حسین خزایی، عضو گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت و گو با شبستان در پاسخ به این سوال که چرا جوان امروز فضای مجازی را به فضای واقعی ترجیح می دهد، گفت: این موضوع از سه منظر قابل بررسی است؛ نخست آنکه این مسئله ریشه در روحیات هویتی ایرانی دارد که به درست یا غلط ما این هویت ایرانی را داریم به طور مثال یک بخش از این هویت، ریشه تاریخی دارد آن هم به دلیل اتفاقاتی که در تاریخ این مملکت روی داده است.
وی ادامه داد: مثلا ما هر چند سال یک بار شاهد یک جنگ در ایران بوده ایم لذا به صورت تاریخی روحیه ای پیدا کرده ایم که ما فی الضمیر و آنچه در درونیات ما است، با آنچه بیرون وجود دارد، ممکن است تفاوت داشته و درونیات خود را پنهان کنیم اما در واقع فضای مجازی این اجازه را می دهد که درونیات اشخاص ابراز و اظهار شود.
خرایی تصریح کرد: بخش دیگری که قابل تامل بوده، بحث فضای انتقاد و انتقادپذیری است که ما در این بحث نیز مشکل داریم و انتقاد ما یک وجه فزاینده ای دارد و هر چیزی را مورد نقد قرار می دهیم این هم یک دلیلی است برای گریز از این فضای انتقادی بالایی که در جامعه ممکن است وجود داشته باشد، بنابراین افراد تلاش می کنند از طریق فضای مجازی افکار و احساسات خود را در معرض دیگران قرار دهند.
وی جنبه دیگر این مساله را از نگاه اجتماعی قابل بررسی دانست و گفت: این مسئله تحت عنوان کنترل اجتماعی در جامعه مطرح می شود. به عبارت دیگر انسان ها در فضا و جامعه ای که قرار گرفته اند مجبور به رعایت برخی از هنجارهایی هستند که عقل جمعی این هنجارها را پذیرفته است.
عضو گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اضافه کرد: برای مثال ما بسیاری از کارهایی را که در خلوت انجام می دهیم هرگز در معرض نگاه دیگران انجام نمی دهیم. از طرفی انسان به دلیل آنکه یک بُعد انسانی و یک بُعد حیوانی و غریزی دارد، در واقع تمایل به آن بعد حیوانی شاید در فضایی که کنترل اجتماعی ندارد، بیشتر است و این فضای مجازی گرفت و گیرها یا کنترل اجتماعی را ندارد در نتیجه در این فضا میل به استفاده از موقعیت های جنسیتی برتر و انتخاب سرگرمی ها و جستجوی روابط دوستانه و آزاد وجود دارد.
به گفته این کارشناس فرهنگ پژوهی اما بعد سومی که می توان این مسئله را مورد بررسی قرار داد، نحوه تعلیم و تربیتی است که جوان های ما عموما در فضای محیط های آموزشی به دنبال آن هستند که این فضای آموزشی و تربیتی متاسفانه افراد فراگیر را به سمت تربیت ماشینی یعنی تربیتی که مبتنی بر مصرف آراء دیگران و محصولات عقلی دیگران و تکرارپذیری و همچنین انتظار از عدم خطاپذیری در این سیستم می گذرد، سوق می دهد.
مولف کتاب «زندگی سیاسی اردشیر جی ریپورتر» با بیان این که در واقع در سیستم آموزش و پرورش و دانشگاه ما، تفکر خلاقانه را به فراگیرها یاد نمی دهند بلکه عموما یک نگاه تکرارپذیر و مصرف کننده محصولات دیگران را آموزش می دهند، ابراز کرد: در فضای مجازی نیز این بحث فراهم است و کاربر بیشتر می تواند مصرف کننده باشد تا تولیدکننده بنابراین اگر حجم دانلودها نسبت به آپلودها بسنجیم مشاهده می کنیم در میان جوانان ما به جز فضاهایی که برای گفت و گو و چت هستند آنها عموما مصرف کننده هستند.
عضو گروه فرهنگ پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی یادآور شد: در مقابل این تفکر، تفکر خلاقانه وجود دارد که مبتنی بر چهار مرحله است؛ مرحله نخست مخترع یک فکر یعنی نسبت به وضع موجود فرد تغییراتی را اعمال کند سپس مرحله دوم، مرحله مهندسی است یعنی توسعه آن فکر مخترعانه و مرحله سوم فکر کاربردی بوده و مرحله چهارم نیز به تفکر بهبودی تعریف می شود. این تفکر خلاقانه در فضای مجازی غالبا ممکن است به افراد داده نشود بلکه عموما متوجه آن بخش مصرفی فکر دیگران، ایده دیگران و حرف دیگران باشد که این تکرار شده و وقتی تکرار شد، ممکن است به شکل یک فرهنگ نیز درآید. بنابراین، عوامل یاد شده می تواند در این مساله که جوان امروز تمایل بیشتری در زیست در فضای مجازی نسبت به دنیای واقعی داشته باشد، موثر باشد.
خزایی در پایان با یادآوری این که فضای مجازی نیز می تواند استفاده های مثبت و قابل توجه برای کاربران داشته باشد، خاطرنشان کرد: اما از ابعاد دیگر می توان به فضای مجازی نیز نگریست این فضا ممکن است مجال بحث های اقتصادی یا آموزشی باشد که از این منظر نگاه مثبت به آن قابل تصور است. در این فضا بحث های آموزشی ساده تر و سهل الوصول تر و قابل دسترس تر بوده است.