در حملات نظامی، اولین هدف کشور مهاجم انهدام مراکز حیاتی، حساس و مهم کشور مورد تهاجم، جهت کاستن قدرت اقتصادی و نظامی آن کشور می باشد از این رو لزوم اقدامات پدافند غیرعامل در این مراکز و از جمله در صنعت سد سازی، بسیار حائز اهمیت است.
به گزارش پایداری ملی، اهمیت اقدامات پدافند غیرعامل در دنیا در جهت مقابله با تهاجم دشمن و کاهش خسارت های ناشی از این حملات، بسیار قابل توجه می باشد و کلیه زیرساخت ها و مراکز مهم نظامی و غیر نظامی مانند سد ها و نیروگاه ها همگی در گستره این اقدامات قرار می گیرند.
در حملات نظامی، اولین هدف کشور مهاجم انهدام مراکز حیاتی، حساس و مهم کشور مورد تهاجم، جهت کاستن قدرت اقتصادی و نظامی آن کشور می باشد از این رو لزوم اقدامات پدافند غیرعامل در این مراکز و از جمله در صنعت سد سازی، بسیار حائز اهمیت است.
* در هر جنگ یا درگیری نظامی، ارتش مهاجم بر حسب هدف تعیین شده، توانمندی های موجود و قدرت مقابله دفاعی طرف درگیری، سلاح های مختلفی را مورد استفاده قرار می دهد. این تهاجمات می تواند بر حسب محل هدف از طریق هوا، زمین و دریا صورت گیرند. تاسیسات انرژی الکتریکی با توجه به نقش اساسی که در استمرار زندگی روزمره مردم دارند می توانند از اهداف اولیه دشمن تلقی گردند. تهدید های محتمل برای تاسیسات صنعت انرژی الکتریکی را می توان به شرح ذیل دسته بندی نمود.
1- حمله مستقیم دشمن با استفاده از انواع سلاح های متعارف از جمله بمباران هوایی، حملات موشکی، توپخانه ای و خمپاره ای و خرابکاری در خطوط انتقال تاسیسات و تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی و...
2- حمله مستفیم دشمن با استفاده از انواع سلاح های غیر متعارف از قبیل: شیمیایی، میکروبی، هسته ای ، نوترونی و...
3- قطع یا ایجاد نقصان در ارائه خدمات ناشی از قطع جریان برق و آب به دلیل از کار افتادن سامانه وزارت نیرو توسط دشمن مانند حمله با بمب های گرافیتی و ...
4- بروز خرابکاری و آلودگی توسط عوامل نفوذی یا جاسوسان دشمن.
5- بروز اختلال در سامانه های کامپیوتری و شبکه های مخابراتی توسط عوامل انسانی یا اثرات بمب های الکترومغناطیسی.
6- بروز زلزله و تخریب تاسیسات انتقال، تصفیه و توزیع.
7- آسیب دیدن تاسیسات ناشی از اصابت صاعقه و قطع جریان برق یا آسیب های کلی تر به تاسیسات.
* از جمله شریان های حیاتی هر کشور، سد ها می باشند. سدها به عنوان تامین کننده آب شرب، آب کشاورزی و نیز منبعی برای تولید برق، امروزه بسیار حائز اهمیت هستند. از اهداف مهم سدسازی، بهبود و توسعه شبکه آبیاری و کشاورزی زمین های پایین دست می باشد.
یکی دیگر از اهداف عمده سد سازی، استفاده از نیروی برق آبی است استفاده از این منبع که ارزانترین نوع انرژی در اغلب کشورهای دنیا است بسته به نیاز و ویژگی های ساختمانی، اهداف متفاوتی دارد. امروزه احداث سد با هدف تولید انرژی برق آبی، یک امر متداول بوده و کشورهای پیشرفته و حتی در حال رشد نیز کمال استفاده را از این پتانسیل می برند. با توجه به موارد سه گانه فوق و اهمیت فوق العاده سدها و هزینه هنگفتی که صرف ایجاد آن ها شده است باید چنان از این مراکز دفاع کرد که به اهداف سهل الوصولی برای دشمن تبدیل نشوند برای دفاع، تنها استفاده از تسهیلات نظامی کافی نیست بلکه دفاع دیگری نیز مدنظر است که به دفاع غیر عامل یا پدافند غیر عامل معروف می باشد .
* پدافند غیر عامل عبارت است از مجموعه اقدامات غیر مسلحانه ای که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری، ارتقاء پایداری ملی، تداوم فعالیت های ضروری و تسهیل مدیریت بحران در برابر تهدیدات و اقدامات نظامی دشمن می شود و بطور کلی شامل استتار، اختفاء، پوشش، فریب، تفرقه و پراکندگی، استحکامات و سازه های امن و اعلام خبر می باشد.
* مکان یابی صحیح اولیه ، رعایت پراکندگی و آمایش دفاعی و سرزمینی، احتراز از ساخت و احداث مجتمع های بزرگ و حجیم، مقاوم سازی و ایجاد سازه های امن، از جمله اقدامات پیشگیرانه ای است که می بایست قبل از شروع ساخت و ساز مراکز حیاتی و طرح های ملی جزء جدایی ناپذیر و ضوابط الزام آور طرح های یاد شده قرار بگیرد یکی از اهدافی که دشمن در درجه اول علاقه مند است مورد اصابت قرار دهد تاسیسات آب و فاضلاب بخصوص سد ها می باشد که این موضوع شامل پنج بخش خطوط انتقال، مخازن، تصفیه خانه های آب و فاضلاب و ایستگاه های پمپاژ می باشد.
* طراحی و احداث تاسیسات حیاتی و حساس به گونه ای که به طور کلی در مقابل اصابت بمب و موشک مقاوم باشد در خیلی از موارد اصولا عملی نبوده و به صرفه و صلاح نیز نمی باشد زیرا هزینه ایجاد تاسیسات با چنین مشخصاتی می تواند به مراتب بیش از هزینه کل تجهیزات مربوطه باشد لذا در اکثر موارد بدین صورت است که اجزای مستقل تاسیسات و تجهیزاتی که اصابت احتمالی بمب یا موشک موجب از کار افتادن تجهیزات و توقف فعالیت بخشی از مجموعه گردیده اما خسارت جانبی زیادی به بار نمی آورد تنها در برابر موج انفجار و ترکش بمب یا موشک محافظت می شوند ولی بخش هایی از مجموعه که صدمه دیدن آنها موجب از کار افتادن کل سیستم و وقفه کامل یا نسبی در انجام فعایت می گردد با مقاومت کافی اصابت بمب ساخته شوند در این صورت اگر سد و نیروگاه ها که احتمالا در فهرست هدف های دشمن قرار دارند فاقد مقاومت کافی در برابر اصابت مستقیم بمب یا موشک بوده و یا موج انفجار ناشی از اصابت بمب و موشک در نزدیکی تاسیسات را نتواند تحمل نماید می توان با اجرای طرح های خاص مهندسی، مقاومت بنای آن را افزایش داد و احتمالا به حد مطلوب رسانید.
* بخشی از اقدامات پدافند غیر عامل و هوایی نظیر ایجاد پرده پوششی، اقدامات درون سازمانی به منظور آماده نمودن محیط جهت ترک فعالیت پرسنل و ساکنان واحد های مسکونی مستقر در مجاورت سد ها و استفاده از جان پناه و پناهگاه و غیره اندکی قبل از وقوع حملات هوایی موشکی صورت می گیرد و بنابراین کلیه افراد باید در زمان به نحوی از وقوع این حملات مطلع گردند. همچنین مهمترین اقدام برقراری سیستم اعلام خطر در نقاط حیاتی و حساس با تشکیل یک مرکز اعلام خطر و گماردن یک نفر مسئول در هر زمان و استفاده از بلندگو ، آژیر و خطر و غیره صورت می پذیرد.
* دو راهکار بسیار توانمند مانیتورینگ و مدیریت بحران در بسیاری از کشور های دنیا از جمله ژاپن با موفقیت مورد استفاده قرار گرفته اند این دو روش هم در زمان پیش از وقوع بحران و هم در زمان بحران، راهبردی و موثر می باشند.
مانیتورینگ به معنای پایش دقیق شرایط موجود با استفاده از ابزارهای دقیق الکترونیکی و مکانیکی می باشد. این سیستم خصوصا در سد ها با بکارگیری ابزار دقیق های نصب شده در محل های مناسب صورت می گیرد. مجهز نمودن نقاط مهم و حساس سد ها و زمین های اطراف آن ها به اینگونه سیستم های سنجش، هم در زمان کارکرد عادی این سازه ها و هم در زمان وقوع بحران ها امکان دفاع و حفاظت هر چه بیشتر و بهتر این نوع سازه های حیاتی را فراهم می آورد. مانیتورینگ همچنین قابلیت اطمینان، امکان انجام پیش بینی های لازم و سرعت تبادل اطلاعات را افزایش می دهد که این امر در کلیه شرایط خصوصا در شرایط اضطراری از اهمیت بسزایی برخوردار می باشد.
شناخت و استفاده از راهکارها و دستور العمل های مدون مدیریت بحران، آموزش آن ها به مردم و نیز اجرای آزمایشی آن ها با همکاری مردم در جامعه، از جمله تکنیک های موثر در زمینه پدافند غیر عامل می باشد که نقش حیاتی آن ها در هنگام حملات نظامی و بلایای طبیعی، آشکارا قابل مشاهده می باشد.
*** از آنجایی که آسیب های ناشی از حوادث طبیعی و برخی اشتباهات انسانی به لحاظ نتیجه نهایی تفاوتی با حوادث غیرطبیعی نداشته و در هر حال قطع یا کمبود شدید انرژی الکتریکی یا نقصان و مشکل در خدمات نیروگاه را موجب می شوند لذا هر ساختاری که برای اعمال مدیریت در زمان آسیب دیدگی ناشی از حمله دشمن به تاسیسات ایجاد می گردد باید توانایی مدیریت بر مشکلات ناشی از حوادث طبیعی را نیز داشته باشد.
نویسنده:
سید آرمین سروسر: عضو کمیته ملی سد های بزرگ ایران - عضو مرکز مطالعات سازمان پدافند غیرعامل کشور