عزل و نصب‌ در عربستان برای انزوای ایران

اندشکده مؤسسه واشنگتن در تحلیلی از تغییر و تحولات اخیر سیاسی در پادشاهی عربستان از یک سو ابراز نگرانی می‌کند که چنین تحولاتی می‌تواند تنش درونی پادشاهی را افزایش دهد و از طرفی هم روزنه امیدی است برای همکاری بیشتر نظامی آمریکا و عربستان برای منزوی کردن هر چه بیشتر ایران.

ملک عبدالله در بیانیه‌ای غافلگیر کننده در 20 آوریل، یک شاهزاده کم‌تر شناخته شده را به عنوان قائم مقام وزیر دفاع منصوب کرد؛ جایگاهی که نقش مؤثری در اداره ارتش این پادشاهی دارد. این تغییر و تحولات تقریباً همزمان شده است با سفر چاک هگل وزیر امور خارجه آمریکا به ریاض، که در جریان همین سفر قرارداد فروش موشک‌های پیشرفته برای هواپیما‌های آمریکایی اف‌15 پادشاهی عربستان، نهایی شد.

وزیر جدید، فهد بن عبدا‌لله بن محمد، جایگزین شاهزاده خالد بن سلطان، در سال 1990 زمانی آمریکا عملیات طوفان صحرا را علیه عراق آغاز کرد به عنوان فرمانده نیروهای سعودی منصوب گردید، برجسته شد. خالد این سمت را با اشتیاق فراوان پذیرفت و به صورت مخفیانه از نفوذش برای بهرمندی‌ مالی شخصی خود بهره برد، به طوری که پادشاه فهد، حکمران وقت، از وجود او ابراز نگرانی کرد و در نتیجه اندکی بعد بازنشسته شد. اما چندی بعد خالد به عنوان مشاور وزیر دفاع در سال 2001 به جریان امور بازگشت و تحت سرپرستی پدر خود، شاهزاده سلطان، وزیر سالیان دراز دفاع این پادشاهی و عبدالرحمن، قائم مقام بی‌فروغ پدرش،  فعالیت خود را از سر گرفت. خالد که به لحاظ اجرایی بسیار قدرتمند اما در عرصه نظامی فاقد توانمندی کافی بود، به دلیل ناکارامدی در راهبری نیروهای سعودی علیه شورشیان حوثی‌ها در مرزهای یمن در سال 2009، مقصر اصلی شناخته شد. بنابراین، هنگامی که سلطان در سال 2011 درگذشت، عموی وی، شاهزاده سلمان، جایگزین او شد، در حالی که خالد قائم مقامی وی را عهده‌دار شد تا اینکه در روزهای پایانی هفته پیش، کنار گذاشته شد.

با توجه به افزایش بیماری روانی سلمان و افزایش وظایف او به عنوان نایب‌السلطنه، قائم مقام وزیر جدید، عملاً کنترل این وزارت‌خانه و بودجه هنگفت آن را عهده‌دار می‌شود. شاهزاده فهد پیش از این فرماندهی نیروی دریایی سعودی را بر عهده داشت، اما مهمترین برگ برنده وی، ارتباطات او با پادشاه عبد‌الله است. بسیاری از برادرهای وی جایگاه‌های مهمی را در اختیار دارند، از جمله فیصل، وزیر آموزش و پرورش که با عادله، دختر پادشاه ازدواج کرده است؛ عادله در جریان احیای حقوق زنان عربستان بسیار صاحب نام شده است.

با توجه به بیماری شدید پادشاه نود ساله و محدودیت‌های نایب‌السلطنه وی، این انتصاب به منزله سنجش سیاست‌های کنونی و فرایند جایگزینی است. پدر پزرگ شاهزاده فهد، برادر بنیانگذار پادشاهی، یعنی ابن سعود است، بنابراین قائم مقام جدید و خواهر و برادران وی در شمار افرادی که شرایط پادشاه شدن را دارند، قرار نمی‌گیرند. اما انتصاب فهد در این سمت به منزله افزایش کنترل عبدالله بر وزارت دفاع است، به ویژه با توجه به رقابت بسیار شدید پادشاه با شاهزاده‌های سدیری.

انتصاب فهد برای واشنگتن به این معناست که اکنون آمریکا با یک شاهزاده باکفایت، باتجربه و مشروع مواجه است که می‌تواند توسعه روابط دوجانبه گسترده‌تر و پایدارتر را تسهیل کند. موشک‌های دوربرد هوایی که در جریان سفر هیگل مورد گفتگو قرار خواهد گرفت، یکی از بخش‌های مهم تلاش‌های آمریکا برای مقابله با هژمونی منطقه‌ای ایران است. اما واشنگتن همچنین باید نگران این باشد که تغییر و تحولات اخیر در امور سیاسی پادشاهی می‌تواند منجر به اقداماتی شود که کاخ سعودی‌ها را دچار تزلزل و تنش‌های فراوان کند.