ایران جوان‌تر از چیزی است که نشان می‌دهد!

دکتر محمدحسین آدابی – عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی – و گروهی از زمین شناسانی که به همراه وی در این مطالعات مشارکت داشته‌اند به دنبال یافتن پاسخ این چهار پرسش بوده‌اند: نهشته‌ها (رسوب‌ها) در این نواحی در چه شرایط رسوبی و ژئوشیمیایی شکل گرفته‌اند؟ آیا این رسوب‌ها پتانسیل لازم را برای مخازن هیدروکربوری دارند؟ آیا این سازندها واقعا مربوط به دوره ائوسن (56 میلیون تا 34 میلیون سال پیش) هستند؟ ارتباط محیطی دریای ائوسن در زون سنندج – سیرجان و زاگرس چگونه بوده است؟

آدابی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا درباره این مطالعات توضیح داد: پیش از این هیچ گونه مطالعه دقیقی در ارتباط با سن این رسوبات، ویژگی‌های مخزنی، فرآیندهای دیاژنتیکی و ارتباط محیطی بین این دو ناحیه صورت نگرفته بود، به همین دلیل شرکت ملی نفت ایران این پروژه را برای نهشته‌های منتسب به ائوسن در ناحیه سنندج – سیرجان و مقایسه آن با بخشی از زاگرس، تعریف کرد.

به گفته وی در این تحقیق خصوصیات صحرایی، سن (بر اساس مطالعات ایزوتوپ استرانسیوم)، ریزرخساره‌ها، فرآیندهای دیاژنتیکی (بر اساس مطالعات ایزوتوپ اکسیژن و کربن)، محیط رسوبی و چینه‌نگاری سکانسی نهشته‌های ائوسن در 10 برش شامل شمال فارسان، شلمزار، بلداجی، گردنه رخ، چادگان، زفره و سه (soh) واقع در ناحیه سنندج – سیرجان و زاگرس به صورت جامع و برای نخستین بار مطالعه شده است.

سن برخی از نواحی به ائوسن نمی‌رسد

به گفته آدابی در این طرح افزون بر مطالعات فسیل شناسی، برای تعیین سن سازندها به آنالیزهای ایزوتوپی استرانسیوم و برای مطالعات دیاژنتیکی به آنالیزهای ایزوتوپی اکسیژن و کربن نیاز بود که به دلیل محدودیت انجام کارهای ایزوتوپی در ایران، نمونه‌ها به دو دانشگاه معتبر در استرالیا ارسال شد.

در این تحقیق مطالعات ایزوتوپ استرانسیوم نشان داده است که سن برخی از سازندها مانند برش شلمزار و زفره ائوسن فوقانی است، در حالی که رسوبات منتسب به ائوسن در شمال نجف‌آباد اصفهان به زمانی کمی بعد از ائوسن یعنی الیگوسن تعلق دارد.

مطالعات ایزوتوپ اکسیژن و کربن، دمای محیط رسوبی یا دمای دریای ائوسن را برای این زمین‌شناسان مشخص کرده است تا بتوانند تشخیص دهند که این رسوبات در چه عرض جغرافیایی و در چه محیط رسوبی (حاره‌یی، معتدله و قطبی ) نهشته شده‌اند و تا چه اندازه تحت تاثیر دگرسانی و انحلال قرار گرفته‌اند؛ چون میزان انحلال و دگرسانی می‌تواند در تشکیل و یا از بین بردن مخازن هیدروکربوری موثر باشد.

این مطالعات همچنین نشان داده است که ناحیه چادگان (کوه پرپر) در دوره ائوسن از آب خارج بوده است و این احتمال وجود دارد که حوزه زاگرس از طریق نجف‌آباد و یا نواحی مجاوز آن با ایران مرکزی در ارتباط بوده است.