برخلاف آنچه در کشورهای شرقی به طور عام و کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به طور خاص رایج است که در آن یک نفر و یا یک خاندان و در مواردی اندک گروهی خاص در امور سیاسی از جمله سیاست خارجی تصمیم‌گیری می‌کند، در کشور آمریکا گروهی از کارشناسان و صاحبنظران که به اصطلاح عضو اندیشکده‌ها و اتاق‌های فکر این کشور هستند، به عنوان مهمترین بازیگران ترسیم کننده سیاست خارجی این کشور ایفای نقش می‌کنند و دولت‌های مختلفی که تاکنون در آمریکا به قدرت رسیده‌اند، نه تنها از این ایفای نقش و ترسیم این سیاست‌ها احساس ناامنی و نگرانی نکرده‌اند، بلکه همواره قدردان این کارشناسان بوده‌اند.
اندیشکده «بروکینگز»
مجموعه مقالاتی که تحت عنوان «نگاهی به نقشه اندیشکده‌ها و اتاق‌های فکر در آمریکا» به قلم «أمیمة عبداللطیف»، نویسنده و اندیشمند جهان عرب ارائه می‌شود، تلاش می‌کند تا نگاهی ریشه‌ای به این اندیشکده‌ها داشته باشد و زیر و بم آنها را تا جای ممکن به خواننده بشناساند.
بخش اول از این مجموعه مقالات به نحوه شکل‌گیری و زمان شکل‌گیری این مراکز و مهمترین آنها در آمریکا و تفاوت اندیشکده‌های آمریکایی با دیگر اندیشکده‌ها در کشورهای جهان پرداخت.
بخش دوم ادامه بررسی این اندیشکده و شیوه فعالیت آنها با تکیه بر نمونه «اندیشکده بروکینگز» را برعهده دارد.
در پژوهشی که «استروپ تالبوت»، مدیر اندیشکده بروکینگر انجام داد به بررسی نحوه فعالیت و عملکرد اندیشکده‌های آمریکایی و خط مشی تبعیت شده توسط این اندیشکده‌ها از جمله اندیشکده بروکینگز پرداخت.
تالبوت در پژوهش خود می‌گوید که هدف اندیشکده بروکینگز و دیگر اندیشکده‌های آمریکایی ارائه بیش از پیش تحلیل‌ها و تفسیر‌های سیاسی به جامعه سیاستمداران است تا از آنها به عنوان پایه و اساسی جهت ایجاد هرگونه تغییر و تحول در سیاستگذاری‌های خود استفاده کنند و یا اینکه بر پایه و اساس آنها سیاست‌های خود را اصلاح و تعدیل و یا سیاست‌های جدیدی وضع کنند.
مهمترین چالش پیش روی اندیشکده‌ها
به اعتقاد تالبوت یکی از مهمترین چالش‌هایی که مراکز تحقیقاتی و اندیشکده‌ها با آن مواجه هستند، تعیین و تشخیص دقیق موضوعات مهم و حساس است که هر کشوری ممکن است در عرصه داخلی یا منطقه‌ای یا بین المللی با در زمان حال یا آینده مواجه شود و با تمرکز بر آنها تصویری شفاف و دقیق از آن به سیاستگذاران و افکار عمومی ارائه شود.
مواد خامی که مراکز تحقیقاتی و اندیشکده‌ها بر آن تکیه می‌کنند، «افکار» هستند. این مراکز تحقیقاتی و اندیشکده‌ها بر سیاست‌های عمومی تمرکز دارند که به ارزیابی و تست میزان درستی و نادرستی افکاری می‌پردازند که پایه و اساس سیاست‌ها و سیاستگذاری‌ها را تشکیل می‌دهند. همچنین اقدام به توسعه و گسترش و تغییر و تحول افکار و اندیشه‌هایی می‌دهند که براساس آنها می‌توان سیاست‌های آینده را شکل داد. بر این اساس می‌توان در تعریف و توصیف اندیشکده‌ها به تعریف و توصیف «جیمز آل اسمیت» استناد جست که آنها را «دلال‌های افکار» می‌نامد.
اندیشکده بروکینگز
«اندیشکده بروکینگز» یکی از مهمترین و قدیمی‌ترین اندیشکده‌های آمریکایی باید به شمار آورد که در سال ۱۹۱۶ به نام «اندیشکده سیاست‌های دولتی» توسط زبان شناس آمریکایی «رابرت بروکینگز» تاسیس شد. چراکه وی بر این باور بود که دولت‌ها و حکومت‌ها می‌توانند از ایده تلفیق و ادغام پژوهش‌ها و تحقیقات اقتصادی و اداری استفاده کنند.
بروکینگز در ابتدا بر سیاست‌های اجتماعی و محلی و داخلی تکیه می‌کرد و تنها پس از جنگ جهانی دوم بود که موضوعات مرتبط با روابط بین الملل را وارد حیطه تحقیقات و پژوهش‌های خود کرد.
اندیشکده بروکینگز به سه بخش تحقیقاتی تقسیم شده است: دایره پژوهش‌های سیاست خارجی، دایره پژوهش‌های اقتصادی و دایره پژوهش‌های دولتی و حکومتی.
اما تالبوت تاکید می‌کند که این تقسیم بندی‌ها صوری است و در موارد بی‌‌شماری این خطوط در یک دیگر تداخل پیدا می‌کند، چون تحقیقات بسیاری توسط اندیشکده صورت گرفته است که هر سه حوزه را شامل می‌شود. همان طور که ساختار تشکیلاتی اندیشکده شمار زیادی از دوایر و شاخه‌های تحقیقاتی را در بر می‌گیرد که یا براساس حوزه جغرافیایی و یا موضوع تحقیق و پژوهش تقسیم شده است، مانند مرکز تحقیقات خاورمیانه یا مرکز سیاست‌های آموزشی.
غیر از آن به نظر می‌رسد، وظیفه این اندیشکده و عملکرد آن با آنچه مد نظر بنیانگذار آن بوده، به شکل ریشه‌ای تغییر کرده است، چراکه رابرت بروکینگز یکبار گفته بود که «فعالیت‌های بروکینگز باید تنها بر ارائه افکار متمرکز باشد، بدون آنکه به آنها پوشش ایدئولوژیک بدهد یا آنها را در این پوشش پنهان سازد». در حالی‌که در حال حاضر کسانی‌که پژوهش‌ها و تحقیقات اندیشکده برکینگز را دنبال می‌کنند، به راحتی می‌توانند ایدئولوژی حاکم بر خط مشی تحقیقاتی مرکز و پژوهش‌های ارائه شده توسط آن را از طریق موضوعاتی که برای پژوهش انتخاب می‌شوند و افکار و اندیشه‌هایی که سیاستگذاران و افکار عمومی ارائه می‌شود، دریابد.
چارچوب‌های فکری اندیشکده بروکینگز
این نکته‌ای است که تالبوت نیز به آن اشاره و اذعان می‌کند. وی می‌گوید: افکار و اندیشه‌هایی که بروکینگز صادر کننده و منتشر کننده آن بودند، نقش مهم و اساسی را در بسیج افکار عمومی آمریکایی‌ها برای حضور در دو جنگ جهانی اول و دوم و در نظر گرفتن بودجه‌ای تحت عنوان بودجه دولت فدرال و سیستم خدمات مدنی ایفا کرد. همانطور که نقش بسزایی در اشاعه آنچه که «طرح مارشال» نامیده شد، داشت.
غیر از آن باید باید اندیشکده بروکینگز را از جمله اندیشکده‌های آمریکایی برشمرد که القا کننده اجرای سیاست «تحریم و مجازات» علیه کشورهای سرکش در اصطلاح آمریکایی آن (کشورهایی که از سیاست‌های آمریکا در عرصه بین المللی تبعیت نمی‌کنند) به شمار آورد.
همچنین اندیشکده بروکنیگز مهمترین عامل و محرک در پس تاسیس کمیته امنیت ملی آمریکا و تشکیلات و ساختارهای دفاعی و سیاست خارجی آمریکا و متعهد کردن این کشور جهت کمک به کشورهای فقیر و تغییر و تحول سیاست خارجی آمریکا در قبال روسیه پس از فروپاشی اتحاد شوروی سابق و تدوین سیاست آمریکا در قبال روس‌ها به شمار می‌آید.
تالبوت در ادامه به این نکته اشاره می‌کند که حوادث یازده سپتامبر تاثیر بسزایی در ایجاد تغییر کیفی در توجهات تحقیقاتی و پژوهشی اندیشکده بروکینگز داشت.
بر این اساس تالبوت می‌گوید که بعد از حوادث یازده سپتامبر تحقیقات و پژوهش‌های اندیشکده بروکینگز بر تولید افکار و تحلیل‌هایی متمرکز گردید که بر بازنگری در روابط بین غرب و جهان اسلام و نحوه ایجاد موازنه و تعادل بین بیداری و آگاهی علیه «تروریسم» و میان حمایت از آزادی مدنی و همچنین نزاع اعراب – اسرائیل و نیاز به اتخاذ خط مشی‌های سنتی دیپلمات و توجه به آنها همزمان با ظهور بازیگران جدید در خارج از مرزهای کشورها تاکید داشتند و تلاش کرد، ایده‌ها و افکار برخاسته از این نوع تحقیقات و پژوهش‌ها را اشاعه دهد.
اندیشکده بروکینگز همچنین نشست‌های بحث و مناقشه بسیاری درباره ضربات پیشگیرانه برای مقابله با تهدیدات تروریستی و کشورهای حامی تروریسم و همچنین تدوین استراتژی جهان شمول برای جهان پس از جنگ سرد و آینده‌ای بدون سلاح و سیستم‌های پدافند موشکی برگزار کرد.
تالبوت توضیح می‌دهد که چگونه هر روز که می‌گذشت، نقش اندیشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی در آمریکا اهمیت و مرکزیت بیشتری می‌یافت، چون هر روز بیش از پیش به منبع اصلی اطلاعات و تجارب و مهارت‌ها برای بازیگران عرصه سیاست و تصمیم گیرندگان سیاسی و فراتر از آن دنیای رسانه‌ها به ویژه روزنامه‌ها و روزنامه‌نگاران تبدیل می‌شدند، چون گزارش‌ها و تحلیل‌های آنها به شکلی اساسی راهنما و راهگشای اعضای کنگره در رسم سیاست‌های قانونگذاری در کشور بود و در نگارش گزارش‌های خود بر تحلیل‌ها و تفسیرها و گزارش‌های روزنامه‌ها تکیه اساسی داشتند.
نظر سنجی صورت گرفته میان اعضای دو مجلس سنا و نمایندگان آمریکا و همچنین روزنامه‌نگاران و خبرنگارانی که اقدام به پوشش اخبار کنگره می‌کنند، نشان داد که حدود ۹۰ درصد شرکت کنندگان در این نظر سنجی بر این باور هستند که اندیشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی «نفوذ بسیار زیادی» در زندگی سیاسی کنونی آمریکا دارند.
همچنین یکی از نتایج تحقیق صورت گرفته توسط اندیشکده «اندرو ریچ» نشان داد که اندیشکده بروکینگز از جمله سه اندیشکده برجسته آمریکایی است که سیاستمداران آمریکایی و تصمیم گیرندگان سیاسی این کشور بر آن تکیه می‌کنند و این اندیشکده نزد آنها از مصداقیت بسیار بالایی برخوردار است.
تالبوت می‌گوید که در آمریکا به طور معمول از اندیشکده بروکینگز تحت عنوان «دانشکده بدون دانشجو» یاد می‌شود. وی ادامه می‌دهد: این اندیشکده حدود ۷۵ کارشناس را در برمی‌گیرد که برخی از آنها نمایندگان دانشگاه‌ها به شمار می‌آیند و از تحقیقات و پژوهش‌های صورت گرفته توسط آنها به طور معمول به عنوان مرجع دانشگاهی استفاده می‌شود.
برخی از پژوهشگران اندیشکده بروکینگز صرف نظر از انجام کارهای تحقیقاتی و پژوهشی در این مرکز دارای پست‌ها و مناصب دولتی و حکومتی نیز هستند و این به آنها اجازه می‌دهد تا نظریه‌ها و دیدگاه‌ها و نتایجی که به انها دست یافتند را مورد آزمایش قرار دهند و در دنیای واقعی بیازمایند.
در اندیشکده بروکینگز بیش از ۱۲ پژوهشگر وجود داشتند که پیشتر در وزارت خارجه آمریکا و شورای امنیت ملی آمریکا مشغول به کار بودند. یکی از این افراد «مارتین اندیک»، مدیر اندیشکده خاورمیانه «سابان» بود که پیشتر به عنوان معاون وزیر خارجه آمریکا در امور خاورمیانه و دو دوره به عنوان سفیر آمریکا در اسرائیل خدمت کرد.
تالبوت اعتراف می‌کند که همه اندیشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی خود را ملزم و متعهد نمی‌بینند که اصول و قواعد آکادمیک را در تحقیقات و پژوهش‌های خود به اجرا بگذارند و یا اینکه به صورت مستقل و غیر حزبی در تحلیل‌های سیاسی خود عمل کنند. برخی از مراکز تحقیقاتی دارای گرایش‌های سیاسی هستند و برخی دیگر سیاست‌ها و خط مشی‌های حزبی خاصی را به اجرا می‌گذارند و به این ترتیب بر تصمیم گیرندگان سیاسی تاثیر گذاشته و حتی آنها را تحت فشار می‌گذارند.
گرایش‌های فکری اندیشکده بروکینگز
تالبوت با اشاره به اینکه به باور وی اندیشکده بروکینگز اندیشکده میانه‌روی به شمار می‌آید، می‌گوید: این اندیشکده برای اینکه تحلیل‌های سیاسی و توصیه‌های خود را در جامعه آمریکا اشاعه دهد و ترویج کند، اقدام به انتشار آنها در قالب گزارش و کتاب می‌کند و هنگامی‌که احساس کند، سیاستگذاران و تصمیم گیرندگان آمریکایی زمان و فرصت لازم برای مطالعه گزارش‌های طولانی را ندارند، اقدام به انتشار خلاصه گزارش‌ها به صورت پژوهش و تحقیق می‌کند و به ندرت اتفاق افتاده که اندیشکده بروکینگز به صورت مستقیم اقدام به انتقال تحلیل‌ها و نتیجه گیری‌های خود به سیاستگذاران و تصمیم گیرندگان کند.
اندیشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی آمریکایی بر این باور هستند که تاثیرگذاری دارای چرخه‌ای است که گریزی از آن نیست. به این معنا که سیاستگذاران و تصمیم گیرندگان سیاسی از افکار عمومی تاثیر می‌پذیرند و افکار عمومی را رسانه‌ها به ویژه مطبوعات شکل می‌دهند و ماورای همه اینها سیاستگذاران و مشاوران آنها و افکار عمومی از طریق پوشش‌های رسانه‌ای با قضایای سیاسی آشنا می‌شوند و از آن اطلاع می‌یابند، به همین دلیل عجیب نیست، اگر بدانیم که اکثر این پژوهشگران بخش اعظم وقت خود را در رسانه‌ها سپری می‌کنند و دستاوردهای تحقیقاتی و پژوهشی و افکار و اندیشه‌های خود را به رسانه‌ها به صورت کتاب و مقاله و گزارش ارائه می‌دهند.
برای اینکه دریابیم، اندیشکده بروکینگز نیز به اهمیت رسانه‌ها در انتقال افکار و اندیشه‌ها به طور کامل واقف و آگاه است، تنها کافی است، به این نکته اشاره کرد که در سال گذشته میلادی اقدام به تاسیس استودیویی خصوصی در این اندیشکده کرد تا محققان و پژوهشگران این مرکز به راحتی امکان انجام مصاحبه‌های مطبوعاتی را داشته باشند.
همچنین اندیشکده بروکینگز اقدام به انتشار کتابچه‌ای تحت عنوان «راهنمای رسانه‌ها» کرد تا به روزنامه‌نگاران آمریکایی در آشنایی با کارشناسان مطبوعاتی هر منطقه و ایالت از آمریکا کمک کند.
بودجه تحقیقاتی اندیشکده بروکینگز سالیانه به حدود ۴۰ میلیون دلار می‌رسد که اکثر آن از ثروتی که بنیانگذار این مرکز از خود برجای نهاده است، این درحالی است که موسسات و مراکز و شرکت‌ها و افرادی نیز هستند که به این مرکز در انجام فعالیت‌های پژوهشی‌اش کمک می‌کند و در این میان این مرکز دارای درآمدهایی از فروش سالیانه حدود ۵۰ جلد کتاب می‌باشد.
فارس