوط به یک گونه یا گونه‌های خویشاوند که جمع‌آوری و خارج از زیستگاه اصلی حفاظت می‌شوند.

ث- دسترسی: در اختیار گرفتن منابع ژنتیکی در داخل و یا خارج از زیستگاه طبیعی آنها به منظور تحقیق و یا استفاده از اجزای ژنتیکی آنها و یا استخراج مشتقات آنها

ج- فرآیند بهنژادی: فرآیندی که باعث تغییر ریخته ارثی و بروز ویژگی‌های جدید در موجودات زنده می‌گردد.

چ- دست‌ورزی ژنتیکی: آن دسته از فرآیندهای بهنژادی که در سطح مولکولی و سلولی انجام می شود.

ح- بهره برداری: استفاده از منابع ژنتیکی به نحوی که منجر به فرسایش یا به مخاطره افتادن آنها نشود و مغایر قوانین و مقررات مربوط نباشد.

خ- بهره برداری ژنتیکی: استفاده از منابع ژنتیکی به منظور تولید هرگونه ماده زیستی مشتق از آنها و منابع ژنتیکی جدید

د- بهنژادگر: شخص حقیقی یا حقوقی که یک رقم، نوع یا نژاد ژنتیکی را برای اولین بار به صورت قابل بهره برداری اصلاح یا کشف می کند و یا بهبود می بخشد.

ذ- حقوق بهنژادگران: حقوق مالکیت فکری مرتبط با منابع ژنتیکی که به بهنژادگران منابع ژنتیکی اعطاء می گردد.

ماده 2- منابع ژنتیکی که در زیستگاه‌های اصلی یا در مجموعه های خارج از زیستگاه اصلی واقع در قلمرو سرزمینی و حاکمیت ملی جمهوری اسلامی ایران وجود دارند و یا آن دسته از منابع ژنتیکی که منشأ ایرانی دارند و در مراکز دولتی و غیر دولتی خارج از کشور نگهداری می شوند و همچنین اطلاعات و دانش سنتی مربوط به منابع ژنتیکی، ذخیره ژنتیکی محسوب می شود و بر اساس مفاد این قانون قابل دسترسی و بهره برداری است.

تبصره- این ماده نافی حقوق مالکیت مادی افراد بر منابع ژنتیکی خود نیست.

ماده 3- در اجرای مفاد این قانون وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان حفاظت محیط زیست موظفند هر کدام با استفاده از امکانات جاری بدون گسترش ساختار تشکیلاتی و با سازماندهی تمامی واحدهای درون سازمانی موجود که در ذیل احکام این قانون قرار می گیرند، ساختاری مستقل و متناسب تا سطح معاون بالاترین مقام مسوول دستگاه  و با رعایت قوانین و مقررات مربوط تأسیس و حسب مورد به ترتیب امور منابع ژنتیکی کشاورزی اعم از حفاظت از ذخایر ژنتیکی و بانک ژن در محدوده امور مربوط به کشاورزی، باغبانی، جنگل، مرتع، بیابان، شیلات، دام، طیور، زنبورداری و خوراک دام و طیور و بیماری ها و آفات مرتبط با این موارد، منابع ژنتیکی اختصاصی پزشکی انسانی و منابع ژنتیکی حیات وحش را با شرح وظایف زیر مدیریت نمایند:

الف- شناسایی، نگهداری، ثبت، حفاظت ، پایش و احیاء منابع ژنتیکی و دانش سنتی مرتبط با آنها

ب- نظارت بر بهره برداری از منابع ژنتیکی و صدور مجوز بهره برداری ژنتیکی در دستگاه‌های مربوط

پ- استیفای حقوق ملی و صیانت از آن در سطح داخلی و بین المللی

ت- ارتقای آگاهی های عمومی و دانش تخصصی مربوط

ث- شناسایی عوامل تهدیدکننده، پیشگیری و به حداقل رساندن تهدیدهای متوجه منابع ژنتیکی

ج- حمایت و توسعه تحقیقات در زمینه های حفاظت، ثبت و بهره برداری پایدار از منابع ژنتیکی

تبصره- در اجرای این قانون مقام صلاحیت دار در مراجع و مجامع بین المللی جهت استیفای حقوق جمهوری اسلامی ایران توسط هیأت وزیران تعیین خواهد شد.

ماده 4- به منظور سیاستگذاری اجرایی و انجام هماهنگی های لازم بین دستگاه های متولی موضوع ماده (3) این قانون در حفاظت و بهره برداری از منابع ژنتیکی و نیز اتخاذ تصمیم نهایی در مواردی که ارتباط قطعی موضوع به یکی از سه حوزه امور منابع ژنتیکی کشاورزی، منابع ژنتیکی پزشکی انسانی و منابع ژنتیکی حیات وحش مورد ابهام دستگاه های متولی قرار گیرد، شورای ملی منابع ژنتیکی کشور مرکب از وزرای جهاد کشاورزی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، علوم، تحقیقات و فناوری، دادگستری و صنعت، معدن و تجارت، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور و رئیس سازمان پدافند غیرعامل تشکیل می شود.

تبصره 1- مصوبات شورا با تصویب اکثریت وزیران عضو شورا و تائید رئیس جمهور لازم الاجراء است.

تبصره 2- محل استقرار دبیرخانه شورا، وزارت جهاد کشاورزی می باشد.

ماده 5- اشخاص حقیقی و حقوقی نمی توانند منابع ژنتیکی یا اجزای تشکیل دهنده آن ها را به صورتی که در زیستگاه های طبیعی یافت و یا حفاظت می شوند و یا توسط کشاورزان و بهره برداران استفاده می شوند، تحت مالکیت فکری خود ثبت نمایند.

تبصره 1- منابع ژنتیکی با مشخصات جدید، براساس فرآیندهای بهنژادی و دست ورزی ژنتیکی با رعایت مفاد این قانون و سایر قوانین مربوط به مالکیت فکری توسط نهادهای متولی موضوع ماده (3) این قانون قابل ثبت می باشد و این ثبت موجب مالکیت فکری می باشد.

تبصره 2- ثبت ارقام گیاهی جدید مطابق قانون ثبت ارقام گیاهی و کنترل و گواهی بذر و نهال مصوب 1382/4/29 صورت می گیرد.

ماده 6- دسترسی به منابع ژنتیکی و بهره برداری از آن تابع آئین نامه اجرایی شرایط دسترسی و نحوه بهره برداری ژنتیکی است که توسط وزارت جهاد کشاورزی و وزارتخانه های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و علوم، تحقیقات و فناوری و با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست و جهاد دانشگاهی ظرف مدت سه ماه از تاریخ ابلاغ این قانون تهیه می شود و به تصویب هیات وزیران می رسد. آیین نامه اجرائی مذکور باید با رویکرد حفاظت از منابع ژنتیکی، تسهیل در امر پژوهش با اولویت پژوهشگران داخلی و رعایت حقوق عرفی جوامع محلی تنظیم شود.

ماده 7- ایجاد هرگونه تعهد در خصوص منابع ژنتیکی و دانش سنتی مربوط به آن، توسط هر شخص حقیقی یا حقوقی در برابر اشخاص حقیقی و حقوقی داخلی یا خارجی منوط به موافقت نهاد متولی مربوط است.

ماده 8- رفتارهای زیر جرم است و حسب مورد مرتکب با حکم مراجع قضائی ذی صلاح به مجازات زیر محکوم می شود:

ب- هرگونه اقدام به فرسایش و یا تخریب عمدی و بدون مجوز منابع ژنتیکی و یا زیستگاه های آن ها، مستوجب یک یا دو نوع از مجازات های درجه 4 تعزیری قانون مجازات اسلامی است و چنانچه اقدامات صورت گرفته به صورت گسترده موجب آسیب و یا از بین رفتن منابع ژنتیکی گردد و امنیت ملی را در حوزه های اقتصادی، قضائی، زیست محیطی و دفاعی با مخاطره مواجه سازد مرتکب به حداکثر مجازات مقرر در این بند محکوم می شود. رها سازی بدون مجوز نمونه های ژنتیکی بیگانه در صورتی که موجب فرسایش و یا تخریب منبع ژنتیکی و یا زیستگاه های آن ها شود نیز مشمول حکم همین بند است.

تبصره- در همه موارد فوق مرتکب علاوه بر تحمل مجازات، مکلف به جبران خسارت وارده به منابع ژنتیکی به تشخیص کارشناس رسمی دادگستری یا خبره به انتخاب دادگاه می باشد، دادگاه می تواند در صورت امکان، اعاده به وضع سابق را به جای جبران خسارت مورد حکم قرار دهد.

ماده 9- در ماده 10 قانون نظام جامع دامپروری کشور مصوب 88/5/7 عبارت «و منابع و موارد ژنتیکی مربوط» و همچنین تبصره 2 آن حذف و عنوان تبصره 3 ماده مذکور به «تبصره 2» اصلاح می شود.