کاربران اینترنت در ابتدا مجذوب کاربردها و قابلیت‌های آن شده بودند اما پس از مدتی که از آن استفاده کردند، دریافتند که این پدیده جدید آسیب‌های فراوانی را به همراه دارد که تأثیرات زیادی بر حوزه‌های مختلف زندگی می‌گذارد.
به گزارش پایداری ملی به نقل از گرداب، با گذشت مدتی از ورود انواع تکنولوژی به زندگی اجتماعی مردم، منافع و معایب آن مشخص می‌شود. کاربران اینترنت در ابتدا مجذوب کاربردها و قابلیت‌های آن شده بودند اما پس از مدتی دریافتند که این پدیده جدید آسیب‌های فراوانی را به همراه دارد که تأثیرات زیادی بر حوزه‌های مختلف زندگی می‌گذارد. برای مثال درنوردیدن فضا و مکان، افراد را با فرهنگ‌های متنوع مواجه ساخته است و این زمینه را برای تسلط فرهنگ غالب که در تعارض با فرهنگ ایران است، فراهم می‌کند. در این نوشتار تلاش شده است بعد از ارائه تاریخچه کوتاهی از اینترنت، به آسیب‌شناسی استفاده از اینترنت در ایران بپردازیم.
نگاهی به تاریخچه اینترنت
اینترنت از محصولات دوران جنگ سرد است و در نتیجه ترس وزارت دفاع ایالات‌متحده آمریکا از تهدیدات جنگ هسته‌ای به وجود آمده است. در همان ابتدا، آرپانت سلف اینترنت، شبکه‌ای آزمایشی بود و به‌عنوان پروژه ملی از طرف موسسه پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته که به وزارت دفاع آمریکا وابسته بود، از سال ۱۹۷۰ شروع به کار کرد و در طول دهه ۸۰ به پروژه‌ای NSFNET فراگیر ملی و تا حدودی بین‌المللی تبدیل شد. در سال ۱۹۸۷ به‌منظور ارائه ارتباطات شبکه‌ای به مراکز تحقیقاتی و توسعه شبکه بین‌المللی، موسسه ملی علوم آمریکا تأسیس شد. در سال ۱۹۸۷ شبکه اینترنت بالغ‌بر ده هزار کاربر داشت و در سال ۱۹۸۹ این تعداد به صد هزار رسید.
در سال ۱۹۹۰ آرپانت به زندگی خود خاتمه داد ولی اینترنت به رشد خود ادامه داد تاجایی‌که در دهه ۹۰ هر ساله تعداد کامپیوترهای موجود در شبکه اینترنت دو برابر شده است. از سال ۱۹۹۷ با تجاری شدن اینترنت خدمات آن به‌شدت تنوع و افزایش پیدا کرد و در مقابل هزینه‌های دسترسی به آن کاهش یافت. درواقع، در آمریکا هر دو ثانیه یک host به اینترنت اضافه می‌شود. از میان سرویس‌های متعدد اینترنت، سرویس وب با شبکه جهان‌گستر به خاطر توان گرافیکی بالا و ارائه خدمات متون مرتبط رشد چشمگیری داشته است. تقریباً هر سه ماه یک‌بار، توسعه وب دو برابر می‌شود.
از دهه ۷۰ شمسی از اینترنت در ایران به‌صورت محدودی استفاده شد. با گذشت زمان میزان کاربرد و ضریب نفوذ اینترنت در کشور افزایش پیدا کرد.
با رشد استفاده از اینترنت و ازائه خدمات آن به‌تدریج آسیب‌های اینترنت خود را در حوزه‌های مختلف نشان داد. در یک تقسیم‌بندی کلی، این آسیب‌ها در دو دسته می‌توان تقسیم‌بندی کرد:
الف) ابعاد امنیتی اطلاعاتی: در چند سال اخیر جاسوسی اینترنتی و نفوذ به سایت‌های مهم کشور انتشار بدافزارهایی چون استاکس نت، ابعاد امنیتی اطلاعاتی اینترنت را بیش از گذشته گوشزد کرد. در این بعد، گزینه‌های فراوانی برای بررسی وجود دارد ازجمله:
۱. جاسوسی اینترنتی؛ دسترسی آسان به سایت‌های جاسوسی آمریکا و اسرائیل، امکان ارسال و دریافت ایمیل به هر نقطه از دنیا را بالا برده است.
۲. کاهش اقتدار سیستم امنیتی؛ به دلیل امکان نشر فارغ از شناسایی امنیتی، سیستم امنیتی اقتدار سنتی خود را در کنترل افکار عمومی و یا اشراف اطلاعاتی معمول از دست داده است و گاهی نیز خود مورد دستبرد اطلاعات قرار می‌گیرد.
۳. آموزش‌های مخرب؛ از جمله این آموزش‌ها، آموزش تروریسم، آموزش مصرف مواد مخدر و آموزش فرق ضاله و مانند آن است. سایت‌هایی که تلاش می‌کنند تا آموزش‌های مخرب را به مخاطبان بدهند و از این طریق دست به خرابکاری‌های گسترده بزنند، به زبان‌های متفاوت در اینترنت موجود هستند و دسترسی به محتوای آن‌ها برای افراد بسیار آسان است.
ب) ابعاد اجتماعی: اینترنت به دلیل درنوردیدن مرزها و ایجاد تماس فرهنگی با سایر فرهنگ‌ها، بسیاری از ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی را در معرض خطر و حتی دگرگونی قرار داده است. موارد زیر از جمله آسیب‌های اینترنت در بعد اجتماعی است:
۱. ارتباط نامتعارف میان جوانان؛ اینترنت شبکه جدیدی از ارتباط افراد را شکل داده است. این شبکه فارغ از هرگونه کنترل متعارف اجتماعی به کار خود ارائه می‌دهد و این مسئله این امکان را به وجود می‌آورد که ارتباط افراد به شیوه‌ای نامتعارف دنبال و پیگیری شود.
۲. گسست میان‌نسلی؛ مسلماً شما نیز از این موضوع آگاه شده‌اید که افراد سن‌وسال‌دارتر، از خواسته‌های متفاوتی با شما صحبت می‌کنند و در خاطرات خود این نکته را اشاره می‌کنند که زمان شما با زمان آن‌ها بسیار فرق کرده است. اینترنت به نسبت سابق که تغییرات نسلی به کندی صورت می‌گرفت، تغییرات نسلی را با سرعت بیشتری ایجاد می‌کند.
۳. بی‌هویتی؛ اینترنت فضای حضور شخصیت‌ها و نگرش‌های متفاوت است که هر کدام، شیرینی‌های خاص خود را دارد. در این میان، جوانی که به دنبال پیداکردن هویت خود است، با این آشفتگی سردرگم‌تر می‌شود. امکان خصوصی بودن امور در اینترنت، نکته‌ای است که کاربران جوان اینترنت بر آن علاقه دارند و لذا از سؤال بزرگسالان در مورد نحوه استفاده از اینترنت آشفته می‌شوند.
۴. تهدید بنیان‌های خانواده؛ اعتیاد به فضای مجازی آنقدر امر مضری است که شمارش معایب آن بحث جدایی را می‌طلبد. یکی از رایج‌ترین انواع اعتیاد اینترنتی تغییر ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی و سست کردن بنیان‌های خانوادگی است. سابقاً اگر خانه حریم امن و خصوصی افراد بود، امروزه تلفن‌های همراه هم از آن خصوصی‌تر است به‌نحوی‌که نه به زن و نه به مرد مربوط نیست که در گوشی طرف مقابل چه می‌گذرد. حل کردن آسیب های مربوط به گوشی تلفن همراه، امروزه یکی از مهمترین مسائل مورد توجه خانواده‌هاست!
از طرفی اینترنت شرایط و موقعیت‌های جدیدی را برای کاربر خود می‌سازد که باعث تحول در هویت افراد می‌شود. از جمله آسیب‌های اجتماعی اینترنت که اخیراً رشد چشمگیری داشته است، اعتیاد اینترنتی است که با صدمات روانی اجتماعی، خانوادگی، جسمانی و حتی اقتصادی همراه است. هرزه‌نگاری یکی دیگر از آسیب‌های اجتماعی اینترنت محسوب می‌شود و در حال حاضر، اینترنت به دلیل داشتن دوویژگی از مهمترین منابع اشاعه هرزه نگاری شده است. این دو ویژگی عبارت‌اند از: قابلیت دسترسی آسان به اینترنت و ناشناس ماندن کاربران. پیامد تماشای این محصولات باعث اشاعه آسیب هایی مانند خیانت همسران شده است.
اینترنت به دلیل محتوای متنوع و کاربردهای گسترده‌ای که دارد، در ابعاد مختلفی، آسیب‌های خود را نشان داده است. برای مثال می‌تواند این آسیب‌ها را می‌توان در دو بعد فردی-اجتماعی و سیاسی به‌طور ملموس‌تری مشاهده کرد:
ابعاد فردی؛ روش‌های ارتباطی امروز در ظاهر باعث اجتماعی‌ترشدن انسان شده‌اند ولی در عمل استفاده بیش از حد از اینترنت باعث تضعیف روابط اجتماعی انسان در جهان واقعی شده است و افراد هر روز به انزوای بیشتری کشیده می‌شوند.
ابعاد سیاسی؛ یکی از بهترین راه‌های فشار به نظام در چند سال اخیر اینترنت بوده است که توسط آن کشورهای خارجی و جریان‌های معاند به‌راحتی اندیشه‌های خود را به داخل کشور انتقال داده و نقش موثری در اتفاقات سیاسی کشور داشته‌اند.
به‌عنوان نتیجه می‌توان خاطر نشان کرد، از مهمترین آثار پیدایش جامعه اطلاعاتی، شکل‌گیری نوع خاصی از دموکراسی است که اکنون به اصطلاح دموکراسی دیجتالی نام گرفته است و در حیطه تاثیرگذاری، انواع دیگر دموکراسی را نیز تحت الشعاع قرار داده است. بهترین راه حل برای ایمن کردن کاربران اینترنتی از خطرات بی‌شمار موجود، آموزش سواد رسانه‌ای است که تجربه‌ای موفق در کشورهای مختلف بوده است. با آموزش سواد رسانه‌ای هر کاربر انتظارات خود از اینترنت را می‌داند و از خطرات و فریب‌های این فضا مطلع خواهد شد.
منابع:
۱. روان شناسی و آسیب شناسی اینترنت، محمد صادق شجاعی
۲. آسیب‌شناسی اینترنت در ایران و جهان اسلام، مرتضی شیرودی